Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RcajatJAHBjRH1
Ilustracja przedstawia dłonie mężczyzny rzeźbiącego dłutem w drewnie. Na ilustracji widoczne są kawałki drewna, ścinki oraz narzędzia do rzeźbienia (dłuta).

W pracowni artysty rzeźbiarza – cz. 1

1

Scenariusz dla nauczyciela:

R1WzCuH1tZnT41
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła.

1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;

2) rozróżnia cechy i rodzaje kompozycji w naturze oraz w sztukach plastycznych (odnajduje je w dziełach mistrzów, a także w tworach i zjawiskach przyrody); tworzy różnorodne układy kompozycyjne na płaszczyźnie i w przestrzeni (kompozycje otwarte i zamknięte, rytmiczne, symetryczne, statyczne i dynamiczne); ustala właściwe proporcje poszczególnych elementów kompozycyjnych, umiejętnie równoważy kompozycję, wykorzystując kształt i kontrast form;

III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego.

1) zna dziedzictwo kulturowe najbliższego otoczenia, wymienia zabytki i dzieła architektury (historycznej i współczesnej);

4) wymienia, rozpoznaje i charakteryzuje najważniejsze obiekty kultury wizualnej w Polsce, wskazuje ich twórców;

5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów.

Nauczysz się

wyjaśniać pojęcia takie jak: rzeźba, relief, płaskorzeźba;

wyliczać sposoby tworzenia rzeźby;

wymieniać i rozpoznawać rodzaje materiałów, z których powstają rzeźby;

wskazywać różnice pomiędzy rzeźbą pełnoplastyczną, a reliefową;

wyjaśniać na przykładzie, czym jest rzeźba balansująca;

rozpoznać rodzaje reliefów na podstawie podanych przykładów.

m5ef9379c116667c7_0000000000044

Rzeźbienie przez usuwanie, dodawanie oraz usuwanie i dodawanie

Rzeźba jest rodzajem sztuk wizualnych, realizowanych w trzech wymiarach przestrzeni: mają wysokość, szerokość i głębię. Trzeci wymiar odróżnia rzeźbę od malarstwa, które istnieje na powierzchni płótna. Rzeźby wykonywane są kilkoma sposobami.

Pierwszy z nich polega na rzeźbieniu przez usuwanie (odejmowanie) niepotrzebnego materiału, czyli wydobywaniu (np. z kamienia lub drewna) „ukrytego” w nim kształtu. Za pomocą dłutaDłutodłuta artysta odłupuje kawałki, aż do momentu uzyskania planowanej formy.

RBcl2T0pkJ7DG1
Surowy blok marmuru, z którego może powstać rzeźba przez usuwanie, online-skills, CC BY 3.0

Przykładem rzeźby powstałej przez odejmowanie jest Dawid Michała Anioła. Artysta wykonał pracę z jednego bloku marmuru. Kliknij reprodukcję, aby dowiedzieć się, co według Giorgia Vasari, autora Żywotów najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów, powiedział Michał Anioł, gdy zobaczył surowy materiał.

R6fJq5XNZvvJB1
Ilustracja interaktywna przedstawia rzeźbę „Dawid”, autorstwa Michała Anioła. Rzeźba ukazuje nagą postać młodego, umięśnionego mężczyzny. W lewej ręce trzyma przerzuconą przez ramię procę. Prawa ręka jest opuszczona swobodnie wzdłuż ciała. Dawid spogląda w lewą stronę. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po którego wybraniu wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Michał Anioł na widok bloku marmuru miał powiedzieć: Widzę rzeźbę, teraz muszę ją z kamienia wydobyć.

Drugą metodą modelowania jest dodawanie kolejnych części plastycznego materiału, np. gliny, kawałek po kawałku, rzeźbiąc kształt. Trzeci sposób rzeźbienia to łączenie odejmowania z dodawaniem.

Kliknij zdjęcia, a dowiesz się, jaką techniką powstały prezentowane rzeźby.

m5ef9379c116667c7_0000000000053
R161XB9n77zAK1
Ilustracja interaktywna przedstawia grupę kobiet uczestniczących w warsztatach rzeźbiarskich. Kobiety stoją przy skrzyniach, na których modelują rzeźby. Za ich plecami widoczne są płaskorzeźby zawieszone na ścianach. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po którego wybraniu wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Uczestnicy warsztatów rzeźbiarskich na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu wykonują rzeźbę z gliny przez „dodawanie”. Będzie to portret głowy pozującego modela.
RRurfVW43wYlc1
Ilustracja interaktywna przedstawia rzeźby wykonane z lodu. Z lewej strony fotografii znajduje się rzeźba kukiełki na sznurkach, a po prawej stronie rzeźba twarzy. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po którego wybraniu wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Te rzeźby z lodu prezentowane były w Ottawie na Festiwalu Zimy. Rzeźby takie powstają podczas obróbki bloków lodu za pomocą pił, dłut, pilników, palnika – jest to rzeźbienie przez „usuwanie”. Rzeźba może składać się z łączonych ze sobą, obrobionych bloków lodowych – jest to rzeźbienie przez „dodawanie”. W przypadku rzeźb z lodu występuje więc zazwyczaj technika łączenia odejmowania z dodawaniem.

Zapoznaj się z rzeźbami prezentowanymi w galerii, a następnie wykonaj ćwiczenie.

RZatNMyW88gKi
Ćwiczenie 1
Wymień materiały, z których można wykonać rzeźbę.

Techniki odlewnicze

Figury wykonywane są także w metalu - rzeźba może być wówczas kuta (przy użyciu technik i narzędzi kowalskich) lub odlewana. Techniki odlewnicze polegają na wykonaniu z dowolnego materiału (np. gliny, wosku, styropianu) modelu, okładanego następnie formą z gipsu lub silikonu. Po jej zdjęciu uzyskiwany jest negatyw rzeźby. Forma napełniana jest w odlewni ciekłym metalem - np. brązem, mosiądzem, aluminium, złotem, srebrem. Po ostygnięciu rozbija się lub rozkłada, wyjmując z wnętrza metalowy odlew, identyczny z modelem. Taka rzeźba jest w środku pełna. Metoda ta nie nadaje się więc do tworzenia rzeźb dużych - ze względu na ilość zużytego materiału byłyby one bardzo ciężkie i drogie. W przypadku dużych rzeźb wykonuje się odlewy puste w środku - rzeźbę stanowi wówczas dość cienka (od kilku do kilkunastu milimetrów grubości) metalowa „skorupa”.

R1dgZqLdfr5HA
Ćwiczenie 2
Powiedz, w jaki sposób wykonuje się odlew.
RSWyvEPsC2ARv1
Źródło: online-skills.

Forma rzeźby została wykonana techniką asamblażuAsamblażasamblażu z zestawienia różnych codziennych przedmiotów, a następnie odlana w brązie. Pierwowzorem głowy pawiana były dwa samochody należące do syna Picassa - Claude’a. Z jednego samochodu powstał pysk pawiana. Przyjrzyj mu się i zobacz, jak przednia szyba tworzy oczy pawiana, a maska nos i górną szczękę. Pod spodem jest odwrócone drugie auto, modelujące dolną szczękę.

R1beQOd6awViq
Ćwiczenie 3
Jak można określić fakturę rzeźby, mając na uwadze sposób jej wykończenia?
Aby dowiedzieć się, z jakich przedmiotów powstała forma do rzeźby Picassa, zapoznaj się z opisem dzieła.
Aby dowiedzieć się, z jakich przedmiotów powstała forma do rzeźby Picassa, zapoznaj się z opisem dzieła.
ReUZYKqhIsllO1
Ilustracja interaktywna przedstawia rzeźbę z wizerunkiem pawiana. Małpa stoi na dwóch nogach i trzyma swojego potomka na rękach. Pawian ma duży brzuch i patrzy przed siebie. Jego pysk przypomina przód samochodu Citroen 2CV. Na ilustracji umieszczone są aktywne punkt, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Korpus pawiana powstał ze starego, zaokrąglonego garnka. 2. Za uszy posłużyły ucha potłuczonych naczyń – kubków, dzbanków. 3. Nogi zostały wykonane z drewna. 4. Mały pawian uczepiony do ramion rodzica został wymodelowany z gipsu. 5. Niewidoczny na zdjęciu ogon, zrobiony został ze sprężyny resorowej pochodzącej z samochodu.
Wskazówka

Więcej na temat asamblażu dowiesz się w następnej lekcji: W pracowni artysty rzeźbiarza - cz. 2.

Zapamiętaj!

Rzeźby tworzone są z różnych materiałów. Do podstawowych należą:

  • kamień (m.in. marmur, granit, piaskowiec);

  • drewno (np. dąb, jesion, lipa);

  • metal (w śród nich brąz, żelazo, metale szlachetne - złoto, srebro);

  • glina i masy ceramiczne (m.in. porcelana, fajans);

  • kamienie szlachetne i półszlachetne (np. agat, ametyst, onyks);

  • gips;

  • wosk;

  • kość słoniowa;

  • beton.

RNsHBBjTEggkz
Ćwiczenie 4
Z jakich materiałów artyści tworzą rzeźby?
Zapoznaj się z poniższym opisem rzeźby. Dowiesz się miedzy innymi, z jakiego tworzywa powstała.
Zapoznaj się z poniższym opisem rzeźby. Dowiesz się miedzy innymi, z jakiego tworzywa powstała.
R18aMtGWOIkOW1
Ilustracja interaktywna przedstawia pracę Deborah Butterfield'a pt. „Koń”. Rzeźba to koń wykonany z metalu, który wygląda, jakby został stworzony z patyków. Rzeźba przedstawia tylko zarys konia, bez wypełnienia. Widoczne są nogi, pysk, grzbiet, brzuch i ogon konia. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: 1. Mimo, iż na pierwszy rzut oka wydaje się, że rzeźba została wykonana z patyków, w rzeczywistości jest odlana z brązu. Metalowy odlew tak wiernie imituje fakturę drewna, że pomyłkę w określeniu rodzaju materiału popełniają nawet osoby przyglądające się rzeźbie z bliska.
m5ef9379c116667c7_0000000000182

Rzeźba pełnoplastyczna

Rzeźby możemy klasyfikować na wiele sposobów. Podstawowy podział opiera się na wyróżnieniu rzeźby pełnoplastycznejRzeźba pełnoplastycznarzeźby pełnoplastycznej, czyli służącej do oglądania ze wszystkich stron, oraz rzeźby reliefowejRzeźba reliefowarzeźby reliefowej, która przeznaczona jest do podziwiania z jednej strony, gdyż z drugiej przylega do płaszczyzny.

Ćwiczenie 5
R1SFvUk9z3vF6
RxF4y3janEK49
Na podstawie uzyskanych informacji odpowiedz, jakim rodzajem rzeźby jest Dyskobol.
Ćwiczenie 6
RfdoVySVQldUN
R3cU7NbXY7jwI
Odpowiedz, w jaki sposób wykonano „Drzwi Raju”.

Artysta rzeźbiarz przystępując do pracy nad dziełem, musi określić, czy będzie to rzeźba pełnoplastyczna, czy reliefowa. Pierwsza należy do bardziej skomplikowanych wykonawczo i artystycznie. Trzeba zadbać o to, aby układ kompozycji był atrakcyjny wizualnie z każdej strony. Rzeźbiarz musi przewidzieć również wiele problemów technicznych związanych z dobraniem materiału, jego wagą. Osobnym problemem jest statyka rzeźby, czyli zachowanie jej równowagi, a co za tym idzie bezpieczeństwa przy eksponowaniu dzieła.

Unikatowe rzeźby pełnoplastyczne tworzy polski artysta - Jerzy Jotka Kędziora. Swoje prace autor nazywa balansującymi, są bowiem umieszczone luźno na chybotliwym podłożu (np. linie). Wydaje się, że rzeźby, utrzymując równowagę, przeczą prawom statyki i grawitacji. Zapoznaj się z przykładowymi realizacjami artysty, zaprezentowanymi w galerii.

m5ef9379c116667c7_0000000000184

Rzeźba reliefowa

Reliefy są wykonywane lub umieszczane bezpośrednio na ścianach, portalach, sufitach, podłogach i innych płaskich powierzchniach. Pozwala to wyeliminować problemy z wagą rzeźby i utrzymaniem jej fizycznej stabilności. Relief wydobyty jest z płaszczyzny płyty kamiennej, drewnianej, metalowej lub innej, z pozostawieniem w niej tła. Przeznaczony jest do oglądu z jednej strony - od frontu. W zależności od stopnia wypukłości kompozycji względem tła wyróżniamy: relief płaski, wypukły oraz wklęsły. W reliefie płaskim wyrzeźbiona kompozycja nieznacznie wystaje ponad powierzchnię tła. Taki relief nazywamy też płaskorzeźbąPłaskorzeźbapłaskorzeźbą.

m5ef9379c116667c7_0000000000193
RSIaEjF5K01Q61
Źródło: online-skills.
RInnPI1xcVUoz1
Autor nieznany, „Wjazd Chrystusa do Jerozolimy”, X w., rzeźba, marmur, Museum für Byzantinische Kunst, Berlin, Niemcy, wikimedia.org, CC BY 3.0
m5ef9379c116667c7_0000000000195

Relief określamy reliefem wypukłym lub inaczej wypukłorzeźbąRelief wypukływypukłorzeźbą wówczas, gdy kompozycja rzeźbiarska występuje przed płaszczyznę tła. Relief taki może być nawet odłączony od tła, tworzy wówczas ażury, co przybliża go wyglądem do rzeźby pełnoplastycznej.

m5ef9379c116667c7_0000000000204
RF9RRfW0xV9CL1
Źródło: online-skills.
R1VqaiI2Hp5Yh1
Źródło: online-skills, licencja: CC BY-SA 3.0.
m5ef9379c116667c7_0000000000230

O reliefie wklęsłym mówimy gdy płaszczyzna tła występuje przed wykonaną w głębi kompozycją rzeźbiarską (kompozycja jest zanurzona poniżej poziomu otaczającej ją powierzchni).

RzWjgjLOyDL3h1
Źródło: online-skills, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1dFJzTspZGLb
Ćwiczenie 7
Czym różni się relief wypukły od wklęsłego?

Medalierstwo

Szczególnym rodzajem drobnych form rzeźbiarskich są medale i monety. Dziedzinę łączącą rzemiosło artystyczne i sztuki plastyczne, zajmującą się wykonywaniem medali i monet, nazywamy medalierstwemMedalierstwomedalierstwem.

Zapoznaj się z opisem medalu i wykonaj ćwiczenie. Medalion Józefa Gosławskiego pt. „Medal z Ludwikiem Zamenhofem”. Medal jest brązowy. Obok podobizny Ludwika Zamenhofa wypisane są jego imię, nazwisko oraz data urodzin i śmierci .
Zapoznaj się z opisem medalu i wykonaj ćwiczenie. Medalion Józefa Gosławskiego pt. „Medal z Ludwikiem Zamenhofem”. Medal jest brązowy. Obok podobizny Ludwika Zamenhofa wypisane są jego imię, nazwisko oraz data urodzin i śmierci .
Rrikf8BACFm07
Ćwiczenie 8
Wyjaśnij, czym charakteryzuje się medal.
Poniżej przedstawiono dwie strony medalu z 2012 r. Mikrokosmos. Zapoznaj się z wyjaśnieniem, jak jego twórca, Sebastian Mikołajczak, w jednym obiekcie połączył dwie różne techniki tworzenia reliefu. Na jednej stronie medalu widzimy gąsienicę na liściu oraz „wygryziony” przez nią napis MICROCOSMOS. Gąsienica i liść zostały wykonane techniką reliefu płaskiego, natomiast napis – reliefu wklęsłego. Łączenie dwóch różnych technik tworzenia reliefu widać też na drugiej stronie medalu – umieszczone centralnie larwy i motyle wykonane są techniką reliefu wklęsłego, zaś motyle znajdujące się na obrzeżu – techniką reliefu płaskiego.
Poniżej przedstawiono dwie strony medalu z 2012 r. Mikrokosmos. Zapoznaj się z wyjaśnieniem, jak jego twórca, Sebastian Mikołajczak, w jednym obiekcie połączył dwie różne techniki tworzenia reliefu. Na jednej stronie medalu widzimy gąsienicę na liściu oraz „wygryziony” przez nią napis MICROCOSMOS. Gąsienica i liść zostały wykonane techniką reliefu płaskiego, natomiast napis – reliefu wklęsłego. Łączenie dwóch różnych technik tworzenia reliefu widać też na drugiej stronie medalu – umieszczone centralnie larwy i motyle wykonane są techniką reliefu wklęsłego, zaś motyle znajdujące się na obrzeżu – techniką reliefu płaskiego.

Medale i monety zazwyczaj bywają dwustronne. Dlatego do ich opisu używane są sformułowania: awers i rewers. Główną stronę, zawierającą przedstawiane treści, nazywamy awersemAwersawersem, natomiast stronę tylną, zawierającą treści uzupełniające lub zdobienia, nazywamy rewersemRewersrewersem.

Przy losowaniu za pomocą rzutu monetą używamy sformułowania „orzeł czy reszka?”. W polskiej numizmatyceNumizmatykanumizmatyce przyjmuje się, że strona z orłem, jako ta, która zawiera herb i nazwę państwa, będąca niezmienna dla wszystkich monet w kraju, to awers. Natomiast reszka, a więc strona zmieniająca się w zależności od nominału (wartości monety) to rewers.

RWPlGWJSGA5b1
Ćwiczenie 9
Wyjaśnij, czym jest awers, a czym rewers?
Wskazówka

Więcej na temat rzeźby dowiesz się w następnej lekcji: Sztuka w trzech wymiarach. Cz. 2. Tematyka i funkcje rzeźb.

Słownik pojęć

Asamblaż
Asamblaż

trójwymiarowa forma artystyczna utworzona z różnych gotowych przedmiotów (zazwyczaj codziennego użytku lub odpadów), które nie są stworzone przez artystę, ale przetworzone i zastosowane w nowym znaczeniu. Odmiana przestrzennego kolażu.

Awers
Awers

strona główna monety, medalu.

Dłuto
Dłuto

narzędzie do ręcznego lub maszynowego przecinania lub wykonywania otworów, wgłębień, gniazd i rowków oraz rzeźbienia i wygładzania powierzchni.

Granit
Granit

magmowa skała głębinowa stosowana między innymi jako materiał rzeźbiarski i budowlany (np. do produkcji kostki brukowej czy krawężników).

Medalierstwo
Medalierstwo

rzemiosło artystyczne obejmujące projektowanie i wytwarzanie medali.

Numizmatyka
Numizmatyka

nauka zajmująca się badaniem, opisem i systematyzowaniem monet, banknotów i medali o wartości historycznej (zabytkowych) lub o wartości kulturowej, kolekcjonerskiej (związanych z konkretnymi wydarzeniami, rocznicami, postaciami).

Płaskorzeźba
Płaskorzeźba

rodzaj kompozycji rzeźbiarskiej powstałej z kamiennej, drewnianej lub rzadziej metalowej płyty, której tylna ściana ma tworzyć tło dla frontu.

Porcelana
Porcelana

masa ceramiczna używana m.in. do wyrobu delikatnych naczyń stołowych lub przedmiotów artystycznych, a także wyroby z tej masy.

Relief wypukły
Relief wypukły

relief o mocno wypukłych elementach w stosunku do tła.

Rewers
Rewers

odwrotna strona monety, medalu, banknotu, karty płatniczej lub kartki pocztowej.

Rzeźba pełnoplastyczna
Rzeźba pełnoplastyczna

rzeźba idealnie odwzorowująca coś z rzeczywistości, np. twarz modela, z idealnie ukazanymi zmarszczkami.

Rzeźba reliefowa
Rzeźba reliefowa

patrz: Płaskorzeźba

https://sjp.pwn.pl

https://sjp.pl

m5ef9379c116667c7_0000000000378

Galeria dzieł sztuki