Ważne daty

Wprowadzenie

Opisując armię rzymską należy pamiętać o tym, że na przestrzeni ponad 1200 lat historii starożytnego Rzymu z biegiem czasu następowały zmiany we wszystkich dziedzinach życia. Tak samo działo się z armią rzymską. Była ona reformowana, modernizowana i jej opis może odnosić się do konkretnego okresu w historii Rzymu. Inaczej wyglądała armia w okresie królewskim, inaczej w czasie wielkich podbojów, a jeszcze inaczej w okresie cesarstwa.

Armia stanowiła w świecie starożytnym o potędze danego ludu. Pozwalała bronić swoich granic lub prowadzić kampanie wojenne, zwiększające terytorium i bogactwo. Sprawne funkcjonowanie armii pozwoliło na przestrzeni wieków, by Rzym z małej osady wyrósł na potężne mocarstwo. Niedofinansowanie armii było jedną z przyczyn, która doprowadziła do upadku cesarstwa.

ROdkM2oCjRKsv

Na kolorowej ilustracji przedstawiono fotografię ukazującą aktualny stan Forum Romanum. Ruiny widoczne są z odległej perspektywy. Forum Romanum na przestrzeni wieków zostało bardzo zniszczone. Na zdjęciu znajdują się kolumny pozostałe po świątyniach. Między ruinami rośnie trawa. Przez środek biegnie droga, po której spacerują zwiedzający. W oddali widoczne są zabudowania Rzymu, m.in. kościół zwieńczony kopułą. Na ilustracji znajdują się dodatkowe treści: 1. Armia stanowiła w świecie starożytnym o potędze danego ludu. Pozwalała bronić swoich granic lub prowadzić kampanie wojenne, zwiększające terytorium i bogactwo. Sprawne funkcjonowanie armii pozwoliło na przestrzeni wieków, by Rzym z małej osady wyrósł na potężne mocarstwo. Niedofinansowanie armii było jedną z przyczyn, która doprowadziła do upadku cesarstwa.

Na kolorowej ilustracji przedstawiono fotografię ukazującą aktualny stan Forum Romanum. Ruiny widoczne są z odległej perspektywy. Forum Romanum na przestrzeni wieków zostało bardzo zniszczone. Na zdjęciu znajdują się kolumny pozostałe po świątyniach. Między ruinami rośnie trawa. Przez środek biegnie droga, po której spacerują zwiedzający. W oddali widoczne są zabudowania Rzymu, m.in. kościół zwieńczony kopułą. Na ilustracji znajdują się dodatkowe treści: 1. Armia stanowiła w świecie starożytnym o potędze danego ludu. Pozwalała bronić swoich granic lub prowadzić kampanie wojenne, zwiększające terytorium i bogactwo. Sprawne funkcjonowanie armii pozwoliło na przestrzeni wieków, by Rzym z małej osady wyrósł na potężne mocarstwo. Niedofinansowanie armii było jedną z przyczyn, która doprowadziła do upadku cesarstwa.

1

1. Armia stanowiła w świecie starożytnym o potędze danego ludu. Pozwalała bronić swoich granic lub prowadzić kampanie wojenne, zwiększające terytorium i bogactwo. Sprawne funkcjonowanie armii pozwoliło na przestrzeni wieków, by Rzym z małej osady wyrósł na potężne mocarstwo. Niedofinansowanie armii było jedną z przyczyn, która doprowadziła do upadku cesarstwa.

Po założeniu Rzymu, co tradycyjnie miało mieć miejsce w 753 r. p.n.e., władzę nad miastem sprawować mieli królowie. Ustrój królewski trwał w Rzymie do wypędzenia Tarkwiniusza Pysznego w 509 r. p.n.e. W okresie monarchii armia rzymska początkowo związana była z podziałem miasta na 3 tribus. Każda z nich dzieliła się na dziesięć mniejszych kurii, a każda kuria zapewniała jedną centurię, czyli 100 żołnierzy. Ponadto każda tribus zapewniała stuosobowy oddział konnicy.

R14xugJta3lhy

Czarnobiała ilustracja przedstawia szesnastowieczny drzeworyt Fransa Huys’a pt. Portret Serwiusza Tuliusza. Król ukazany jest z profilu. Na głowie ma wieniec z lauru, spod którego opadają na plecy długie kręcone włosy. Ma lekko garbaty nos, duże oczy oraz lekko wykrzywione usta. Ubrany jest w drapowaną szatę. Pod ilustracją znajduje się napis w języku łacińskim. Dodatkowe informacje: 1. Król Serwiusz Tulliusz zaproponował nowy podział społeczeństwa, który przełożył się na nowy kształt rzymskiej armii. Podstawą podziału był majątek obywateli. Podzielił on społeczeństwo rzymskie na pięć klas i od posiadanego majątku uzależnił liczbę centurii i rodzaj żołnierza wystawianego do walki przez poszczególne grupy społeczne. Zwielokrotniło to siłę armii rzymskiej.

Czarnobiała ilustracja przedstawia szesnastowieczny drzeworyt Fransa Huys’a pt. Portret Serwiusza Tuliusza. Król ukazany jest z profilu. Na głowie ma wieniec z lauru, spod którego opadają na plecy długie kręcone włosy. Ma lekko garbaty nos, duże oczy oraz lekko wykrzywione usta. Ubrany jest w drapowaną szatę. Pod ilustracją znajduje się napis w języku łacińskim. Dodatkowe informacje: 1. Król Serwiusz Tulliusz zaproponował nowy podział społeczeństwa, który przełożył się na nowy kształt rzymskiej armii. Podstawą podziału był majątek obywateli. Podzielił on społeczeństwo rzymskie na pięć klas i od posiadanego majątku uzależnił liczbę centurii i rodzaj żołnierza wystawianego do walki przez poszczególne grupy społeczne. Zwielokrotniło to siłę armii rzymskiej.

1

1. Król Serwiusz Tulliusz zaproponował nowy podział społeczeństwa, który przełożył się na nowy kształt rzymskiej armii. Podstawą podziału był majątek obywateli. Podzielił on społeczeństwo rzymskie na pięć klas i od posiadanego majątku uzależnił liczbę centurii i rodzaj żołnierza wystawianego do walki przez poszczególne grupy społeczne. Zwielokrotniło to siłę armii rzymskiej.

Armia rzymska w czasach republiki

W kolejnych latach armia rzymska była modernizowana i dostosowywana do okoliczności – najczęściej wojen – które wymuszały stosowną reakcję. W okresie republiki panował powszechny obowiązek służby wojskowej dla mężczyzn w wieku 17‑46 lat.

Na początku republiki na czele rzymskiego wojska stało dwóch konsulów – każdy z nich dowodził dwoma legionami, największymi jednostkami wojskowymi w Rzymie. Legion podzielony był na manipuły (30) i centurie (60). Już na początku republiki doszło do poważnej reformy autorstwa Kamillusa, który pokonał Etruskie miasto Weje. Wprowadził on taktykę walki opartą o szyk potrójny (acies triplex). Armia podzielona była trzy szeregi: hastati, principes i triarii. Przed nimi ustawiano jeszcze lekkozbrojnych welitów (velites): oszczepników i łuczników. Skrzydła szyku ochraniała konnica. Pierwsze dwa szeregi (hastati, principes) osłabiały przeciwników miotając w nich oszczepami. W zwarciu atakowali mieczami, do obrony służyły im tarcze. Trzeci szereg stanowili najbardziej doświadczeni żołnierze. Stawali oni do walki, kiedy dwa pierwsze szeregi nie były w stanie samodzielnie poradzić sobie z wrogiem. O tych najcięższych bitwach mówiono więc: res ad triaros redit (doszło do użycia triariów).

Na rozwój armii rzymskiej wpływ miały walki z Kartagińczykami, w III i II w. p.n.e., które do historii przeszły jako trzy wojny punickie. Aby pokonać przeciwników, Rzymianie musieli nie tylko wykazać się sprawnym funkcjonowaniem armii. Konieczne było również stworzenie floty wojennej, której nie potrzebowali, kiedy toczyli walki na Półwyspie Apenińskim. Nie byli oni doświadczeni w walkach morskich, w związku z tym starali się upodobnić ich przebieg do starcia lądowego. Stosowali oni abordażAbordażabordaż. Zastosowanie tzw. kruków – specjalnych kładek zakończonych metalowym szpicem/hakiem umożliwiło im przechodzenie na okręt przeciwnika i walkę na pokładzie statku.

R1RDngJhVKgwO

Czarnobiała ilustracja przedstawia rekonstrukcję starożytnej płaskorzeźby ukazującej żołnierzy na okręcie wojennym. Dziób okrętu jest ozdobnie zakrzywiony w górę. Pod nim znajduje się rzeźba krokodyla. Z burty wystają liczne wiosła. Żołnierze stoją na okręcie w pełnym uzbrojeniu. Obok żołnierzy ustawiona jest maszyna bojowa. Dodatkowe informacje: 1. Na rozwój armii rzymskiej wpływ miały walki z Kartagińczykami, w III i II w. p.n.e., które do historii przeszły jako trzy wojny punickie. Aby pokonać przeciwników, Rzymianie musieli nie tylko wykazać się sprawnym funkcjonowaniem armii. Konieczne było również stworzenie floty wojennej, której nie potrzebowali, kiedy toczyli walki na Półwyspie Apenińskim. Nie byli oni doświadczeni w walkach morskich, w związku z tym starali się upodobnić ich przebieg do starcia lądowego. Stosowali oni abordaż. Zastosowanie tzw. kruków – specjalnych kładek zakończonych metalowym szpicem/hakiem umożliwiło im przechodzenie na okręt przeciwnika i walkę na pokładzie statku.

Czarnobiała ilustracja przedstawia rekonstrukcję starożytnej płaskorzeźby ukazującej żołnierzy na okręcie wojennym. Dziób okrętu jest ozdobnie zakrzywiony w górę. Pod nim znajduje się rzeźba krokodyla. Z burty wystają liczne wiosła. Żołnierze stoją na okręcie w pełnym uzbrojeniu. Obok żołnierzy ustawiona jest maszyna bojowa. Dodatkowe informacje: 1. Na rozwój armii rzymskiej wpływ miały walki z Kartagińczykami, w III i II w. p.n.e., które do historii przeszły jako trzy wojny punickie. Aby pokonać przeciwników, Rzymianie musieli nie tylko wykazać się sprawnym funkcjonowaniem armii. Konieczne było również stworzenie floty wojennej, której nie potrzebowali, kiedy toczyli walki na Półwyspie Apenińskim. Nie byli oni doświadczeni w walkach morskich, w związku z tym starali się upodobnić ich przebieg do starcia lądowego. Stosowali oni abordaż. Zastosowanie tzw. kruków – specjalnych kładek zakończonych metalowym szpicem/hakiem umożliwiło im przechodzenie na okręt przeciwnika i walkę na pokładzie statku.

1

1. Na rozwój armii rzymskiej wpływ miały walki z Kartagińczykami, w III i II w. p.n.e., które do historii przeszły jako trzy wojny punickie. Aby pokonać przeciwników, Rzymianie musieli nie tylko wykazać się sprawnym funkcjonowaniem armii. Konieczne było również stworzenie floty wojennej, której nie potrzebowali, kiedy toczyli walki na Półwyspie Apenińskim. Nie byli oni doświadczeni w walkach morskich, w związku z tym starali się upodobnić ich przebieg do starcia lądowego. Stosowali oni abordaż. Zastosowanie tzw. kruków – specjalnych kładek zakończonych metalowym szpicem/hakiem umożliwiło im przechodzenie na okręt przeciwnika i walkę na pokładzie statku.

R1Av8DoJMdxWs

Kolorowa ilustracja przedstawia aktualny stan Drogi Apijskiej. Jest to wąska brukowana ulica, gęsto obsadzona drzewami. Na jej poboczach rośnie trawa i zarośla. Dodatkowe informacje: 1. Liczne podboje prowadzone przez Rzymian wymagały sprawnego przemieszczania się po podbitym obszarze. Wojsko zajmowało się również usprawnieniami w tym obszarze. Podbite ziemie szybko pokrywały się siecią kamiennych dróg, które łączyły te tereny z Rzymem. Stąd wzięło się słynne powiedzenie „wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”. Umożliwiały one szybkie przemieszczanie się legionów i kupców na podległych terenach.

Kolorowa ilustracja przedstawia aktualny stan Drogi Apijskiej. Jest to wąska brukowana ulica, gęsto obsadzona drzewami. Na jej poboczach rośnie trawa i zarośla. Dodatkowe informacje: 1. Liczne podboje prowadzone przez Rzymian wymagały sprawnego przemieszczania się po podbitym obszarze. Wojsko zajmowało się również usprawnieniami w tym obszarze. Podbite ziemie szybko pokrywały się siecią kamiennych dróg, które łączyły te tereny z Rzymem. Stąd wzięło się słynne powiedzenie „wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”. Umożliwiały one szybkie przemieszczanie się legionów i kupców na podległych terenach.

1

1. Liczne podboje prowadzone przez Rzymian wymagały sprawnego przemieszczania się po podbitym obszarze. Wojsko zajmowało się również usprawnieniami w tym obszarze. Podbite ziemie szybko pokrywały się siecią kamiennych dróg, które łączyły te tereny z Rzymem. Stąd wzięło się słynne powiedzenie „wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”. Umożliwiały one szybkie przemieszczanie się legionów i kupców na podległych terenach.

Obozowanie armii

Marsz wojska odbywał się w kolumnie. Otwierała ją straż przednia (agmen primum), a zabezpieczała straż tylna (agmen novissimum). Środkiem kroczyły oddziały główne (exercitus). Za kolumną jechały wozy w wyposażeniem.

Wyprawy wojenne Rzymian wymagały też sprawnego funkcjonowania na obcym terenie. W tym celu wznoszono castra Romana – warowne obozy wojskowe, stanowiące bazy wypadowe. Były one wznoszone według ściśle określonego wzorca przez samych legionistów.

Obozy wznoszono na planie kwadratu lub prostokąta. Ze względów obronnych i widokowych wznoszono je najczęściej na wzgórzach, zwykle w sąsiedztwie lasu i źródła wody. Budowę rozpoczynano od oczyszczenia i wyrównania terenu. W następnej kolejności usypywano wał obronny i stawiano palisady. W obrębie obozu wyróżniano dwie główne ulice: Via Praetoria i Via Principalis, przecinające się pod kątem prostym. Prowadziły one do bram obozu: porta praetoria (brama główna), porta decumana (brama tylna), porta princpialis dextra (prawa brama na via principalis) i porta principalis sinistra (lewa brama). W centrum obozu wyznaczano forum, przy którym znajdowały się namioty dowódców, ołtarz ofiarny i mównica. Teren obozu pokryty była siecią uliczek, przy których stały namioty legionistów. Każda kohorta miała własną uliczkę. Budowa obozów rzymskich miała w późniejszym czasie wpływ na powstawanie i rozwój miast, które wykorzystywały rozplanowanie obozu rzymskiego.

RG7q7lKo1GK1s1

Czarnobiała ilustracja przedstawia schemat Castra Romana czyli, obozu rzymskiego. Był on budowany na planie kwadratu. Na głównym kwadratowym placu znajdowały się cztery mniejsze, gdzie ustawiano namioty żołnierzy. Pośrodku stały namioty dowódców. Wokół mniejszych placów oraz dokoła obozu prowadziły szlaki komunikacyjne. Na schemacie zaznaczono również wyjścia z obozu. Znajdują się one dokładnie w połowie każdego boku kwadratu oznaczającego plan obozu legionistów. Pod rysunkiem znajduje się skala z oznaczeniem 200 metrów. Wynika z niej, że bok kwadratu wyznaczający plan obozu wynosił około 400 metrów.

Reformy Gajusza Mariusza

Kolejne ważne reformy rzymskiej armii przeprowadził Gajusz Mariusz, konsul w latach 107‑101 p.n.e. W związku z niedoborem żołnierzy w armii, umożliwił on zaciągnięcie do armii proletariuszom, którzy nie posiadali majątku. Po odbyciu służby, trwającej zwykle 16 lat, żołnierze mogli otrzymać przydział ziemi (której przybywało dzięki prowadzonym podbojom), a za służbę wypłacano też żołd (stypendium) w wysokości 5 asów dziennie. Zapewniono również podstawowe wyposażenie, które do tej pory każdy musiał zakupić z własnej kieszeni.

Wstępując do armii rekrut składał przysięgę – sacramentum – ślubując wierność Senatowi i Ludowi Rzymskiemu. Legionista godził się na wszelkie niedogodności, cierpienie, kary, a nawet śmierć dla obrony żołnierskich wartości. Był zobowiązany do bezwzględnego posłuszeństwa.

R14BI4Z0rbwvg

Ilustracja przedstawia marmurowe popiersie Gajusza Mariusza. Wódz ukazany jest jako dojrzały mężczyzna. Ma niewiele włosów, a na czole i szyi zmarszczki. Głowę unosi do góry. Ma duże, szeroko otwarte oczy. Nos rzeźby jest utrącony. Dodatkowe informacje: 1. W ramach reformy Mariusza legion uległ pewnej restrukturyzacji. Podzielono go na jednostki taktyczne – kohorty (10), złożone z trzech manipułów, czyli sześciu centurii. Do legionu włączono też welitów, w liczbie 120. Wprowadzono też orła – aquila – główny znak każdego legionu. Jego utrata przynosiła hańbę całej jednostce. W armii rzymskiej stosowano również inne rodzaje chorągwi i oznaczeń, które obejmowała ogólna nazwa – signa.

Ilustracja przedstawia marmurowe popiersie Gajusza Mariusza. Wódz ukazany jest jako dojrzały mężczyzna. Ma niewiele włosów, a na czole i szyi zmarszczki. Głowę unosi do góry. Ma duże, szeroko otwarte oczy. Nos rzeźby jest utrącony. Dodatkowe informacje: 1. W ramach reformy Mariusza legion uległ pewnej restrukturyzacji. Podzielono go na jednostki taktyczne – kohorty (10), złożone z trzech manipułów, czyli sześciu centurii. Do legionu włączono też welitów, w liczbie 120. Wprowadzono też orła – aquila – główny znak każdego legionu. Jego utrata przynosiła hańbę całej jednostce. W armii rzymskiej stosowano również inne rodzaje chorągwi i oznaczeń, które obejmowała ogólna nazwa – signa.

1

1. W ramach reformy Mariusza legion uległ pewnej restrukturyzacji. Podzielono go na jednostki taktyczne – kohorty (10), złożone z trzech manipułów, czyli sześciu centurii. Do legionu włączono też welitów, w liczbie 120. Wprowadzono też orła – aquila – główny znak każdego legionu. Jego utrata przynosiła hańbę całej jednostce. W armii rzymskiej stosowano również inne rodzaje chorągwi i oznaczeń, które obejmowała ogólna nazwa – signa.

Reformy Mariusza sprawiły, że armia rzymska stała się bardziej uniwersalna i mogła łatwiej dostosowywać styl walki do wrogów. Armia pozostała jednak niedofinansowana. Dowódcy zabiegali o uposażenie dla legionistów, co spowodowało, że zaczęli oni wyrastać na ważne postaci w świecie rzymskim – żołnierze byli skłonni wykonywać ich polecenia, licząc na łupy i przydział ziemi, co ostatecznie doprowadzi do upadku systemu republikańskiego.

Rd04nQh7JvTja1

Ilustracja przedstawia Aquila Imperiale romana. Sztandar Aquila przedstawia złotego orła z podniesionym skrzydłami, otoczonego wieńcem laurowym. Został on zamontowany na wąskiej trapezowej podstawie i zamontowany na srebrnym słupie.

Legioniści, oraz podboje armii rzymskiej na kartach dzienników

Wyposażenie legionisty rzymskiego z czasem ulegało zmianie. Było najzwyczajniej ulepszane, by jak najlepiej służyć żołnierzowi. Ciało zbrojnego zawsze chronił pancerz (lorica), a jego głowę – hełm (galea). Do obrony legioniście służyła oczywiście tarcza (scutum). Do uzbrojenia żołnierza należały: włócznia (hasta) lub oszczep (pilum), miecz (gladius) oraz sztylet (pugio). Legionistów wyposażano też w narzędzia niezbędne do budowy obozu tj. motyki, kilofy, łopaty itd.

RPG9X7p5H8Nd21

Kolorowa ilustracja przedstawia współczesną fotografię. Znajduje się na niej członek grupy rekonstrukcyjnej w stroju rzymskiego legionisty. Mężczyzna ma na sobie pancerz ze stalowymi łuskami oraz hełm; w ręku trzyma włócznię. Drugą rękę opiera na dużej prostokątnej czerwonej tarczy, na której widnieją znaki legionów rzymskich.

Najważniejsze dokonania armii rzymskiej utrwaliły zachowane do dziś dzieła starożytnych. Wiele zachowanych utworów to dzieła historyczne, które zachowały opisy największych, najbardziej znaczących kampanii wojennych, bitew, dokonania wielkich wodzów i inne fakty z prowadzonych przez Rzymian wojen. Do naszych czasów zachowały się również Dzienniki napisane przez samego Gajusza Juliusza Cezara (100‑44), jednego z największych rzymskich dowódców.

R6Ac5BnU1mHRm1

Kolorowa ilustracja przedstawia brązowy pomnik Juliusza Cezara stojący w Rzymie. Jest on pokryty zieloną patyną. Wizerunek przedstawiony jest zgodnie ze starożytną zasadą ponderacji: postać ma wyciągniętą lewą rękę, a dla zachowania równowagi, przeciwstawną stopę. Wódz ubrany jest w lekką zbroję. Pancerz w części przedniej tułowia jest bogato zdobiony. Przez plecy ma przerzucony płaszcz, sięgający do stóp. Pomnik ustawiony jest na postumencie z białego marmuru, na którym wyryty jest napis w języku łacińskim: SPQR. C. IVLIO CAESARI. DICT. PERPETVO. W tle znajduje się zabudowa miasta.

Dzienniki Cezara (De bello Gallico i De bello civili) są zapisami z wojen Cezara. Miały one dokumentować jego poczynania. Pisał on o sobie w trzeciej osobie, by nadać dziełu charakter rzeczowości. Dzieło to narzuca odbiorcom punkt widzenia dowódcy, a jego działania przedstawiane są jako jedyne możliwie słuszne. Wartość Dzienników stanowią przede wszystkim informacje o charakterze etnograficznym o Gallach i Germanach, a także język i forma dzieła.

Rby4WOXreIvLh1

Ilustracja przedstawia stronę tytułową pamiętników Juliusza Cezara, wydanych w siedemnastym wieku. W górnej części figuruje nazwisko autora. Poniżej podano w języku łacińskim, iż wydanie to zostało opracowane z rozkazu króla do wglądu najjaśniejszego Delfina. Pod tą treścią mieści się grafika przedstawiająca w kręgu popiersie Cezara. Na dole znajduje się miejsce i rok wydania: Paryż, 1678.

System nagród i kar w armii rzymskiej

W armii rzymskiej istniał rozbudowany system nagród i kar. Wzmagał on dyscyplinę żołnierzy. Nagrody miały motywować żołnierzy do jeszcze lepszej walki. Wyróżnieniem dla żołnierza było odczytanie jego nazwiska przed oddziałem, nagrodzenie honorowym pierścieniem czy naramiennikiem. Żołnierz mógł również otrzymać prawo do noszenia na piersi małej srebrnej tarczy. Za szczególne osiągnięcia w walce żołnierzom przyznawano różnorodne wieńce (corona). Dla dowódcy najwyższym rodzajem nagrody była możliwość odbycia triumfuTriumftriumfu.

Bardziej rozbudowany był system kar, który dostosowywano do wykroczenia popełnionego przez żołnierza. Karą mogło być odebranie przywileju, potrącenie z żołdu, degradacja żołnierza, chłosta na oczach całego oddziału. Do szczególnie okrutnych kar dochodziło za nieposłuszeństwo. Mogło to być bicie przez centuriona i jego podwładnych (castigatio), ukamienowanie czy egzekucja. Szczególnym rodzajem kary była decimatio (dziesiątkowanie), stosowana wobec nieposłusznej bądź tchórzliwej grupy żołnierzy.

Późniejsze dzieje armii rzymskiej

W okresie cesarstwa nie doszło już do większej reformy w armii rzymskiej. Dążono jednak do tego, aby wojsko było elastyczne i zdolne do szybkiej reakcji w różnych regionach ogromnego już imperium. Oktawian August podzielił wojsko na legiony oraz formacje posiłkowe (auxilia), które stanowili mieszkańcy podbitych terenów. Złożył też specjalny skarb na rzecz wojska (Aerarium Militare). Na obszarach przygranicznych utworzono warowne obozy, w których stale stacjonowało wojsko.

Z biegiem lat zmienił się również charakter działań wojska rzymskiego – po zdobyciu ogromnych terenów należało bronić jego granic. Budowano w tym celu umocnienia graniczne (limes): obozy warowne, wały, palisady. Tak właśnie powstał słynny wał (mur) Hadriana w Brytanii.

R1AUpFBhTSgB71

Ilustracja przedstawia zdjęcie na którym są widoczne pozostałości wału Hadriana w północnej Brytanii. Mur obronny został wykonany z kamienia oraz darni. Fortyfikację otaczają łąki oraz skaliste wzgórza.

Coraz częstsze incydenty na granicach imperium wymagały szybkiej reakcji armii. Coraz większą rolę odgrywała więc konnica. Konstantyn wielki dokonał też podziału na limantei, którzy bronili granic, oraz comitatentes, pozostających w gotowości, kiedy zachodziła dodatkowa potrzeba. Ogromny obszar imperium wymagał też ciągłego zwiększania armii, a co za tym idzie – zwiększania wydatków. W efekcie podnoszono podatki, które nie podobały się obywatelom i dochodziło do buntów. Doprowadziło to do wewnętrznego kryzysu, a ostatecznie do upadku imperium.

RljQFNir2Hsev1

Ilustracja przedstawia marmurowe popiersie Konstantyna Wielkiego. Cesarz ukazany jest jako młody człowiek. Ma pociągłą twarz, na głowie krótkie ufryzowane włosy. Mężczyzna ma wyjątkowo duże oczy i nos oraz drobne usta. W podbródku ma charakterystyczny dołek.

Słowniki

Galeria dzieł sztuki

R185QqvJMsy8m1

Czarnobiała ilustracja przedstawia szesnastowieczny drzeworyt Fransa Huys’a pt. Portret Serwiusza Tuliusza. Król ukazany jest z profilu. Na głowie ma wieniec z lauru, spod którego opadają na plecy długie kręcone włosy. Ma lekko garbaty nos, duże oczy oraz lekko wykrzywione usta. Ubrany jest w drapowaną szatę. Pod ilustracją znajduje się napis w języku łacińskim.

R4GWzOExiIdhM1

Czarnobiała ilustracja przedstawia rekonstrukcję starożytnej płaskorzeźby ukazującej żołnierzy na okręcie wojennym. Dziób okrętu jest ozdobnie zakrzywiony w górę. Pod nim znajduje się rzeźba krokodyla. Z burty wystają liczne wiosła. Żołnierze stoją na okręcie w pełnym uzbrojeniu. Obok żołnierzy ustawiona jest maszyna bojowa.

R10aCu0jUoJOv1

Ilustracja przedstawia marmurowe popiersie Gajusza Mariusza. Wódz ukazany jest jako dojrzały mężczyzna. Ma niewiele włosów, a na czole i szyi zmarszczki. Głowę unosi do góry. Ma duże, szeroko otwarte oczy. Nos rzeźby jest utrącony.

R6Ac5BnU1mHRm1

Kolorowa ilustracja przedstawia brązowy pomnik Juliusza Cezara stojący w Rzymie. Jest on pokryty zieloną patyną. Wizerunek przedstawiony jest zgodnie ze starożytną zasadą ponderacji: postać ma wyciągniętą lewą rękę, a dla zachowania równowagi, przeciwstawną stopę. Wódz ubrany jest w lekką zbroję. Pancerz w części przedniej tułowia jest bogato zdobiony. Przez plecy ma przerzucony płaszcz, sięgający do stóp. Pomnik ustawiony jest na postumencie z białego marmuru, na którym wyryty jest napis w języku łacińskim: SPQR. C. IVLIO CAESARI. DICT. PERPETVO. W tle znajduje się zabudowa miasta.

RljQFNir2Hsev1

Ilustracja przedstawia marmurowe popiersie Konstantyna Wielkiego. Cesarz ukazany jest jako młody człowiek. Ma pociągłą twarz, na głowie krótkie ufryzowane włosy. Mężczyzna ma wyjątkowo duże oczy i nos oraz drobne usta. W podbródku ma charakterystyczny dołek.

Bibliografia

Z. Kubiak, Dzieje Greków i Rzymian, Znak, Warszawa 2014

P. Veyne (red.), Człowiek Rzymu, Świat Książki, Warszawa 2000

L. Winniczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008

P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2008

Gajusz Juliusz Cezar, Wojna Galijska, tłum. E. Konik, Wrocław 1978