Wprowadzenie do muzyki XIX wieku – romantyzm
Ważne daty
Periodyzacja historii muzyki
1900 p.n.e. - 476 n.e. – antyk
476‑1450 – średniowiecze
1450‑1600 – renesans
1600‑1750 – barok
1750‑1815 – klasycyzm
1815‑1900 – romantyzm
od 1901 – muzyka XX wieku
od 2001 – muzyka XXI wieku
Periodyzacja romantyzmu muzycznego:
1801‑1830 – kształtuje się krąg zainteresowań romantycznych
1830‑1850 – właściwi romantycy
1850‑1880 – generacja wielkich indywidualności
1880‑1910 – generacja Tristana
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
7. Romantyzm. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę romantyczną w kontekście estetyki epoki:
a) rozumie związki muzyki Ludwiga van Beethovena z początkami romantyzmu,
c) wymienia charakterystyczne cechy romantyzmu (uczuciowość, elementy narodowe i ludowe, wirtuozeria (wirtuozi, np. Niccolo Paganini, Fryderyk Chopin, Ferenc Liszt, Henryk Wieniawski i in.),
d) dostrzega wątki narodowe w muzyce,
f) opisuje orkiestrę symfoniczną w romantyzmie (powiększenie składu, szczególnie u Hectora Berlioza i Gustava Mahlera, rola dyrygenta);
2) omawia cechy wybranych form muzycznych:
a) wielkie (sonata, symfonia, opera, dramat muzyczny, poemat symfoniczny, koncert),
b) małe (liryka instrumentalna: pieśń bez słów, scherzo, nokturn, preludium, etiuda, bagatela, impromptu, moment musical, rapsodia, fantazja, ballada i in.), pieśń, rondo klasyczne a rondo romantyczne;
3) wymienia i klasyfikuje instrumenty muzyczne charakterystyczne dla epoki romantyzmu: fortepian, pianino, gitara, harfa; instrumenty smyczkowe (skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas), instrumenty dęte: róg (waltornia), obój, flet, klarnet, saksofon; wymienia kompozytorów romantyzmu i charakteryzuje ich twórczość: Franz Schubert, Hector Berlioz, Felix Mendelssohn‑Bartholdy, Robert Schumann, Ferenc Liszt, Gioacchino Rossini, Giuseppe Verdi, Richard Wagner, Giacomo Puccini i późny romantyzm: Johann Brahms, Piotr Czajkowski, Gustav Mahler;
4) omawia szkoły narodowe: niemiecka (Carl Maria von Weber i Richard Wagner), czeska (Bedřich Smetana i Antonín Dvořák), polska (Stanisław Moniuszko, Fryderyk Chopin i Zygmunt Noskowski), rosyjska (Potężna Gromadka, a w niej przede wszystkim: Modest Musorgski, Aleksander Borodin i Nikołaj Rimski‑Korsakow), hiszpańska (Isaac Albéniz, Enrique Granados), francuska (César Franck), angielska (Edward Elgar, Ralph Vaughan Williams), w Skandynawii: norweska (Edvard‑Grieg) i fińska (Jan Sibelius).
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.
opisywać twórczość kompozytorską Ludwiga van Beethovena;
charakteryzować styl romantyczny w muzyce;
przedstawiać generacje kompozytorskie.
Ludvig van Beethoven - proromantyk
Narodziny romantyzmu w muzyce
Rozpoczynające Wielką Rewolucję Francuską zdobycie Bastylii (14 VII 1789 roku), symbolicznie kończące XVIII wiek, doprowadziło do zmian społeczno‑politycznych, m.in. aktywizując rolę oświeconego mieszczaństwa. Przyświecające rewolucjonistom hasła wolności, równości i braterstwa przyczyniły się do obalenia dotychczasowego ładu politycznego, religijnego i społecznego. Ideałami nowego porządku stały się: wolność, indywidualizm i subiektywizm, obecne także w XIX‑wiecznej muzyce.
Próżno szukać konkretnej daty rozpoczynającej romantyzm w muzyce. Pierwiastki romantyczne widoczne były bowiem w utworach tworzonych przez klasyków wiedeńskich – w kategoriach romantycznych odczytuje się np. wejście ducha Komandora na kolację w operzeoperze Don Giovanni Wolfganga Amadeusza Mozarta, orientalizmorientalizm obecny w Mozartowskich operach (Uprowadzeniu z seraju, Czarodziejski flet), jego Symfonię g‑moll KV 550 nazywaną przez Ernsta Theodora Amadeusa Hoffmanna szlochem spod koronkowej chusteczki, czy owiane tajemnicą okoliczności zamówienia RequiemRequiem. Także poświęcona pierwotnie Napoleonowi III Symfonia Beethovena, nosi na sobie piętno romantyzmu.
Spoglądając z kolei na kompozycje powstałe już w pierwszych dekadach XIX wieku, spośród najważniejszych wymienia się najczęściej:
opublikowanie pieśni Król olch Franciszka Schuberta (1815),
berlińską premierę opery Wolny strzelec Karola Marii von Webera (1821),
cykl pieśni Piękna młynarka Franciszka Schuberta (1823),
śmierć Beethovena (1827),
śmierć Schuberta (1828),
wykonanie pierwszej symfoniisymfonii programowejprogramowej – Symfonii fantastycznej Hektora Berlioza (1830).
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Franciszek Schubert, „Król olch”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
Równie trudnym zadaniem, jak wskazanie momentu granicznego między klasycyzmem, a romantyzmem jest próba zamknięcia tej epoki. Jednocześnie z największymi twórcami II połowy XIX wieku, działają bowiem kompozytorzy, którzy zmienili oblicze muzyki inicjując style i kierunki charakterystyczne dla kultury muzycznej XX wieku. Równolegle tworzą bowiem: Gustaw Mahler, Anton Bruckner, Ryszard Strauss, Giacomo Puccini i Claude Debussy, Bela Bartók, Arnold Schoenberg, Igor Strawiński…
Cechy muzyki romantyzmu
Obserwując proces przemian estetycznych i stylistycznych jakie miały miejsce w XIX stuleciu, wyróżnia się niekiedy romantyzm i neoromantyzm, romantyzm i postromantyzm, czy też wskazuje się kilka generacji kompozytorów kreujących różne odcienie romantyzmu. Choć w zależności od ośrodka czy indywidualnych upodobań, popularnością cieszyły się różne gatunki muzyczne, choć odpowiednio do sytuacji społeczno‑politycznej utwory muzyczne poruszały treści pozamuzyczne związane z budowaniem odrębności narodowej, można wyróżnić kilka cech, jakie można przypisać muzyce romantycznej:
indywidualizm postaw artystycznych zakorzenionych w warsztacie klasycznym – romantycy, biorąc za wzór Beethovena, korzystali z wypracowanych przez klasyków wiedeńskich form i gatunków muzycznych, lecz wypełniali je indywidualną treścią, modyfikując niekiedy wzorzec formalny, przestawiając kolejność części, dodając pozamuzyczny program etc.,
tematem romantycznego dzieła mogą być: osobliwe stany duszy, twórczy indywidualizm, marzenia, noc, samotność i zagubienie, natura, świat przyrody jako element nieprzyjazny człowiekowi,
kult muzyki instrumentalnej nieuwikłanej w sferę języka, subiektywnej,
zainteresowanie folklorem i charakterem narodowym (pojawienie się szkół i ośrodków narodowych),
moda na orient,
łączenie muzyki z kategoriami filozoficznymi, religijnymi, transcendentalnymi,
dążenie do intymności wypowiedzi (pieśni, miniatury instrumentalne, muzykowanie kameralne),
paradygmat korespondencji sztuk,
zjawiska synestezyjne (łączenie muzyki ze sferą barw),
idea totalnego dzieła sztuki (Wagner),
początek świadomości historycznej w muzyce (powrót do muzyki wcześniejszych epok, odrodzenie muzyki religijnej).
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Fryderyk Chopin, „Nokturn e-moll” op. 72 nr 1. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Generacje romantyków
I. Kształtuje się krąg zainteresowań romantycznych
1801‑1830
II. Właściwi romantycy
1830‑1850
III. Generacja wielkich indywidualności
1850‑1880
IV. Generacja Tristana
1880‑1910
Zadania
Wskaż nazwisko kompozytora, którego uznaje się za proromantyka.
- Giuseppe Verdi
- Fryderyk Chopin
- Ryszard Wagner
- Vincenzo Bellini
- Ludwig van Beethoven
- Ernst Theodor Amadeus Hoffmann
Wskaż przedstawicieli romantyzmu:
- Joseph Haydn
- Olivier Messiaen
- Ryszard Strauss
- Wolfgang Amadeusz Mozart
- Franciszek Schubert
- Franciszek Liszt
- Hektor Berlioz
- Jan Sebastian Bach
Wskaż daty graniczne generacji wielkich indywidualności.
- 1801-1830
- 1880-1910
- 1830-1850
- 1850-1880
Dopasuj nazwiska kompozytorów do poszczególnych grup.
Franciszek Liszt, Ryszard Wagner, Ludwig van Beethoven, Karol Maria von Weber, Franciszek Schubert, Gustaw Mahler, Ryszard Strauss, Arnold Schoenberg, Aleksander Skriabin, Hektor Berlioz, Fryderyk Chopin, Robert Schumann
| Kształtowanie się zainteresowań romantycznych | |
| Właściwi romantycy | |
| Generacja wielkich indywidualności | |
| Generacja Tristana |
Zaznacz zdania prawdziwe.
- Romantyzm czerpał ze wzorców wypracowanych przez klasyków wiedeńskich.
- Kompozytorzy romantyczni nie inspirowali się folklorem muzycznym.
- Ludwig van Beethoven był uczniem najstarszego z klasyków wiedeńskich – Josepha Haydna.
- Romantyzm można nazywać epoką kontrastów w muzyce.
- Romantyzm w muzyce kończy się wraz ze śmiercią Ryszarda Wagnera (1883).
- Jednym z fenomenów romantyzmu była muzyka programowa.
Twórcy zaliczani do generacji wielkich indywidualności to:
- Ryszard Wagner i Franciszek Liszt
- Ryszard Wagner i Ryszard Strauss
- Ryszard Strauss i Arnold Schoenberg
- Franciszek Schubert i Franciszek Liszt
Zaznacz, które z poniższych zakresów tematycznych były typowe dla muzyki romantycznej.
- noc
- wrogi człowiekowi świat przyrody
- mitologia
Słownik pojęć
gatunek muzyczny, którego istota zasadza się na współgraniu i współzawodniczeniu solisty (grupy solistów) i orkiestry; w dojrzałym baroku przyjął postać trzyczęściową o układzie temp: szybka‑wolna‑szybka.
oparty na czteroczęściowym cyklu sonatowym gatunek muzyczny przeznaczony do wykonania przez dwoje skrzypiec, altówkę i wiolonczelę.
sceniczne dzieło wokalno‑instrumentalne, w którym muzyka współgra z librettem.
kierunek w literaturze i sztuce polegający wprowadzeniu do wytworów sztuki elementów kultur egzotycznych.
fenomen XIX wieku – muzyka związana z treściami pozamuzycznymi (poezją, malarstwem, dziełem filozoficznym etc.), która poprzez znaczące tytuły bądź dodane programy kieruje uwagę słuchaczy w stronę odpowiednich skojarzeń.
msza żałobna.
utwór instrumentalny (w przeciwieństwie do wokalnej kantaty); w klasycyzmie przyjął budowę czteroczęściową stając się wzorcem cyklu sonatowego (podstawa symfonii, kwartetu smyczkowego, koncertu): cz. I – szybka (forma sonatowa), cz. II – wolna (forma pieśni, wariacje), cz. III – taneczna (menuet, zastąpiony przez Beethovena scherzem), cz. IV – szybka (forma sonatowa, rondo).
orkiestrowy odpowiednik sonaty, jako samodzielny gatunek muzyczny przeznaczony do wykonania przez największy instrumentalny skład wykonawczy wypracowany w klasycyzmie; od czasów IX Symfonii Beethovena powstawać zaczęły także symfonie wokalno‑instrumentalne.
Źródło:
encyklopedia.pwn.pl