Na początku sierpnia 1914 roku Niemcy zajęli zachodnie rubieże rosyjskiej Kongresówki, wkraczając między innymi do Kalisza i Częstochowy. Ich brutalność nie ustępowała tej, z jaką traktowali belgijskie miasta na froncie zachodnim. Zniszczony bombardowaniami Kalisz szybko stał się symbolem tej wojny.

Kiedy to było?

Ruchome fronty

W odróżnieniu od frontu zachodniego na wschodzie sytuacja militarna początkowo charakteryzowała się większą dynamiką. Niemcy i Austro‑Węgry rozpoczęły działania w sierpniu 1914 roku, wkraczając do Królestwa Polskiego. Rosja odpowiedziała uderzeniem dwóch armii na teren Prus Wschodnich. Na przełomie sierpnia i września ofensywę rosyjską zatrzymał Paul von Hindenburgj0000008VLB3v25_000tp001Paul von Hindenburg, odnosząc zwycięstwo w bitwie pod Tannenbergiem (Grunwaldem) 30 sierpnia 1914 roku. Drugą porażkę Rosjanie ponieśli nad jeziorami mazurskimi. W grudniu wojska niemieckie dotarły do Łodzi. Pomyślniej dla Rosji rozwijały się operacje ofensywne na południowym odcinku frontu. Na początku września 1914 roku wojska rosyjskie zajęły Lwów, a po kilku miesiącach oblężenia w marcu 1915 roku zdobyły twierdzę w Przemyślu. Zwycięstwa te zmusiły Austriaków do wycofania się za San. Galicja Wschodnia znalazła się po rosyjskiej stronie frontu, który południowej części oparł się wówczas na Karpatach i Dunajcu.

Kiedy w 1915 roku stało się oczywiste, że trudno oczekiwać szybkiego zwycięstwa na zachodzie Europy, Niemcy ponownie skierowały swoją uwagę na zastygły front wschodni. W maju 1915 roku ruszyła niemiecko‑austriacka ofensywa w Karpatach. Rosyjska przegrana pod Gorlicami w maju tego roku była sygnałem, że karty się odwróciły. Udało się wówczas wojskom państw centralnych przełamać front rosyjski i miesiąc później Rosjanie musieli opuścić Przemyśl, a wkrótce potem - Lwów. Austriacy odzyskali Galicję, lecz przystąpienie Włoch do wojny po stronie ententy w maju 1915 roku (wcześniej zrezygnowały one z wypełnienia swoich zobowiązań sojuszniczych, ogłaszając neutralność) zablokowało połowę sił austriackich. Rządowi włoskiemu zależało na odzyskaniu wybrzeża w Dalmacji, a w szczególności na zajęciu miast: Trydentu i Triestu.

Latem 1915 roku ofensywa niemiecka w Królestwie Polskim skutecznie przełamała obronę Rosji. Rozpoczął się jej odwrót z ziem polskich, które po ponad stu latach znów znalazły się w rękach niemieckichj0000008VLB3v25_000tp002znalazły się w rękach niemieckich. Na początku sierpnia Niemcy wkroczyli do Warszawy. W tamtym czasie linia frontu ustabilizowała się na linii drugiego rozbioru Polski. Stan ten przetrwał aż do roku 1916.

Na Bałkanach

Stopniowo wojna zaczęła obejmować kolejne obszary Europy. Bałkany dość późno znalazły się w zasięgu działań wojennych. W trakcie kolejnych ofensyw niemal zapomniano, że kryzys w tym rejonie stał się bezpośrednią przyczyną wybuchu „Wielkiej Wojny”, jak o niej wówczas mówiono. Austria z powodu zaangażowania w Galicji zwlekała z uderzeniem na Serbię, pomimo przejściowego zajęcia Belgradu. Zmianę przyniosło dopiero zwycięstwo państw centralnych na froncie wschodnim w 1915 roku, które pozwoliło uwolnić dodatkowe siły. W październiku wojska państw centralnych zaatakowały Serbię i Czarnogórę. W odpowiedzi na to państwa ententy próbowały wciągnąć do walki Grecję, ta jednak wybrała neutralność. Sytuację zmieniło definitywnie włączenie się do wojny Bułgarii. Stanęła ona po stronie państw centralnych, gdyż szukała rewanżu za postawę Serbii w czasie ostatniej wojny bałkańskiej i chciała sobie powetować poniesione wówczas straty terytorialne. Klęska Serbii, zadana jej przez Bułgarów, dała Niemcom upragnione bezpośrednie połączenie z Bułgarią i Turcją.

Turcja przystąpiła do państw centralnych już w listopadzie 1914 roku i rozpoczęła blokadę cieśnin czarnomorskich. Dla państw zachodnioeuropejskich był to bardzo ważny strategicznie obszar, toteż w lutym 1915 roku ententa rozpoczęła bombardowanie fortyfikacji broniących Dardaneli. Wkrótce na pobliskim półwyspie Gallipoli wylądowały oddziały pochodzące z dominiów brytyjskich: australijskie i nowozelandzkie. Ostatecznie jednak próby zawładnięcia cieśninami nie powiodły się. Na początku 1916 roku flota ententy się wycofała.

Najpóźniej spośród sojuszników walczących bloków uaktywniła się Rumunia, i to po stronie państw ententy, chociaż od lat 80. XIX wieku wiązał ją sojusz z trójprzymierzem. W sierpniu 1916 roku wypowiedziała wojnę Austro‑Węgrom. Uderzyła na należący do monarchii habsburskiej Siedmiogród (pod względem etnicznym ciążący ku Rumunii), lecz zaowocowało to katastrofą. W wyniku ofensywy państw centralnych Rumunia straciła 2/3 terytorium, wraz ze stolicą, a także większą część armii. Ostatecznie prowadzone na Bałkanach operacje nie zdołały doprowadzić do rozstrzygnięcia konfliktu między dwoma blokami mocarstw. Największy wpływ na losy zmagań wojennych miało włączenie się imperium osmańskiego. Blokada cieśnin dodatkowo osłabiła upadającą gospodarkę Rosji.

RiglGTjVhtIYD

stara pocztówka, na niej widać karetę, w której znajduje się kilka osób

Ostatnia ofensywa carskiej Rosji

W czerwcu 1916 roku ruszyła długo wyczekiwana przez pozostałe państwa ententy ofensywa rosyjska na południowym odcinku frontu wschodniego. Armia rosyjska zdobyła Galicję Wschodnią i Bukowinę. Blisko 400 tysięcy Niemców i Austriaków dostało się do niewoli. Zmusiło to państwa centralne do militarnego zaangażowania i tym samym odciążyło front zachodni. W sierpniu tego roku ofensywa została jednak zatrzymana przez wojska niemieckie.

Społeczeństwo rosyjskie okupiło ten przejściowy sukces ogromnymi stratami. Od początku wojny do końca 1916 roku straty armii rosyjskiej wyniosły łącznie ponad 3 i pół miliona zabitych, poważnie chorych i rannych oraz 2 miliony wziętych do niewoli przez państwa centralne. Już w trakcie przygotowań do działań wojennych carska administracja wojenna zdecydowała o powołaniu do wojska rekrutów – mężczyzn będących jedynymi żywicielami rodzin. Wieś rosyjską ogarnęły wówczas masowe zamieszki, a w szeregach armii znalazły się setki tysięcy rozgoryczonych i niezadowolonych poborowych.

Zamiast podsumowania