Wirtuozeria formy i subtelność koloru w twórczości Françoisa Bouchera
Ważne daty
1703‑1770 – lata życia Françoisa Bouchera
od 1736 – praca nad malowidłami ściennymi, seria kartonów i projekty tapiserii dla manufaktury w Beauvais
1739 – powstaje obraz Śniadanie
1740 – powstaje obraz Gniazdko
1742 – powstaje obraz Diana wychodząca z kąpieli
1749 – powstaje obraz Letnia scena pastoralna
1751 – powstaje obraz Kąpiel Wenus
1751 – powstaje obraz Toaleta Wenus
1752 – powstaje obraz Blond Odaliska
1753 – powstaje obraz Odaliska
1759 – powstaje obraz Portret Markizy de Pompadour
1765 – stanowisko Pierwszego Malarza Króla
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
d) sztuki nowożytnej (renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm),
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
11. rozpoznaje gatunek artystyczny, który dzieło reprezentuje;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało;
charakteryzować twórczość malarską Françoisa Bouchera w kontekście założeń programowych epoki;
identyfikować wskazane dzieła Bouchera;
analizować dzieła malarskie Bouchera;
określać miejsca przechowywania konkretnych obrazów Bouchera.
Wpływ Markizy de Pompadour na karierę Bouchera
Twórczość Françoisa Bouchera przypada na okres bujnego rozkwitu stylu rokokowego we Francji (1720- 1790) Rokoko jako czas wybujałego erotyzmu, zmysłowości, wyrafinowanego smaku artystycznego i sentymentalnej nastrojowości szczególnie silnie obecne jest w twórczości artysty. Czteroletni pobyt Françoisa Bouchera we Włoszech skłonił go do częstszego, niż to miało miejsce u innych artystów, sięgania po tematykę mitologiczną. Po powrocie do Francji artysta uzyskał protektorat metresy króla Ludwika XV, markizy madame de Pompadour. Zawsze wdzięczny, pozostawił po sobie około siedmiu jej portretów. W namalowanym w 1759 roku i przechowywanym w Wallace Collection w Londynie, reprezentacyjny wizerunek dworski zyskał prywatny, intymny kształt, charakterystyczny dla stylu malarskiego rokoka. Kunszt artystyczny przejawił się w umiejętności przedstawienia aspektów kobiecej psychiki.
François Boucher wypowiadał się za pomocą różnorakich dziedzin artystycznych, począwszy od drobnego rzemiosła artystycznego, przez grafikę, malarstwo olejne i pastelowe, aż po projekty gobelinów i dekoracji teatralnych. Ta różnorodność działań artysty widoczna jest w bogatym tematycznie oeuvre, które w bardzo charakterystyczny sposób oscyluje wokół wątku kobiety. Jest to zarówno kobieta ubrana w „kostium” mitologiczny, kobieta w akcie, portrecie, bohaterka licznych scen w stylu fêtes champêtresfêtes champêtres czy fêtes galantesfêtes galantes.
Tematyka mitologiczna w obrazach Bouchera
Wspaniały świat mitologicznego malarstwa Bouchera jest pretekstem do przedstawiania i aktualizowania życia współczesnych mu kobiet. Diana wychodząca z kąpieli czy już Diana odpoczywająca po kąpieli to tylko tytuły obrazów nawiązujące do wątków mitologicznych, ale ich zasadniczym tematem jest erotyzm roznegliżowanych kobiet ówczesnej burżuazji.
François Boucher idealnie trafiał w gusta francuskiej arystokracji za rządów Ludwika XV. Stawiała ona na dekoracyjne dzieła, pasujące do luksusowej, roztańczonej, romansowej atmosfery jej salonów. Tematów dostarczała na przykład klasyczna mitologia. Boucher na jednym z płócien zdecydował się ukazać Dianę wraz z jedną z nimf z jej orszaku. Diana jest rzymskim odpowiednikiem greckiej Artemidy, boginią łowów, natury, płodności i Księżyca.
Malarz skorzystał z tradycyjnego pretekstu do zaprezentowania kobiecego aktu, mianowicie kąpieli. Na płótnie z 1742 r., znajdującym się obecnie w Luwrze, namalował dwie młode, nagie kobiety nad strumieniem, na tle leśnego krajobrazu. Główną osią kompozycji uczynił diagonalną linię, łączącą prawy górny róg obrazu z lewym dolnym rogiem. Wyznacza ją noga Diany z lewej, założona na drugą lekko zgiętą. Skos ten podkreśla ułożenie tkanin przykrywających skałę, na której artysta usadowił boginię, a także układ znajdującej się za nią roślinności.
Źródło: http://www.isztuka.edu.pl/i‑sztuka/node/439 (dostęp z dnia 31.03.2018)
Podobnie jest z serią obrazów przedstawiających sceny z życia Wenus – jej kąpiel, późniejsza toaleta i sen, to sceny odegrane przez XVIII‑wieczne damy, pozujące i kokietujące odbiorcę. Nie zawsze akt kobiecy potrzebuje u Bouchera mitologicznego kostiumu. Często zdarza się bowiem, że sięga po ten temat tylko po to, by przydać swojej twórczości nieco pikanterii oraz zaprezentować swoje możliwości warsztatowe.
1. Boucher urozmaica kompozycję, stosując liczne diagonalne linie.
2. Nagość Wenus potęgują nagie kupidyny.
3. Światło wyróżnia nie tylko cielesność bogini, ale ożywia także pejzaż.
Toaleta Wenus z Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku powstała w tym samym czasie co Kąpiel Wenus. Dzieło utrzymane jest w lekkiej, chłodnej i jasnej kolorystyce, z przeważającą ilością bieli, perłowej szarości, całej gamy błękitów, a także –z niepopularnymi dotąd w malarstwie olejnym – tonami fiołkowymi, rozbielonymi zieleniami, pomarańczami.
1. Przepych sceny podkreślają zgromadzone przedmioty.
2. Teatralność uzyskana została dzięki znajdującym się po obu stronach kotarach, których draperie połyskują obijającym się światłem.
3. Dynamikę akcentuje zachowanie kupidynów, zabawiających się włosami Wenus, biżuterią, gołębiem trzymanym przez boginię.
Obrazy Odaliska i Blond odaliska przedstawiają kobiece akty – leżące na kozetce. Postacie zdecydowanie różnią się od większości wcześniejszych aktów bezpośredniością ujęcia. Beztroski nastrój i śmiały erotyzm został podkreślony pozami postaci. Są to typowe przykłady aktów zgodnych z ówcześnie panująca modą. Stworzone u szczytu sławy malarza, potwierdzają jego reputację artysty jako jednego z największych malarzy rokoka.
Z biegiem czasu Boucher zaczął realizować coraz śmielsze projekty. Chociaż w wielu dziełach nadal wykorzystywał do tego celu bezpieczne tematy mitologiczne, w innych postanowił iść o krok dalej, tworząc przedstawienia kobiet (często kochanek zleceniodawców) w XVIII wiecznych strojach, wykonujące codzienne i niecodzienne czynności o intymnym charakterze. Pikanterii dodają rozpowiadane ówcześnie pogłoski, iż do tych realizacji Boucher ma zwyczaj wykorzystywać swoją własną żonę Marie, w roli modelki. Jednym z zagorzałych przeciwników tych praktyk, był Denis Diderot, który skrytykował artystę tymi słowy – „Pan Boucher nie rumieni się, kiedy prostytuuje własną żonę obscenicznym malowaniem jej gołych wdzięków”.
(…) W latach 60 XX wieku, Jean Cailleux wysnuł hipotezę, iż w wizerunku jednej z wersji odaliski z 1752 roku, rozpoznać można nikogo innego jak właśnie żonę Bouchera – Marie. Swój osąd podpiera słowami przytoczonego wyżej Diderota oraz rzekomym podobieństwem do portretu młodej małżonki Françoisa – autorstwa Alexandra Roslina. Jednak większość badaczy domniema, iż ową śliczną roznegliżowaną panienką, jest jedna z najmłodszych kochanek Ludwika XV – Marie‑Louise O’Murphy, być może również uwieczniona w jeszcze bardziej kontrowersyjnej pracy – ukazującej obcowanie Ledy z łabędziem.
Źródło: https://sosreb.wordpress.com/2014/12/27/buduar‑bouchera‑sekrety‑francuskiej‑alkowy/ (dostęp z dnia 31.03.2018)
Kobiety Bouchera mają swój określony typ fizjonomiczny - łagodny owal twarzy, jasną różowawą bądź błękitnawą karnację, duże oczy, kształtne rozchylone usta. Artysta stworzył typ pięknej damy rokokowej, uważany za ówczesny kobiecy ideał piękna - zgrabnej, choć czasem obfitych kształtów, najczęściej wytwornie urodzonej.
Boucherowskie fête champêtre i fête galante
W twórczości Bouchera znajdują się reżyserowane, sielankowe sceny pasterskie, tzw. fête champêtre. Odbiciem plastycznym ówczesnych nastrojów uciech życia i zmysłowości są też tzw. fête galante: ujęcia dworskich zabaw, w których postacie oddają się beztroskim uciechom. Sceny fête champêtre i fête galante świadczą o zaangażowaniu malarza we współczesny temat rodzajowy i stały się przyczyną kąśliwego pseudonimu artysty jako „kronikarza”.
1. Obraz przedstawia kuzynki Lisette i Babette z młodym pasterzem, który zdobywa sympatię swojej ukochanej, grając serenadę na dudach.
2. Arkadyjski spokój przeciwstawiania się hałaśliwemu i próżnemu życiu wielkich miast.
3. Idylliczna scena w otoczeniu natury podkreśla beztroskie życie mieszkańców wsi.
Gniazdko z 1740 roku to obraz zaliczany do grupy fêtes galantes. Wśród kojącej, wdzięcznej scenerii parkowej (bliższej tak naprawdę pejzażowi teatralnemu niż żywej przyrodzie) rozgrywa się pasterska sielanka. W otoczeniu drzew, nad wodą rozgrywa się scena niczym z arkadyjskiej opowieści, z dala od miastowego zgiełku. Wytworność strojów połączona ze zwierzętami tworzy atmosferę tchnąca spokojem i sielanką. Gesty, spojrzenia postaci, karnacje ich ciał, nawet delikatnie połyskujące w słońcu draperie ubrań tworzą harmonijną całość. Urokliwe amory na fontannie wzmacniają kontekst miłosny sceny.
Wiele też u Bouchera scen podejmujących tzw. tematykę rodzajową (genre). Tutaj salonowa arystokracja przebywająca w pięknym reprezentacyjnym pokoju je wspólny posiłek. Uważa się, że tutaj autor przedstawił swoją rodzinę, albo ideał swojej rodziny. Artysta pracował nad każdym detalem, czyniąc go nie tylko pięknym, ale także znaczącym, wiernie oddane są: lalka stojąca na nogach dziewczynki, meble, przedmioty stojące na stołach i na półkach. Na przykład Budda stojący na półce mówi o popularności chińskiej sztuki w tamtych czasach. Obraz nie tylko ukazuje szczęśliwą chwilę, ale także przybliża styl życia tamtych lat, ducha epoki.
Przyjrzyj się poniższym dziełom sztuki i przyporządkuj do nich tytuły.
Diana wychodząca kąpieli, Gniazdko, Śniadanie, Odaliska, Portret markizy de Pompadour
Uzupełnij tekst.
François Boucher był znakomitym reprezentantem francuskiego ............. Pracował dla metresy Ludwika XV - markizy .......................................
Jego talent wypowiedział się głównie w technikach: graficznych, .................., malarstwie olejnym, a także malarstwie ściennym oraz projektach dekoracji teatralnych.
Bardzo często podejmował w swojej twórczości tematykę .........................., która była tylko pretekstem do ukazywania erotycznych kobiecych aktów.
Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scena rodzajowa, genre, 2. fête galante, 3. fête champêtre - pasterska scena; w malarstwie i grafice, zwłaszcza XVIII wieku, sielankowe sceny z życia pasterzy.
Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scena rodzajowa, genre, 2. fête galante, 3. fête champêtre - przedstawienie wytwornego towarzystwa na tle przyrody w scenach zabaw parkowych, koncertów, posiłków pod gołym niebem i zalotów miłosnych; charakterystyczny temat dworskiego malarstwa rokokowego XVIII w.
Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. scena rodzajowa, genre, 2. fête galante, 3. fête champêtre - przedstawienie w malarstwie, grafice, rzeźbie sceny z życia codziennego, również sceny związane ze zwyczajami lub obrzędami, a także życiem towarzyskim.
fête champêtre, scena rodzajowa, genre, fête galante
Dopasuj odpowiednią nazwę do przytoczonej definicji.
............................................ - pasterska scena; w malarstwie i grafice, zwłaszcza XVIII wieku, sielankowe sceny z życia pasterzy.
............................................ - przedstawienie wytwornego towarzystwa na tle przyrody w scenach zabaw parkowych, koncertów, posiłków pod gołym niebem i zalotów miłosnych; charakterystyczny temat dworskiego malarstwa rokokowego XVIII w.
............................................ - przedstawienie w malarstwie, grafice, rzeźbie sceny z życia codziennego, również sceny związane ze zwyczajami lub obrzędami, a także życiem towarzyskim.
Wskaż miejsce przechowywania podanych dzieł.
Luwr, Wallace Collection Londyn, Ermitaż w Sankt Petersburgu
| Diana odpoczywająca po kąpieli | |
| Madame de Pompadour | |
| Toaleta Wenus |
Określ tematykę wymienionych dzieł Françoisa Bouchera.
akt, scena rodzajowa, genre, scena mitologiczna, fête champêtre
| Toaleta Wenus | |
| Odaliska | |
| Śniadanie | |
| Scena pastoralna |
Spośród wymienionych poniżej, wybierz trzy najbardziej pasujące do estetyki rokoka barwy.
- biel
- róż
- czerń
- burgund
- amarant
- błękit
- ochra
Wskaż definicję pojęcia Odaliska.
- rodzaj kompozycji, w której głowy przedstawionych postaci znajdują się na tej samej wysokości.
- technika malarska często stosowana w okresie rokoka.
- biała niewolnica albo konkubina w haremie sułtana tureckiego.
Słownik pojęć
przedmiot lub symbol pozwalający zidentyfikować przedstawianą postać, dodany jako jej znak rozpoznawczy.
pokój kobiecy niewielkich rozmiarów, sytuowany często między salonem a sypialnią, wytwornie umeblowany (fotele, krzesła, sofy, stoliki, biureczka, niekiedy łoże), zdobiony obrazami (najczęściej o charakterze sentymentalno- erotycznym).
motyw chiński występujący w sztuce europejskiej od XVII wieku; znamienny przejaw zainteresowania sztuką Azji.
pasterska scena; w malarstwie i grafice, zwłaszcza XVIII wieku, sielankowe sceny z życia pasterzy
franc. wytworna zabawa. Przedstawienie wytwornego towarzystwa na tle przyrody w scenach zabaw parkowych, koncertów, posiłków pod gołym niebem i zalotów miłosnych; charakterystyczny temat dworskiego malarstwa rokokowego XVIII w.
określenie tkanin dekoracyjnych typu tapiseria, stosowane od 1667, gdy na zlecenie Ludwika XIV rozpoczęto produkcję gobelinów w podparyskiej manufakturze odkupionej od rodziny Gobelin.
technika malarska polegająca na posługiwaniu się farbami olejnymi, w których spoiwem jest głównie olej lniany; za podłoże malarskie służą najczęściej drewno, płótno, blacha, rzadziej papier lub pergamin.
biała niewolnica albo konkubina w haremie sułtana tureckiego.
całość dorobku danego artysty, wszystkie jego dzieła.
technika malarska posługująca się pastelami czyli farbami uformowanymi w cienkie, miękkie pałeczki z pigmentów, kredy, gipsu i małej ilości spoiwa (gł. gumy tragantowej), mająca charakter pośredni między rysunkiem a malarstwem.
przedstawienie w malarstwie, grafice, rzeźbie sceny z życia codziennego, również sceny związane ze zwyczajami lub obrzędami, a także życiem towarzyskim.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, pod red. Krystyna Kubalska‑Sulkiewicz, Monika Bielska‑Łach, Anna Manteuffel‑Szarota, Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2005.
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Wielcy Malarze, Francois Boucher, nr 78, Eaglemoss Polska, 1998.
Couchoud J.P., Sztuka francuska II, E. Bąkowska (tłum.), WAiF, Warszawa 1981.
Dulewicz A., Encyklopedia sztuki francuskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
Tomkiewicz W., Rokoko, Arkady, Warszawa 1988.