Czy to nie ciekawe?

Kopernikowi przypisuje się „wstrzymanie Słońca i ruszenie Ziemi”. Dokładniej: uczony zaproponował model (ówczesnego) Wszechświata, w środku którego było nieruchome Słońce, a pozostałe planety krążyły wokół niego. Nie zawsze pamiętamy, że przez pierwsze pół wieku model ten nie zyskiwał aprobaty … naukowców. Galileusz jako jeden z pierwszych poparł pomysły Kopernika. Odkrył on, że Jowisz jest okrążany przez cztery księżyce; zaobserwował też, że Wenus jest widoczna w podobnych fazach, co nasz Księżyc. Te odkrycia stanowiły niezbity eksperymentalny dowód, że ciała niebieskie nie muszą krążyć wokół Ziemi. A taki właśnie aksjomat obowiązywał przez całe średniowiecze.

RyBCqs656e5rb

Rys. a. Rysunek przedstawia czarno‑biały obraz układu heliocentrycznego według teorii Mikołaja Kopernika. Rysunek przedstawia koncentryczne okręgi stanowiące kolejne orbity, w środku których znajduje się słońce. Na kolejnych orbitach znajdują się, Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz i Saturn a ostatnia orbita należy do gwiazd i innych ciał niebieskich widocznych na niebie. Wokół kropki symbolizującej ziemię umieszczono dodatkowy mały okrąg stanowiący orbitę Księżyca. Opisy orbit wykonano po łacinie.

Jeszcze bardziej spektakularnym osiągnięciem, nie tylko Galileusza, ale i współczesnych mu naukowców, było zainicjowanie przełomowej zmiany w metodologii przyrodoznawstwa. Zmianę tę można porównać do przejścia od średniowiecza do renesansu w sferze literatury, sztuki, szeroko pojętej humanistyki. Do XVI wieku w filozofii przyrody obowiązywała zasada „nadrzędności teorii nad eksperymentem”: gdy wyniki obserwacji nie zgadzają się z utartymi poglądami i prawdami, zapisanymi w „mądrych księgach”, to należy odrzucić wyniki obserwacji. Od XVII wieku w coraz większym stopniu rozumiano konieczność prowadzenia obserwacji i eksperymentów. Uczono się precyzyjnego opisywania ich wyników za pomocą języka, jakim stawała się dla przyrodoznawstwa matematyka. W wieku XVIII powszechnie uznawano już zasadę „nadrzędności eksperymentu nad teorią”. Obowiązuje ona po dziś dzień: jeśli wyniki prawidłowo przeprowadzonej i opisanej obserwacji czy pomiaru nie zgadzają się z obowiązującą teorią, to tę ostatnią należy zmodyfikować, rozszerzyć lub nawet odrzucić.

Przykładem – jednym z wielu – takiej „nowej” postawy wobec sposobu uprawiania nauki była próba pomiaru prędkości światła, przeprowadzona przez Galileusza. Jest to pierwsza znana taka próba – wcześniej po prostu przyjmowano, że światło rozchodzi się „natychmiast”, z nieskończoną prędkością. Nie ma znaczenia, że pomiar zakończył się jedynie stwierdzeniem, że światło musi się rozchodzić szybciej niż ok. 30 km/s. Ważne jest, że Galileusz podjął działania idące w kierunku zakwestionowania i eksperymentalnego zweryfikowania obowiązującego ponad dwa tysiąclecia aksjomatu.

RnZjdWZsXv2tR

Rys. b. Rysunek przedstawia pomiar prędkości światła. Na rysunku widać dwie szare góry, między którymi występuje odległość oznaczona małą czarną literą d. Na lewej z nich stoi niebieski ludek trzymający zegar mierzący czas oznaczony małą czarną literą t oraz ludek czerwony trzymający źródło światła skierowane ku drugiej górze. Na prawej górze stoi ludek zielony trzymający źródło światła skierowane ku pierwszej górze.

Kim był człowiek, który był współinicjatorem takiej rewolucji? Czy zyskał powszechne uznanie? Jak przebiegało jego życie? Takich pytań o Galileuszu można zadać bardzo wiele. Gdy poznasz odpowiedzi na niektóre z nich, z pewnością przyjdą Ci do głowy następne.