Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R1PwyYqhVyeBL1
Przedmaturalna pielgrzymka klasy Rudego, Alka i Zośki na Jasną Górę w maju 1939, [w:] Barbara Wachowicz, Rudy, Alek, Zośka. Gawęda o bohaterach „Kamieni na szaniec” Przedmaturalna pielgrzymka klasy Rudego, Alka i Zośki na Jasną Górę w maju 1939, [w:] Barbara Wachowicz, Rudy, Alek, Zośka. Gawęda o bohaterach „Kamieni na szaniec” Źródło: 1939, zdjęcie archiwalne, domena publiczna.
Przedmaturalna pielgrzymka klasy Rudego, Alka i Zośki na Jasną Górę w maju 1939, [w:] Barbara Wachowicz, Rudy, Alek, Zośka. Gawęda o bohaterach „Kamieni na szaniec”
1939, zdjęcie archiwalne, domena publiczna

Czasem cel uświęca środki…
Czasem uczeń przerasta mistrza…
Czasem szkoda żałować róż, gdy płoną lasy…
Czasem jajko jest mądrzejsze od kury…

Zawsze – kropla drąży skałę!

Już wiesz

1) Obejrzyj film Grupy Szturmowe – Szare Szeregi (1994).

2) Stwórz – wykorzystując dowolną metodę (np. kolaż, gazetka, wywiad, prezentacja multimedialna itp.) – razem z koleżankami i kolegami z klasy prezentację o grupie Buków. W swojej pracy przywołajcie właściwe cytaty z powieści Kamińskiego. Następnie uporządkujcie (pogrupujcie) informacje i zaplanujcie podtytuły dla poszczególnych grup tematycznych.

j0000007USB1v50_0000000N
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Kamienie na szaniec

Kamienie na szaniecAleksander Kamiński
Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec

W jednej z dzielnic warszawskich było środowisko młodzieży harcerskiej, które umiało stworzyć atmosferę i warunki, w jakich młodzież czuła się dobrze, pragnęła sama kształcić swe charaktery, sama sobie stawiała cele i sama czyniła wszystko, co w jej mocy, aby te cele osiągnąć.

j0000007USB1v50_00000_BIB_001Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec, Warszawa 1999, s. 47.
Ćwiczenie 1.1

Wyjaśnij, w jakim stopniu stwierdzenia zawarte we wstępie do lekcji mogą ilustrować losy bohaterów Kamieni na szaniec.

Ćwiczenie 1.2

Zaprezentujcie przygotowane materiały poświęcone grupie Buków.

Ćwiczenie 2.1

Wysłuchaj w internecie piosenki Szare Szeregi.

Ćwiczenie 2.2

Opowiedz własnymi słowami treść wysłuchanego utworu.

Ćwiczenie 2.3

Określ, co cię wzrusza, zdumiewa, a co szokuje w tej piosence.

Ćwiczenie 2.4

Wysłuchaj kilku piosenek patriotycznych z czasów II wojny światowej (skorzystaj np. z zasobów internetowych). Po ich wysłuchaniu wybierz tę, która najbardziej cię poruszyła. Uzasadnij dlaczego.

Ćwiczenie 2.5
R1UgQNByi2wod1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2.6

Znajdź w powieści Kamienie na szaniec odpowiednie cytaty, które mogłyby obrazować każde z pojęć wyjaśnionych w poprzednim ćwiczeniu. Zastanów się, czy w tekście Kamińskiego znajdziesz przykłady wszystkich wymienionych działań.

j0000007USB1v50_0000001N
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Katechizm młodego Polaka

Opublikowany w marcu 1943 roku w Warszawie Katechizm młodego Polaka stanowi zbiór zasad (szczególny kodeks moralny) młodego patrioty, zaangażowanego w działalność Polskiego Państwa Podziemnego. Przeczytaj z uwagą:

Katechizm młodego Polaka. Zasady etyczne adresowane do młodzieży zaangażowanej w prace polskiego podziemia
Katechizm młodego Polaka. Zasady etyczne adresowane do młodzieży zaangażowanej w prace polskiego podziemia
  1. Jestem żołnierzem Polski walczącej z barbarzyńskim najeźdźcą.

  2. Życiem moim: Polska cierpiąca i walcząca. Wiarą moją: Polska zwycięska i triumfująca.

  3. Żołnierska moja służba spełnia się przede wszystkim przez bezwzględny, bierny opór wobec poczynań wroga.

  4. Przy spełnianiu służby okazywać będę męską twardość i niezłomną wierność Sprawie, obcy mi jest płacz słabych, obca mi jest niemoc chwiejnych i niewierzących.

  5. Całym życiem swym okazuję najeźdźcy swą wrogość i piętnuję każdym spojrzeniem. Rodakom niosę braterską pomoc, przyjaźń i serce.

  6. Młodość swą uratuję wbrew zakusom wroga, chcącego ją wyjałowić i zmarnować.

  7. W tym celu ducha swego kształtować będę na narzędzie Wielkiej i Dobrej Sprawy Ojczystej, będę prawy, dobry i silny.

  8. Umysł swój będę kształcił i ćwiczył, by myśl polska bogaciła się, rozwijała, bym w przyszłości zawodową swą pracą jak najlepiej służył dobru Ojczyzny.

  9. Walczyć będę nieugięcie o swą dzielność fizyczną, by Naród mój uratował się od cherlactwaj0000007USB1v50_000tp001cherlactwa, a godzina Przełomu zastała mnie silnym i mężnym.

  10. Bogiem zbrojny prawom powyższym zaprzysięgam wierność i ich apostolstwo wśród wszystkich Młodych Polaków.

j0000007USB1v50_00000_BIB_002Katechizm młodego Polaka. Zasady etyczne adresowane do młodzieży zaangażowanej w prace polskiego podziemia, Warszawa 1943.
Ćwiczenie 3.1

Wybierz dwa punkty z Katechizmu młodego Polaka, a następnie wyszukaj w powieści Kamienie na szaniec cytaty ilustrujące założenia tekstu z 1943 roku.

Ćwiczenie 3.2

Ułóż własny, współczesny Katechizm młodego Polaka. Zredaguj pięć punktów, które określą godne zachowania patrioty, zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie zagrożenia wojną.

j0000007USB1v50_000tp001
j0000007USB1v50_0000002U
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Mały sabotaż

Przeczytaj fragmenty definicji zamieszczonej w popularnej encyklopedii internetowej:

Mały sabotaż
Mały sabotaż

Mały sabotaż – kategoria akcji konspiracyjnych w czasie okupacji niemieckiej (w latach 1939–1945). Mały sabotaż był stosowany przez ruch oporu w wielu krajach okupowanej Europy. Jego znaczenie było głównie psychologiczne – utwierdzał w ludności przekonanie o istnieniu i działaniu ruchu oporu oraz o możliwości zwycięstwa mimo represji.
Twórcą pojęcia mały sabotaż był prawdopodobnie Aleksander Kamiński, który w listopadzie 1940 roku zamieścił w „Biuletynie Informacyjnym” artykuł pod takim właśnie tytułem. W artykule tym użycie wyrażenia mały sabotaż odbiegało jeszcze od jego późniejszego znaczenia. Kamiński zaliczał do przykładów małego sabotażu powolną i niesolidną pracę (na rzecz okupanta), niedbałe wykonywanie niemieckich zarządzeń, udawanie nieznajomości języka niemieckiego itp. Na dalszym dopiero miejscu wymieniał działania, które z czasem uznane zostaną za charakterystyczne dla tej właśnie formy oporu.

Mały sabotaż

Ćwiczenie 4

Obejrzyj dokładnie zdjęcie pomnika Lotnika na placu Unii Lubelskiej w Warszawie, ukazujące przykład małego sabotażu dokonanego przez Jana Bytnara (ps. „Rudy”). Wskaż, jakie działania sabotażowe zostały przedstawione na fotografii. Jak sądzisz, czemu miały służyć takie akcje?

Ćwiczenie 5

Wypisz z utworu Kamińskiego, posiłkując się właściwymi cytatami, inne działania charakterystyczne dla małego sabotażu.

Ćwiczenie 6

Zredaguj własną definicję pojęcia mały sabotaż.

j0000007USB1v50_0000003I
JPOL_E3_E4_Konteksty

Cele Polskiego Państwa Podziemnego

RpmYKNTpV9naq
Znak Polski Walczącej – symbol w kształcie kotwicy, której element w kształcie litery P symbolizuje Polskę, a ramiona literę W – walkę lub „kotwicę” – symbol nadziei na odzyskanie niepodległości.
Bastianow, licencja: CC BY-SA 2.5
Cele Polskiego Państwa Podziemnego
Cele Polskiego Państwa Podziemnego
  1. Polska walczy z wrogiem nie tylko poza granicami Kraju, ale na swoich obecnie okupowanych ziemiach.

  2. Do chwili rozpoczęcia rozprawy zbrojnej – wyrazem wojny na ziemiach polskich jest walka cywilna.

  3. Udział w walce cywilnej jest obowiązkiem każdego obywatela polskiego.

  4. Podstawowym nakazem i obowiązkiem jest poszanowanie prawowitych władz polskich na emigracji oraz posłuch wobec zarządzeń czynników miarodajnych w Kraju.

  5. Nakazem walki cywilnej w stosunku do okupanta jest bojkot jego zarządzeń i wezwań, utrudnianie mu wszelkiej akcji – w granicach nakreślonych mu przez kierownictwo życia polskiego, oraz absolutny bojkot w stosunkach handlowych, kulturalnych i towarzyskich.

  6. Obowiązuje konieczność solidarności społeczeństwa, wspieranie bliźniego Polaka wszędzie, gdzie grozi mu zguba lub nędza.

  7. Utrzymywać należy na najwyższym poziomie poczucie honoru narodowego i zgodnie z tym honorem postępować.

  8. Należy przeciwdziałać w spotykanych wypadkach odstępstwa Polaka od obowiązujących go zasad postępowania, a to drogą perswazji, napomnień, bojkotu towarzyskiego, wreszcie rejestrowania występnych faktów i przekazania ich odpowiednim czynnikom polskim.

  9. Wobec odstępców i zaprzańców obowiązuje bojkot jak wobec wroga i rejestrowanie ich jako zdrajców.

  10. Powinnością każdego Polaka jest troska o ocalenie i zachowanie polskości we wszelkiej postaci, a więc ludzkiej, kulturalnej i materialnej, jako sił potrzebnych do wywalczenia wolności i odbudowania Ojczyzny.

Polacy!
Stopień podporządkowania się powyższym zasadom i nakazom będzie sprawdzianem naszej wartości obywatelskiej wobec przyszłych pokoleń. Pamiętajcie, że w dniach wolności wszyscy będziemy musieli zdać rachunek z naszego obecnego stanowiska i naszych czynów.

j0000007USB1v50_00000_BIB_004Cele Polskiego Państwa Podziemnego, „Biuletyn Informacyjny” 7 V 1942, nr 18.
Ćwiczenie 7

Wskaż punkt/punkty, które mogą być aktualne także współcześnie. Uzasadnij swój wybór.

j0000007USB1v50_0000004H
JPOL_E3_E4_Konteksty

Miasto ruin

JPOL_E3_E4_Konteksty
RwwYXekc10Ijo1
Ruiny kamienic między ulicą Sienną a Śliską widziane od ulicy Wielkiej w Warszawie (1945) Ruiny kamienic między ulicą Sienną a Śliską widziane od ulicy Wielkiej w Warszawie (1945) Źródło: autor nieznany, odbitka z lat 60. z negatywu z Polskich Archiwów, domena publiczna.
Ruiny kamienic między ulicą Sienną a Śliską widziane od ulicy Wielkiej w Warszawie (1945)
autor nieznany, odbitka z lat 60. z negatywu z Polskich Archiwów, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Konteksty

Naziści okrutnie ukarali walczącą Warszawę, miasto, które miało odwagę wszcząć powstanie. Ten patriotyczny zryw mieszkańców stolicy Polski stanowił wyraz buntu wobec nieludzkich działań oprawców. Wielu twórców kultury próbowało się zmierzyć z historią zniszczenia Warszawy. Jednym z najciekawszych obrazów ostatnich lat jest krótkometrażowy film animowany Miasto ruin. W obrazie tym ukazano Warszawę – z lotu ptaka – zburzoną i wyludnioną wiosną 1945 roku.

Ćwiczenie 8.1

Obejrzyj film Miasto ruin (2010) w reżyserii Damiana Nenowaj0000007USB1v50_000tp002Damiana Nenowa, z muzyką autorstwa Adama Skorupyj0000007USB1v50_000tp003Adama Skorupy.

Ćwiczenie 8.2

Określ, jakie wrażenie wywarł na tobie film Nenowa. Uzasadnij swoją wypowiedź.

Ćwiczenie 9

Wyobraź sobie, że możesz przenieść się w czasie i odbyć lot nad zniszczoną – w czasie II wojny światowej – Warszawą. Zredaguj wypowiedź pisemną, która będzie stanowić relację z tego zdarzenia.

j0000007USB1v50_000tp002
j0000007USB1v50_000tp003
j0000007USB1v50_00000058
JPOL_E3_E4_Preteksty

Pomnik Małego Powstańca

RWPCGr0yTy6p2
Jerzy Jarnuszkiewicz, Pomnik Małego Powstańca, zaprojektowany w 1946, a odsłonięty 1 października 1983, rzeźba z brązu, Warszawa, ul. Podwale
Cezary P., licencja: CC BY-SA 4.0
Ćwiczenie 10

Obejrzyj pomnik Małego Powstańca według projektu Jerzego Jarnuszkiewiczaj0000007USB1v50_000tp004Jerzego Jarnuszkiewicza. Opisz rzeźbę. W swojej pracy uwzględnij ocenę pomnika, a także zaprezentuj i uzasadnij emocje, jakie wywołuje w tobie obcowanie z tym dziełem sztuki.

j0000007USB1v50_000tp004
j0000007USB1v50_0000005K
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 11

Odwołując się do powieści Aleksandra Kamińskiego, Katechizmu młodego Polaka oraz jednej ze strof przywołanego poniżej wiersza Juliusza Słowackiego Testament mój, pisemnie zinterpretuj zagadnienie sensu śmierci dla ojczyzny.

[…]
Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec;  
A kiedy trzeba – na śmierć idą po kolei,  
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!...  
[…]

Ćwiczenie 12

Wyobraźcie sobie, że jesteście twórcami nowej organizacji politycznej. Opracujcie jej statut, uwzględniając:

a) wybór nazwy (np. Młodzi Patrioci, Strażnicy Świętych Narodowych Miejsc itp.);
b) konieczność stworzenia logo ugrupowania;
c) hasło przewodnie waszej partii;
d) cele organizacji (opieka nad grobami żołnierzy, czczenie narodowych rocznic, przypinanie kotylionów w Dniu Flagi, dbanie o dobro wspólne, np. o klatkę schodową, podwórko itp.);
(Uwaga: Cele organizacji muszą być zawarte w co najmniej pięciu punktach)
e) miejsce i częstotliwość spotkań przedstawicieli waszego ugrupowania;
f) konieczność wyboru duchowego przywódcy‑opiekuna waszej partii i przypisanie tej osobie określonych zadań;
g) strukturę organizacyjną waszego ugrupowania (tj. przygotowanie listy członków zrzeszonych w organizacji z wskazaniem na pełnione przez nich funkcje)
h) planowane akcje o charakterze patriotycznym.

RSkkLD5sLHEsk1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.