Ważne daty

Quīntus Horātius Flaccus

Źródło i tłumaczenie:Źródło i tłumaczenie:Źródło i tłumaczenie:

Pojęcie toposu

R1HkGe98BaU2K

Ilustracja przedstawia „Papirus Heraklesa”. Papirus stanowi fragment manuskryptu zawierającego poemat o pracach Herkulesa. Jest to zniszczony upływem czasu fragment papieru, na którym widać ręcznie wykonane zapiski oraz rysunki.

Topos to zagadnienie z teorii literatury, rozwinięte przez niemieckiego filologa Ernsta Roberta Curtiusa. Oznacza motyw w literaturze i sztuce, który powielany jest w kolejnych tekstach literackich i dziełach sztuki. Powtarzające się motywy sięgają do starożytności i wywodzą się z Biblii oraz mitologii.

RZq4ryB7O2V3C

Ilustracja przedstawia obraz „Plejady” autorstwa Elihu Vedder. Obraz ukazuje grupę półnagich, tańczących kobiet. Kobiety mają ręce wyciągnięte do góry. W dłoniach trzymają wirujące nad ich głowami liny. Końce tych lin świecą żywym światłem. Kobiety wyglądają, jakby były w transie. Dookoła kobiet jest wielobarwne, jasne tło, przypominające wiatr.

Topos - wybrane przykłady z antyku

RbY1ILYAvwc8w

Ilustracja przedstawia obraz „Arkadyjska kraina” autorstwa Thomasa Cole. Obraz ukazuje zieloną dolinę, a w oddali góry. W dolinie znajdują się postaci ludzi, którzy beztrosko spędzają czas na świeżym powietrzu. W oddali, pomiędzy doliną a górami, znajduje się budynek, z którego wydobywa się gęsty dym. Dzieło utrzymane jest w spokojnych i stonowanych odcieniach zieleni oraz szarości. Z obrazu emanuje spokój.

Topos cykliczności natury - zmiana pór roku związana z mitem o Demeter i Persefonie, która pół roku spędzała na ziemi - czas wiosny i lata, a drugie pół roku w Hadesie - jesień i zima.

Topos Arkadii, krainy szczęśliwości - kraina na Peloponezie pokryta lesistymi górami, w których żyły dziki, wilki i niedźwiedzie. Południowo‑wschodnia część Arkadii, pełna jezior i bagien, była przez dłuższy czas odcięta od kultury i dlatego w wyobraźni poetów greckich uchodziła za kraj pierwotny i szczęśliwy, kraj pasterzy i wszechogarniającej zieleni.

Konstanty Ildefons Gałczyński, Wiersze zebrane , Warszawa 2003.

Topos homo viator (człowieka podróżnika, tułacza) - mit o Odyseuszu, wracającym z wojny trojańskiej do swojej żony, Penelopy. Tułaczka Odyseusza, zanim dociera do Itaki, pełna jest rozlicznych przygód i mitycznych stworów stojących mu na drodze.

Topos nieśmiertelnej sławy poety - wywodzi się z pieśni Horacego Exegi monumentum.

R13oi1qR380Gw

lustracja przedstawia rzeźbę „Głowa Odyseusza”. Postać ma długie, kręcone włosy oraz bujną brodę i długie wąsy. Głowa jest lekko odchylona do tyłu. Odyseusz ma otwarte usta.

Pojęcie archetypu

R19sZ08DP3iK9

lustracja przedstawia fotografię Carla Gustawa Junga. Ma on krótkie włosy i wąsy. Mężczyzna ma założone małe, okrągłe okulary. Psycholog ubrany jest w garnitur, jasną koszulę oraz krawat.

Pojęcie archetypu pojawiło się już w starożytnej filozofii greckiej jako pierwowzór, najdoskonalszy wzór, np. w platonizmie archetypem rzeczy materialnych są idee.

Termin archetypu wykorzystał szwajcarski psycholog Carl Jung, który sformułował teorię zbiorowej nieświadomości. Według Junga różnorodność ludzkiego doświadczenia została w pewien sposób zakodowana genetycznie i przekazana następnym pokoleniom. Te pierwotne wzorce i sytuacje wzbudzają takie same uczucia zarówno u czytelnika, jak i u autora. Archetypy według Junga to „czynniki i motywy, które porządkują pewne elementy psychiczne nadając im formę obrazów, i to zawsze w sposób rozpoznawany dopiero na podstawie uzyskanego rezultatu” (zob. bibliografia, pozycja nr 2). Przejawem archetypów są symboliczne obrazy i motywy powtarzające się w mitach, wierzeniach, sztuce różnych epok i kultur, a także w snach. Pod wpływem pism Junga krytycy literatury zaadoptowali pojęcie archetypu i przenieśli je do literatury.

RtQ1DbfbfKORv

Ilustracja przedstawia obraz „Sen i jego brat Śmierć” autorstwa Johna Williama Waterhouse. Obraz ukazuje dwóch młodzieńców siedzących na łóżku z baldachimem. Postaci są pogrążone we śnie. Jeden z młodzieńców prawą ręką obejmuje drugą postać, która śpi wtulona w niego. Na łóżku obok postaci leżą instrumenty muzyczne. W tle widoczne jest okno, za którym znajduje zielona roślinność oraz inny budynek.

Archetyp - wybrane przykłady z antyku

Mądry Starzec, Matka, Bohater, Anima

RHpcS880cXUoh

Ilustracja przedstawia obraz „Tejrezjasz objawia się Odyseuszowi podczas ofiary” autorstwa Henry Fuseli. Obraz ukazuje postać starca o siwych włosach, z długą brodą i wąsami. Starzec odziany jest w krótkie ubranie do kolan, głowę ma nakrytą kapturem długiej peleryny. W prawej dłoni trzyma długą laskę, lewą dłonią wskazuje na postać znajdującą się przed nim. Na ziemi siedzi młodzieniec. Spogląda on z zaciekawieniem na starca. W prawej dłoni trzyma miecz, którym wskazuje na martwe zwierzę leżące obok niego. W tle za starcem widoczny jest wir białych postaci przypominających uwięzione dusze.

Oto kilka przykładów archetypów wymienionych przez Junga:

Anima - kobiecy pierwiastek człowieka. Jednym z jego stadiów rozwojowych jest Helena, budząca skojarzenia z Heleną Trojańską, najpiękniejszą kobietą na świecie, którą Parys uprowadził ze Sparty, co zapoczątkowało wojnę trojańską. Helena zdobywa sławę na całym świecie, jest piękna, inteligentna, niezależna, choć może niekoniecznie cnotliwa.

Mądry Starzec - w mitologii greckiej uosabiany przez Tejrezjasza, starca - wróżbitę, który pośredniczy w kontaktach ludzi z bogami. Jest jedyną osobą, która potrafi w pełni zrozumieć zarówno bycie mężczyzną, jak i kobietą, ponieważ przez jakiś czas był zamieniony w kobietę. Hera odebrała mu wzrok za wyrażenie opinii, że kobiety są bardziej skłonne do ulegania pokusom miłości, zaś Zeus obdarzył go zdolnością bardzo długiego życia i darem przepowiadania przyszłości.

Matka - jednym z najstarszych bóstw, które wyłoniły się z Chaosu, była Gaja - bogini Ziemi, uosobienie płodności i macierzyństwa. Z jej związku z Uranosem urodziły się nowe pokolenia bogów greckich.

Bohater - heros, pół - człowiek, pół - bóg, obdarzony niezwykłymi zdolnościami, nadludzką siłą, sprytem. Najbardziej znanymi herosami byli Herakles, Perseusz, Tezeusz i Achilles.

RMdkY2qXelyWj

Ilustracja przedstawia obraz „Gaja” autorstwa Anselma Feuerbach. Obraz ukazuje postać nagiej kobiety oraz dziecka. Kobieta ma długie ciemne włosy. Dookoła niej wiruje fragment materiału, który ją częściowo owija. Kobieta lewą rękę uniesioną ma do góry, prawą zaś łapie za materiał koło swojego prawego biodra. Obok postaci kobiety znajduje się nagie dziecko z białymi skrzydłami na plecach. Obie postaci unoszą się w powietrzu.

Słowniki

Galeria dzieł sztuki

R1J6q36EUhNmj

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Horacy”. Jest to fragment rzeźby, przedstawiający postać mężczyzny w średnim wieku. Postać w prawej dłoni trzyma kielich. Głowę ma zwróconą w prawą stronę. Mężczyzna ma krótkie włosy i odziany jest szaty charakterystyczna dla okresu starożytnego Rzymu.

R1W7uQXK69vPr

Ilustracja przedstawia fragment kamiennego nagrobka na cmentarzu Greyfriars Kirkyard. Na płycie napisane jest „Non omnis moriar”. Rzeźba na płycie przedstawia wazę stojącą na podeście. Wokół naczynia owinięty jest wąż.

RnWkD6MQ4q1KU

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Melpomene”. Rzeźba ukazuje postać kobiety. Kobieta na głowie ma wieniec z winorośli i winogron. Ubrana jest w długą suknię. Postać stoi, prawą stopę opiera o skałę. Postać w prawej dłoni trzyma maskę teatralną, w lewej zaś kulę. Głowa postaci skierowana jest w lewo. Postać ma neutralny wraz twarzy.

R1HkGe98BaU2K

Ilustracja przedstawia „Papirus Heraklesa”. Papirus stanowi fragment manuskryptu zawierającego poemat o pracach Herkulesa. Jest to zniszczony upływem czasu fragment papieru, na którym widać ręcznie wykonane zapiski oraz rysunki.

RZq4ryB7O2V3C

Ilustracja przedstawia obraz „Plejady” autorstwa Elihu Vedder. Obraz ukazuje grupę półnagich, tańczących kobiet. Kobiety mają ręce wyciągnięte do góry. W dłoniach trzymają wirujące nad ich głowami liny. Końce tych lin świecą żywym światłem. Kobiety wyglądają, jakby były w transie. Dookoła kobiet jest wielobarwne, jasne tło, przypominające wiatr.

RbY1ILYAvwc8w

Ilustracja przedstawia obraz „Arkadyjska kraina” autorstwa Thomasa Cole. Obraz ukazuje zieloną dolinę, a w oddali góry. W dolinie znajdują się postaci ludzi, którzy beztrosko spędzają czas na świeżym powietrzu. W oddali, pomiędzy doliną a górami, znajduje się budynek, z którego wydobywa się gęsty dym. Dzieło utrzymane jest w spokojnych i stonowanych odcieniach zieleni oraz szarości. Z obrazu emanuje spokój.

R13oi1qR380Gw

lustracja przedstawia rzeźbę „Głowa Odyseusza”. Postać ma długie, kręcone włosy oraz bujną brodę i długie wąsy. Głowa jest lekko odchylona do tyłu. Odyseusz ma otwarte usta.

RtQ1DbfbfKORv

Ilustracja przedstawia obraz „Sen i jego brat Śmierć” autorstwa Johna Williama Waterhouse. Obraz ukazuje dwóch młodzieńców siedzących na łóżku z baldachimem. Postaci są pogrążone we śnie. Jeden z młodzieńców prawą ręką obejmuje drugą postać, która śpi wtulona w niego. Na łóżku obok postaci leżą instrumenty muzyczne. W tle widoczne jest okno, za którym znajduje zielona roślinność oraz inny budynek.

RHpcS880cXUoh

Ilustracja przedstawia obraz „Tejrezjasz objawia się Odyseuszowi podczas ofiary” autorstwa Henry Fuseli. Obraz ukazuje postać starca o siwych włosach, z długą brodą i wąsami. Starzec odziany jest w krótkie ubranie do kolan, głowę ma nakrytą kapturem długiej peleryny. W prawej dłoni trzyma długą laskę, lewą dłonią wskazuje na postać znajdującą się przed nim. Na ziemi siedzi młodzieniec. Spogląda on z zaciekawieniem na starca. W prawej dłoni trzyma miecz, którym wskazuje na martwe zwierzę leżące obok niego. W tle za starcem widoczny jest wir białych postaci przypominających uwięzione dusze.

RMdkY2qXelyWj

Ilustracja przedstawia obraz „Gaja” autorstwa Anselma Feuerbach. Obraz ukazuje postać nagiej kobiety oraz dziecka. Kobieta ma długie ciemne włosy. Dookoła niej wiruje fragment materiału, który ją częściowo owija. Kobieta lewą rękę uniesioną ma do góry, prawą zaś łapie za materiał koło swojego prawego biodra. Obok postaci kobiety znajduje się nagie dziecko z białymi skrzydłami na plecach. Obie postaci unoszą się w powietrzu.

Bibliografia

E. R. Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, Kraków 2005.

C. G. Jung, Archetypy i symbole, Pisma wybrane, przekład J. Prokopiuk, Warszawa 1993.

Oryginalna Azetka. Encyklopedia PWN, Warszawa 2016.

Encyclopedia Britannica - wydanie internetowe