Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RpDmkGqWxVWti1

Ważne dzieła awangardy polskiej

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1MVS3hLhFvBP1
W prostokątnym polu znajduje się strzałka skierowana w dół symbolizująca pobieranie pliku. Obok strzałki umieszczony jest napis „Pobierz załącznik”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
Źródło: online skills, cc0.

I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:

1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;

2) rozróżnia cechy i rodzaje kompozycji w naturze oraz w sztukach plastycznych (odnajduje je w dziełach mistrzów, a także w tworach i zjawiskach przyrody); tworzy różnorodne układy kompozycyjne na płaszczyźnie i w przestrzeni (kompozycje otwarte i zamknięte, rytmiczne, symetryczne, statyczne i dynamiczne); ustala właściwe proporcje poszczególnych elementów kompozycyjnych, umiejętnie równoważy kompozycję, wykorzystując kształt i kontrast form;

6) rozróżnia gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejzaż, martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna); niektóre z tych gatunków odnajduje w grafice i w rzeźbie; w rysunku rozpoznaje studium z natury, karykaturę, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka; podejmuje działania z wyobraźni i z natury w zakresie utrwalania i świadomości gatunków i tematów w sztuce, stosuje w tym zakresie różnorodne formy wypowiedzi (szkice rysunkowe, fotografie zaaranżowanych scen i motywów, fotomontaż).

III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:

4) wymienia, rozpoznaje i charakteryzuje najważniejsze obiekty kultury wizualnej w Polsce, wskazuje ich twórców.

Nauczysz się

opowiadać o historii awangardy polskiej;

wymieniać najważniejszych artystów tego okresu;

definiować pojęcia: awangarda, unizm, surrealizm.

Narodziny awangardy polskiej

W pierwszych latach XX stulecia, środowisko artystów polskich podziwiało i inspirowało się osiągnięciami twórców impresjonizmu i symbolizmu. Rewolucyjne przemiany w sztuce, które w tym czasie zachodziły we Francji, Niemczech, Włoszech i w Rosji, stopniowo zdobywały coraz większe zainteresowanie wśród młodych polskich artystów. W 1913 roku twórca berlińskiej galerii Der Sturm urządził we Lwowie (wówczas były to tereny polskie) Wystawę Futurystów, Kubistów i Ekspresjonistów, licząc na zainteresowanie nowatorskimi formami oraz zachętę do eksperymentowania w sztuce. Propozycje awangardoweAwangardaawangardowe nie przypadły jednak do gustu mieszkańcom Lwowa. Za początki nowoczesności w sztukach plastycznych w Polsce, uważa się rok 1917, kiedy artyści zaczęli odchodzić od realizmu. Dotychczas sztuka pozostawała w związku z historią narodu, awangarda natomiast inspirowana była dziedzinami nauki i techniki. Ludzie sztuki odrzucali dorobek artystyczny poprzednich epok, by nie naśladować rzeczywistości, ale ją kształtować. Od XX wieku za sztukę uważa się ogólną zdolność człowieka do twórczego działania, a dziełem sztuki można nazwać już nie tylko obiekty piękne, ale także te poruszające, zaskakujące, prowokujące.

Sztuka dwudziestolecia międzywojennego i grupy artystyczne

Jednym z pierwszych nurtów awangardowych był kubizmKubizmkubizm. Polski artysta Tadeusz Makowski, w 1908 roku wyjechał do Paryża, który w tamtym czasie był stolicą nowoczesnej sztuki. Tam też zetknął się z wybitnymi postaciami awangardowego malarstwa, które wywarły znaczący wpływ na kształt jego dorobku artystycznego. Nazwa tego kierunku pochodzi od łacińskiego słowa cubus, co oznacza sześcian, kostkę. Najważniejszymi cechami kubizmu jest geometryzacjaGeometryzacjageometryzacja kształtu i odrzucenie zasad perspektywy (co uniemożliwia zbudowanie w dziele złudzenia trójwymiarowej przestrzeni). Tadeusz Makowski, zafascynowany nowoczesnym stylem malarstwa Zachodu Europy, upraszczał kształty przedstawianych przez siebie motywów. Artysta jest szczególnie znany z podejmowania tematyki związanej z dziećmi, teatrem, niepokojącą, baśniową atmosferą prac.

R1XOYw9VCU9yZ1
Tadeusz Makowski, „Pejzaż bretoński ze studnią”, 1913, Muzeum Narodowe w Warszawie, cyfrowe.mnw.art.pl, domena publiczna
RgAOgj2zzgNrY1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Tadeusza Makowskiego pt. „Dwoje dzieci”. Na ilustracji przedstawiono postacie dwóch chłopców. Jeden z nich ubrany jest w stożkowy kapelusz, drugi chłopiec ma kapelusz w stylu łupiny od orzecha. Chłopcy stoją na brązowym tle. Jeden z chłopców ubrany jest w czerwony strój, a drugi w brązowy. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Kolorystyka obrazów Makowskiego nawiązuje do dzieł kubistycznych Pabla Picassa. Geometryczny, mocno uproszczony kontur artysta dopełniał modelunkiem światłocieniowym. Pełne dramaturgii obrazy sprawiają wrażenie kadrów z teatru kukiełkowego.
Tadeusz Makowski, „Dwoje dzieci”, 1930, agraart.com.pl, domena publiczna

Wraz końcem I wojny światowej w Polsce zwracano się w stronę nowych form w malarstwie, rzeźbie i grafice. Twórcy łączyli się w grupy artystyczne, coraz śmielej zrywające z dotychczasowymi wyobrażeniami o sztuce, jej funkcji i kształcie. Jedną z pierwszych byli Ekspresjoniści Polscy, którzy w późniejszym okresie przekształcili się w Formistów. Ugrupowanie stworzyło jeden z dwóch oryginalnie polskich kierunków awangardowych, zwany formizmemFormizmformizmem. Jak wskazuje nazwa grupy, przedkładali oni formę dzieła plastycznego nad kryjącą się pod nią treść. Głównym teoretykiem nurtu był Stanisław Ignacy Witkiewicz, zwany Witkacym. Formiści dążyli do stworzenia narodowego nurtu nowoczesnego malarstwa, wyrastającego z tradycji polskich. Inspirowali się sztuką ludową oraz osiągnięciami artystów awangardowych z Zachodu. Śmiałe, zrywające z odwzorowywaniem rzeczywistości dzieła, również współcześnie zaskakują odbiorców. Znaczącymi zrzeszeniami artystycznymi okresu międzywojnia były też grupy artystów grafików Bunt oraz Jung Idysz.

ReLcAZJmMBN731
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacy) pt. „Fantazja - Bajka”. Ilustracja składa się z postaci stojących na ziemi. Istoty nie wyglądają jak znane nam zwierzęta, więc prawdopodobnie są to kosmici. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Witkacy w swoich dziełach odnosił się do sztuki nurtu surrealizmu, który nawiązywał do wizji pogranicza jawy, snu i halucynacji.
Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy), „Fantazja - Bajka”, 1922, Muzeum Narodowe w Warszawie, cyfrowe.mnw.art.pl, domena publiczna
Rmp7FHsEsfmbh1
Ilustracja przedstawia pracę Leona Chwistka pt. „Akt kobiecy”. Na ilustracji widoczna jest kobieta kąpiąca się w wannie. Kobieta jest naga i doskonale widoczne są jej piersi oraz brzuch. Na obrazie dominują barwy: czerwień, niebieski i żółty. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Leon Chwistek skłaniał się w stronę kubizmu, przedstawiał poszczególne fazy ruchu - stosował zgeometryzowane i organiczne kształty, które dynamicznie przenikają się i splatają.
Leon Chwistek, „Akt kobiecy”, 1920, Muzeum Narodowe w Warszawie, cyfrowe.mnw.art.pl, domena publiczna
RK1HILuMMkgpp1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Henryka Berlewiego pt. „Chonon i Lea”. Na ilustracji widzimy postać starego mężczyzny i młodej kobiety. Mężczyzna opiera głowę o głowę kobiety. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Henryk Berlewi, podobnie jak Władysław Strzemiński, dążył do przywrócenia malarstwu i grafice dwuwymiarowości.
Henryk Berlewi, „Chonon i Lea”, 1921, miejsce przechowywania - nieznane, 3.bp.blogspot.com, CC BY 3.0

Rozwój polskiej awangardy

Kluczową rolę w sztuce polskiej odegrała postać Władysława Strzemińskiego, który jest twórcą unizmuUnizmunizmu. Kierunek ten zakładał oddziaływanie na widza poprzez czystą sztukę plastyczną, dzieło malarskie ograniczono do wąskich gam kolorystycznych, brył geometrycznych, faktury farby. W przeciwieństwie do formistów, uniści chcieli stworzyć uniwersalny styl międzynarodowy, pozbawiony indywidualizmu. Twórca teorii unizmu dążył do wyeliminowania w obrazie wszystkich kontrastów i zapewnienia spójności dzieła.

RuGv1gdqXCoaI1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Władysława Strzemińskiego pt. „Kompozycja unistyczna 14”. Na ilustracji widoczna jest szara ściana z widocznymi wypustkami, w kształcie kwadratów i kółek. 1. Strzemiński postulował uwolnienie obrazu od jakichkolwiek form przedstawiających. Działał kolorem i fakturą farby.
Władysław Strzemiński, „Kompozycja unistyczna 14”, 1934, Muzeum Sztuki w Łodzi, magazyn.o.pl, domena publiczna

Strzemiński chciał, by nowoczesna sztuka służyła społeczeństwu i spełniała zadania użytkowe. Znaczącym twórcą nowatorskiej sztuki po II wojnie światowej jest także Tadeusz Piotr Potworowski, zaliczany do grupy kolorystów. Był uczniem uznanego pedagoga krakowskiego, Józefa Pankiewicza, który dzielił się ze swoimi studentami entuzjastycznym podejściem do francuskiej awangardy. Dzięki temu malarstwo Potworowskiego było ówcześnie odkrywcze, pionierskie. Artysta skupiał się na kolorze, który swobodnie nawiązywał do portretowanej rzeczywistości.

RqN2JkQW8a4HS1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Tadeusza Piotra Potworowskiego pt. „Kompozycja”. Na ilustracji widoczna jest rzecz kształtem przypominająca sierp lub leżącą patelnię. Rzecz ta jest brązowa, z widoczną rękojeścią i leży na brązowo-pomarańczowym tle. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Potworowski swobodnie traktował kolor, czyniąc z niego główny element budowania kompozycji.
Tadeusz Piotr Potworowski, „Kompozycja”, 1958, Kolekcja Fibak, Warszawa, galeriafibak.com.pl, domena publiczna

Zadania

R1SnKiNvNOPkc
Ćwiczenie 1
Kiedy pojawiła się w Polsce sztuka awangardowa? Możliwe odpowiedzi: 1. W II połowie XX wieku, 2. W I połowie XX wieku, 3. W II połowie XIX wieku
classicmobile
Ćwiczenie 2
R1BAnnEHBXWGI1
Przyjrzyj się wybranym fotografiom i dopasuj do nich nazwiska autorów. Ilustracja 1 Możliwe odpowiedzie: 1. Władysław Strzemiński, 2. Tadeusz Makowski, 3. Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy). Ilustracja 2 Możliwe odpowiedzie: 1. Władysław Strzemiński, 2. Tadeusz Makowski, 3. Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy). Ilustracja 3 Możliwe odpowiedzie: 1. Władysław Strzemiński, 2. Tadeusz Makowski, 3. Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy).
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
static
Inna wersja zadania

Odpowiedz na forum klasy o historii awangardy polskiej.

classicmobile
Ćwiczenie 3
R16A73VXFqAXA1
Do którego nurtu awangardowego nawiązuje grafika? Możliwe odpowiedzi: 1. formizm, 2. futuryzm, 3. kubizm.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
static
Inna wersja zadania

Wymień najważniejszych artystów awangardy polskiej.

R5f7T1Wfyoj3L
Ćwiczenie 4
Który element obrazu był najważniejszy dla kolorystów? Możliwe odpowiedzi: 1. Tematyka, 2. Odejście od realizmu, 3. Kolor
R1HatiVmnOZhH
Ćwiczenie 5
Zaznacz te stwierdzenia, które odnoszą się do dzieł awangardowych: Możliwe odpowiedzi: 1. Nawiązanie do dorobku poprzednich epok, 2. Odejście od tradycji w sztuce, 3. Czerpanie inspiracji z nauki i techniki
classicmobile
Ćwiczenie 6
RxqzXKmgUU1Xo1
Dopasuj nazwy kierunków do reprodukcji. Możliwe odpowiedzi: 1. formizm, 2. unizm.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
static
Inna wersja zadania

Odpowiedz prawda bądź fałsz. Unizm to koncepcja artystyczna stworzona przez Władysława Strzemińskiego, której podstawową zasadą kompozycji obrazu jest organiczna, pozbawiona kontrastów jedność form i kolorów.

RUS1o1zAYL1NJ
Ćwiczenie 7
Do którego nurtu awangardowego może nawiązywać poniższa kompozycja? Możliwe odpowiedzi: 1. Unizm, 2. Abstrakcjonizm, 3. Surrealizm.
Inna wersja zadania

Awangarda to: Możliwe odpowiedzi: 1. krakowski ruch artystyczny z początku XX wieku, pokrewny kubizmowi, głoszący nadrzędną rolę formy w sztuce. 2. tendencja w sztuce XX wieku, charakteryzująca się sprzeciwem wobec tradycji i powszechnie panującym regułom estetycznym (np. futuryzm, ekspresjonizm, kubizm). 3. kierunek w sztuce awangardowej, rezygnujący z iluzjonistyczności, perspektywy. Charakterystyczną cechą kubizmu jest geometryzacja form.

Polecenie 1

Wybierz dwa dzieła awangardowe: jedno autorstwa artysty polskiego, drugie zagranicznego. Może to być malarstwo, rysunek, rzeźba lub grafika. Dokonaj analizy porównawczej dzieł.

R19s9ACkTOIAR
Wykonaj zgodnie z poleceniem.
m4e839ee8db8c71b2_0000000000008
m4e839ee8db8c71b2_0000000000009

Słownik pojęć

Awangarda
Awangarda

tendencja w sztuce XX wieku, charakteryzująca się sprzeciwem wobec tradycji i powszechnie panującym regułom estetycznym (np. futuryzm, ekspresjonizm, kubizm).

Formizm
Formizm

krakowski ruch artystyczny z początku XX wieku, pokrewny kubizmowi, głoszący nadrzędną rolę formy w sztuce.

Geometryzacja
Geometryzacja

stosowanie w sztukach plastycznych form i motywów geometrycznych lub nadawanie wszystkim kształtom zaczerpniętym z natury form geometrycznych, najczęściej opartych na sześcianie, stożku i kuli.

Koloryzm
Koloryzm

kierunek w polskim malarstwie okresu międzywojennego, akcentujący rolę koloru jako elementu budującego przestrzeń plastyczną.

Kubizm
Kubizm

kierunek w sztuce awangardowej, rezygnujący z iluzjonistyczności, perspektywy. Charakterystyczną cechą kubizmu jest geometryzacja form.

Surrealizm
Surrealizm

kierunek artystyczny w literaturze i sztuce, ukształtowany w latach dwudziestych XX w., zgodnie z którym wyrażano swoje wnętrze, podświadomość, wizje, sny, halucynacje.

Unizm
Unizm

koncepcja artystyczna stworzona przez Władysława Strzemińskiego, której podstawową zasadą kompozycji obrazu jest organiczna, pozbawiona kontrastów jedność form i kolorów.

Źródła:

encyklopedia.pwn.pl

sjp.pl

Galeria dzieł sztuki