Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RxWlb6sghxbcF1
11.11.1918 symboliczne odzyskanie przez Polskę niepodległości , 1919 początek wojny polsko-bolszewickiej , 1920 plebiscyty na Warmii i Mazurach , 15.8.1920 bitwa warszawska , 20.3.1921 plebiscyt na Górnym Śląsku , 1921 pokój w Rydze , 1923 ostateczne zatwierdzenie granic Polski
R1JonSMVBCfkr11
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.

Wprowadzenie

Ignacy Jan Paderewski - polityk i wirtuoz
Ignacy Jan Paderewski - polityk i wirtuoz

25 grudnia 1918 roku na pokładzie brytyjskiego krążownika „Concord” przybył do Gdańska Ignacy Jan Paderewski. Następnego dnia dotarł do Poznania. Jego wizyta wywołała w mieście wielką patriotyczną manifestację, przyczyniając się do wybuchu powstania wielkopolskiego. Równie entuzjastycznie, na początku stycznia 1919 roku, przyjęto go w Warszawie, gdzie pod hotelem Bristol witany był przez wielotysięczny tłum. Przemawiając do zgromadzonych, Paderewski oświadczył: „Nie przyszedłem po dostojeństwa, sławę, zaszczyty, lecz aby służyć, ale nie jakiemuś stronnictwu. Szanuję wszystkie stronnictwa, lecz nie będę należał do żadnego. Stronnictwo powinno być jedno: Polska, i temu jednemu służyć będę do śmierci”.

Ignacy Jan Paderewski - polityk i wirtuoz

Za symboliczną datę odzyskania niepodległości przez Polskę przyjmuje się 11 listopada 1918 roku. Jednak kształtowanie się niepodległego państwa było dość długim procesem. Jednym z najważniejszych problemów okazało się określenie terytorium państwa.

Zadanie na rozgrzewkę

1
Ćwiczenie 1
R14XrfqCPuZhl1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ignacy Paderewski – bohater historii z wprowadzenia – razem z Romanem Dmowskim jako premier rządu polskiego brał udział w konferencji w Wersalu. Jego największą zasługą było przekonanie prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona, że Polsce należy się niepodległość. Paderewski był wybitnym pianistą i kompozytorem. Swoją grą zachwycał amerykańską publiczność, w tym prezydenta, a koncerty wykorzystywał do promowania sprawy polskiej.

j0000008NEB6v32_0000000J

Polska wśród sąsiadów

R1JonSMVBCfkr11
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 2
RT2vMVk7h137n1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Polacy toczyli walki o przynależność wielu miast do swego państwa. Zapoznaj się z opisami niektórych z nich i wykonaj polecenia.

Cieszyn

W listopadzie 1918 roku lokalne władze polskie i czeskie porozumiały się co do podziału Śląska Cieszyńskiego, Spiszu i Orawy według narodowości mieszkańców. Władze Czechosłowacji nie zatwierdziły tej decyzji i w styczniu 1919 roku rozpoczęła się wojna. Ostatecznie o podziale spornych ziem zadecydowały mocarstwa zachodnie, przyjmując rozwiązania korzystne dla Czechów. Sam Cieszyn podzielono między oba państwa, wyznaczając granicę na rzece Olzie. W zachodniej, czeskiej, części Śląska Cieszyńskiego, na tzw. Zaolziu, pozostało wielu Polaków.

Wilno

Była to dawna stolica Litwy, lecz na początku XX wieku większość ludności miasta i okolicy stanowili Polacy. Od 1919 roku trwały tam walki zbrojne. Państwa zachodnie skłonne były przyznać Wilno Litwie, jednak Polacy nie chcieli uznać tej decyzji. Upozorowali więc bunt jednej z dywizji swojego wojska, dywizji Żeligowskiego, która zajęła Wileńszczyznę i utworzyła tam niezależne państwo – Litwę Środkową. W 1922 roku sejm Litwy Środkowej postanowił przyłączyć ją do Polski, a polski sejm to zatwierdził.

Warszawa

Stolicy Polski w połowie sierpnia 1920 roku zagrażało zdobycie przez nacierające wojska rosyjskie (bolszewickie). Istnienie państwa polskiego zawisło wtedy na włosku. Między 13 a 16 sierpnia armii polskiej udało się jednak odeprzeć atak i przejść do kontrofensywy. Stoczona wówczas bitwa warszawska bywa nazywana cudem nad Wisłą. Do dziś trwają debaty, czy o zwycięstwie zadecydował geniusz Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego, pomoc ze strony Francji, czy było to zrządzenie Opatrzności.

Poznań

Zanim mocarstwa zachodnie zajęły się sprawą polskiej granicy zachodniej, w ostatnich dniach grudnia 1918 roku ludność Wielkopolski spontanicznie podjęła walkę z Niemcami. Powstanie wielkopolskie jako jedyne w historii polskie powstanie zbrojne zakończyło się zwycięstwem. Zachodni dyplomaci zatwierdzili przynależność terytorium objętego powstaniem (w tym Poznania) do Polski.

Lwów

Walki z Ukraińcami o Lwów toczyły się na początku listopada 1918 roku. Po stronie polskiej wsławili się młodzi chłopcy zwani „orlętami” (1/4 ochotników miała mniej niż 17 lat). Mocarstwa zachodnie uznały zwycięstwo Polaków.

Gdańsk

Prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson w słynnym orędziu do Kongresu na początku 1918 roku wymienił dostęp Polski do morza jako jeden z warunków przyszłego pokoju w Europie. Ostateczną decyzje w tej sprawie mocarstwa zachodnie podjęły na konferencji w Paryżu. Polsce przyznano tylko 140‑kilometrowy pas wybrzeża. Gdańsk został wolnym miastem, nie należał więc ani do Polski, ani do Niemiec.

Olsztyn

Mieszkańcy Warmii (gdzie leży Olsztyn), Mazur i Powiśla często nie mieli ukształtowanej świadomości narodowej. Nie czuli się ani Niemcami, ani Polakami. Byli natomiast związani ze swoją małą ojczyzną. Zgodnie z decyzjami mocarstw mieli zagłosować, do którego z państw (Polski czy Niemiec) chcą należeć. Większość wybrała Niemcy.

Katowice i Opole

Katowice i Opole leżą na Śląsku. O przynależności tych ziem do Polski lub Niemiec miał zadecydować plebiscyt, czyli głosowanie mieszkańców. W jego wyniku, a także w wyniku trzech powstań śląskich, Katowice znalazły się w Polsce (jako stolica województwa śląskiego), Opole zaś jako Oppeln w Niemczech.

Ćwiczenie 3
R1Fn81570CStG1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1PBfgCziS38V1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 5
RcZpnsUWMsjDb
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Poszukaj więcej informacji o powstaniu z hasła krzyżówki. Odpowiedz na pytania:

  • Kiedy wybuchło?

  • Przeciw komu było skierowane?

  • Gdzie toczyły się walki?

  • Kto zwyciężył?

  • Jakie miało skutki?

Uzyskanie zgody co do granic nie było proste. Przyjrzyjmy się bliżej dwóm granicom z największymi sąsiadami: Rosją i Niemcami.

j0000008NEB6v32_0000001Z

Granica wschodnia

O granicach państw europejskich po I wojnie światowej decydować miały mocarstwa zwycięskiej koalicji na konferencji pokojowej w Paryżu. W kwestii granicy wschodniej ich początkowe propozycje były dla Polski niekorzystne. Przywódcy polscy z Józefem Piłsudskim na czele uznali, że należy wziąć sprawy w swoje ręce. O kształcie granicy wschodniej zadecydowały ostatecznie działania zbrojne, prowadzone od przełomu października i listopada 1918 roku do marca 1921 roku.

Polecenie 2

Umieść wymienione poniżej wydarzenia na osi czasu.

  • „Cud nad Wisłą” – VIII 1920

  • Bitwa nad Niemnem – IX 1920

  • Pierwsze starcia polsko‑bolszewickie na Polesiu i Wołyniu – II 1919

  • Początek ofensywy armii gen. Hallera przeciw Ukraińcom – IV 1919

  • Początek ofensywy wojsk Budionnego na Rzeczpospolitą VI 1920

  • Początek wyprawy kijowskiej – IV 1920

  • Pokój w Rydze – III 1921

  • Walki polsko‑ukraińskie o Lwów – XI 1918

  • Wyparcie armii ukraińskiej za linię Zbrucza – VII 1919

  • Zawieszenie broni z Ukraińcami – IX 1919

  • Zdobycie Kijowa przez wojska polskie – V 1920

  • Zdobycie Mińska i Ostroroga przez wojska polskie – VIII 1919

  • Zdobycie Nowogródka i Wilna przez wojska polskie – IV 1919

Umieść wymienione poniżej wydarzenia na osi czasu.

RjRsmpdFwoh9U1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008NEB6v32_00000030

Plebiscyty i ich wyniki

W przypadku niektórych obszarów dyplomaci zachodni postanowili zapytać mieszkańców, do jakiego państwa chcieliby należeć: Polski czy Niemiec (lub Polski czy Czechosłowacji) – czyli przeprowadzić plebiscytj0000008NEB6v32_000tp001plebiscyt w tej sprawie. Na pierwszy rzut oka takie rozwiązanie wydaje się najbardziej sprawiedliwe i demokratyczne. Zanim przejdziemy do plebiscytów, które się odbyły w roku 1920, przyjrzyjmy się całkiem innej sprawie.

Polecenie 3

Wyobraź sobie, że w twojej szkole trwa spór o to, czy szkolny sklepik powinien sprzedawać chipsy i napoje gazowane. Dyrekcja postanowiła przeprowadzić plebiscyt. Jakich wyników należy się spodziewać:

Jeśli głosowanie zostałoby poprzedzone:

Sprzedawać

Nie sprzedawać

cyklem lekcji z przyrody na temat zdrowego odżywiania

klasowym wyjściem do kina

zawodami sportowymi

umieszczeniem naprzeciwko szkoły billboardu z wielką reklamą chipsów

jeśli głosowaliby:

tylko uczniowie

również rodzice i nauczyciele

tylko uczniowie, a młodszym uczniom pomagałaby pani higienistka w białym fartuchu

tylko uczniowie, a młodszym uczniom pomagałby przedstawiciel firmy produkującej chipsy z logo swojej firmy na ubraniu

Zapewne w różnych rzędach tabeli masz różne odpowiedzi. Widzisz więc, że czynniki zewnętrzne mogą mieć duży wpływ na wyniki głosowania. Gdy jest gorąco i chce ci się pić, nie myślisz o szkodliwych substancjach w żadnym napoju. Co innego, gdy właśnie przeczytasz o nim artykuł ilustrowany zdjęciami próchnicy zębów.

1
Ćwiczenie 6
Ri0njUj7PUP8i1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Wyniki plebiscytu na Warmii i Powiślu oraz na Górnym Śląsku przedstawione są na wykresach.

RxGIlK1iuwUhS1
Czarny kolor na diagramach odpowiadających poszczególnym powiatom oznacza procent głosujących za przynależnością do Polski.
Odwzorowanie graficzne wyników plebiscytu dla poszczególnych jednostek terytorialnych Warmii i Powiśla, 1920, domena publiczna
RcdszAqx1SHtf1
Kształtowanie granic Polski - Górny Śląski
Lonio17, Kształtowanie granic Polski - Górny Śląski, 2010, J. J. Tazbir Wielki Atlas Historyczny, Demart, Warszawa, 2008, licencja: CC BY-SA 4.0
Polecenie 4

Gdzie wyniki plebiscytów były korzystniejsze dla Polski? Na Warmii i Powiślu czy na Górnym Śląsku? Jak sądzisz, dlaczego?

Ćwiczenie 7
RbUA9tewYOZ6o1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5

Która propozycja podziału Śląska była najkorzystniejsza dla Polski?

Polecenie 6

Poniżej wypisane zostały niektóre wydarzenia mające istotny wpływ na kształt granic Polski po I wojnie światowej. Oceń, jaki był to wpływ – czy był korzystny i jak znaczny. Przedyskutuj swoje oceny z kolegami.

  • Plebiscyt na Warmii i Powiślu

  • Plebiscyt na Górnym Śląsku

  • Powstania śląskie

  • Bitwa warszawska

  • Bunt Żeligowskiego

  • Pokój w Rydze

  • Konferencja w Paryżu

  • Powstanie wielkopolskie

  • Orędzie prezydenta Wilsona

j0000008NEB6v32_000tp001
j0000008NEB6v32_0000005Z

Podsumowanie

Co wiem?

Granice niepodległej Polski kształtowały się od 1918 do 1923 roku. Mieli o nich zdecydować dyplomaci zwycięskich mocarstw między innymi na konferencji pokojowej w Paryżu. Jednak w wielu wypadkach na ich przebieg wpłynęły lokalne rozstrzygnięcia zbrojne. Tylko granice z Łotwą i Rumunią nie budziły kontrowersji.

Co potrafię?
  • Odczytywać informacje z mapy.

  • Czytać ze zrozumieniem tekst naukowy.

R13EHxKyTsDr91
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Zapamiętaj!

Wiesz, że wojna jest czymś złym. Niesie zniszczenia, śmierć, nieszczęście. Znasz różne sposoby rozwiązywania sytuacji konfliktowych, w tym mediację – gdy kogoś prosimy o pomoc w rozstrzygnięciu sporu. W przypadku granic Polski po I wojnie światowej takim mediatorem i arbitrem miały być państwa zwycięskiej koalicji: Anglia, Francja i Stany Zjednoczone. Jednak w wielu przypadkach Polacy chwytali za broń, by wymusić korzystne dla siebie rozstrzygnięcia. Jak można ocenić taką postawę? Czy istnieją racje, które uzasadniają wywołanie wojny? Jeśli tak, to jakie są to powody?