Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RGYjZBcBCVSPW1
Ilustracja przedstawia wykonane z brązu popiersie Witolda Lutosławskiego, autorstwa Arkadiusza Latosa. Rzeźba ukazuje starszego mężczyznę. Głowa kompozytora, wymodelowana z dużą dbałością o detal stanowi kontrast dla fragmentu marynarki z koszulą i muchą, które zostały przez artystę wyrzeźbiony lekko a zarazem dynamicznie. Popiersie ustawione jest na marmurowym bloku z napisem „WITOLD LUTOSŁAWSKI KOMPOZYTOR”. Za rzeźbą roztacza się widok drzew. Tytuł lekcji: Wybrani kompozytorzy – Witold Lutosławski.

Wybrani kompozytorzy – Witold Lutosławski

Źródło: Aleksandra Sieja, cc0.

Ważne daty

1913‑1994 – lata życia Witolda Lutosławskiego,

1936‑1938 – Witold Lutosławski, Wariacje symfoniczne,

1937 – Witold Lutosławski, Lacrimosa.

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela:

R93eUXMt5QCaG1
Scenariusz zadań do pobrania
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.

4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:

1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):

a) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności),

3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego.

II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.

6. Wymienia nazwy epok w dziejach muzyki (średniowiecze, renesans, barok, klasycyzm, romantyzm, muzyka XX w.) oraz potrafi wskazać kompozytorów reprezentatywnych dla nich.

7. Porządkuje chronologicznie postacie kompozytorów: np. Mikołaj Gomółka, Jan Sebastian Bach, Antonio Vivaldi, Wolfgang Amadeusz Mozart, Ludwig van Beethoven, Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko, Karol Szymanowski, Witold Lutosławski, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki, Krzysztof Penderecki i inni).

III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:

1. zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej;

2. zna i wymienia instytucje upowszechniające kulturę muzyczną we własnym regionie, kraju i na świecie oraz ich działalność, a także śledzi wydarzenia artystyczne.

Nauczysz się

opisywać twórczość Witolda Lutosławskiego;

wykazywać różnice między muzyką XX wieku, a poprzednimi epokami;

charakteryzować sylwetkę Witolda Lutosławskiego;

stosować właściwą terminologię muzyczną.

Muzyka XX wieku

Zdania dotyczące postrzegania muzyki w okresie XX wieku były bardzo podzielone. Niektórzy kompozytorzy nadal tworzyli według wcześniej ustalonych zasad, które wykształciły się w poprzednich epokach, inni odrzucili je całkowicie, tworząc nowe nurty. Muzykę tego okresu nazywamy muzyką XX wieku lub muzyką współczesną. Zapoznaj się z poniższym materiałem i wykonaj polecenie.

R1cDBR4AUJgVj
Ilustracja interaktywna przedstawia sepiową fotografię Franza Liszta. Na zdjęciu ukazany jest starszy mężczyzna, w ciemnym garniturze z kamizelką oraz białym kołnierzykiem ze stójką. Kompozytor ma długie, siwe włosy, zaczesane do tyłu. Po bokach twarzy widnieją bokobrody. Spoglądająca ze zdjęcia postać ukazana jest z półprofilu. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny „Koncert fortepianowy Es-dur No. 1”, autorstwa Franza Liszta. Koncert fortepianowy wykonywany jest przez solistę pianistę i towarzyszącą mu orkiestrę symfoniczną. Utwór rozpoczyna się wstępem orkiestry, która wprowadza słuchacza w dramatyczny i pełen grozy nastrój utworu. Potem następuje kilka srogich akordów, wykonanych na fortepianie. A następnie pasaże, które wznoszą się coraz wyżej. Następnie orkiestra powtarza frazy grane we wstępie, ale w dużo łagodniejszym wydaniu. Muzyka zmienia się i trochę łagodnieje. Następuje łagodny fragment, grany przez pianistę, z delikatnymi frazami granymi przez najpierw klarnet, a potem przez skrzypce, a następnie przez całą orkiestrę. Melodia grana przez pianistę jest piękna i smutna. Soliści instrumentaliści powtarzają frazy zagrane przez pianistę. W trzeciej minucie muzyka staje się szybsza i gwałtowniejsza, apogeum osiąga poprzez pojawienie się instrumentów dętych blaszanych. Na początku czwartej minuty znów staje się łagodniejsza i pianista gra spokojną, łagodną melodię. W czasie utworu muzyka wielokrotnie się zmienia, pianista i orkiestra budują bardzo różne nastroje. Utwór jest bardzo ekspresyjny. Wykorzystane są możliwości różnych instrumentów. Oprócz solisty pianisty, inni instrumentaliści też mają swoje króciutkie fragmenty solowe.
Źródło: online-skills; https://www.youtube.com/watch?v=xm_m4pBxxk8.
R18jj0hFPblQd
Utwór bardzo ekspresyjny, pełen zaskakujących brzmień, instrumenty raczej nie grają melodii, a dźwiękonaśladowcze plamy dźwiękowe. Muzyka jest bardzo nerwowa. W utworze występuje narrator. Po angielsku z pasją opowiada w pierwszej osobie historię ukrywającego się w podziemiach Warszawy, w czasie II Wojny Światowej, człowieka. Muzyka jest zgrzytliwa, dominują trąbki i instrumenty smyczkowe. Trąbki grają przeraźliwą fanfarę, a skrzypce często wydają dźwięki albo wysokie i świdrujące, albo bardzo skrzeczące i trzeszczące. Punkt 1: Utwór pochodzi z albumu Pelleas and Melisande...
Źródło: online-skills; https://www.youtube.com/watch?v=VuP0SExoojQ.
Polecenie 1
Po zapoznaniu się z informacjami dotyczącymi Koncertu fortepianowego Es‑dur Franza Liszta i A Survivor from Warsaw Op.46 Arnolda Schönberga,  wymień co najmniej 4 różnice pomiędzy tymi utworami.
Po zapoznaniu się z informacjami dotyczącymi Koncertu fortepianowego Es‑dur Franza Liszta i A Survivor from Warsaw Op.46 Arnolda Schönberga,  wymień co najmniej 4 różnice pomiędzy tymi utworami.
RCfPgLcjLOUPM
Wersja alternatywna: (Uzupełnij).
m6d0c5deb10dd7201_0000000000046

Witold Lutosławski – jeden z czołowych polskich kompozytorów XX wieku

RWzLV3h1XoxeE1
Na zdjęciu Witold Lutosławski siedzący przy fortepianie. Kompozytor na zdjęciu jest już starszym, siwowłosym mężczyzną. Na twarzy muzyka gości delikatny uśmiech. Po naciśnięciu punktu aktywnego pojawia się napis:
W. Pniewski, L. Kowalski (fot.), Witold Lutosławski, wikimedia.org, CC BY 3.0

Witold Lutosławski jest jednym z najbardziej uznanych polskich kompozytorów. Jego dzieła zdobyły ogromne uznanie na całym świecie. Muzyka, którą tworzył, wykazuje cechy awangardowe, czyli odchodzi od zasad kompozycji poprzednich epok, nabierając tym samym oryginalnego charakteru. Już podczas swojego życia otrzymał wiele nagród o prestiżu międzynarodowym. Był zaangażowany w organizację festiwalu Warszawska Jesień, a za swoje zasługi otrzymał Order Orła Białego.

R16OzN4YaydAm
Nagranie utworu „Mała suita” Witolda Lutosławskiego. Utwór składa się z czterech części. Wykonywany jest przez orkiestrę symfoniczną. Wstępem do całości jest „Fujarka". Utwór rozpoczyna flet piccolo, który powtarza tu lekkimi odmianami prostą, sielankową melodię; dyskretnie towarzyszą mu tremolo werbla i akordy smyczków. Muzyka wzmacnia się, smyczki wykonują bardzo energiczne powtarzające się akordy. Trąbka gra motywy zaczerpnięte z głównej melodii. Po tym głośniejszym fragmencie swoje solo znów gra flet. Potem orkiestra gra już łagodniej. Druga część suity to „Hurra polka”. Ten fragment jest bardzo dynamiczny, szybki, głośny. Instrumenty dęte drewniane grają prostą melodię, smyczki: motoryczny, szybki akompaniament. Trzecia część to sentymentalna, spokojna „Piosenka”. Najspokojniejszy fragment całego utworu. Zmieniające się instrumenty dęte grają spokojną, sielską, leniwą melodię. Czwarta część utworu zatytułowana jest „Taniec”. Ten oparty jest na dwóch tematach. Jeden jest bardzo energiczny i wesoły, drugi rzewny i spokojny.
m6d0c5deb10dd7201_0000000000064

Twórczość Witolda Lutosławskiego

W dorobku Witolda Lutosławskiego znajdziemy utwory instrumentalne, a także wokalno‑instrumentalne. Bogata polifoniaPolifoniapolifonia i mnogość głosów są charakterystycznymi cechami stylu kompozytora.

Lutosławski napisał wiele dzieł fortepianowych. Jednym z nich są słynne Bukoliki. O bogactwie stylu świadczy podzielenie utworu trwającego około pięciu minut na pięć części, o innym charakterze, tempieTempotempie.

RpmEqjT28XfCW
Ilustracja interaktywna przedstawia czarno-białą fotografię Witolda Lutosławskiego grającego na fortepianie. Na zdjęciu ukazany jest mężczyzna w średnim wieku, ubrany w ciemny garnitur, białą koszulę i krawat. Ręce kompozytora ułożone są na klawiaturze, na twarzy rysuje się skupienie. Kadr zdjęcia ukazuje scenę w rzucie z góry. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Bukoliki autorstwa Witolda Lutosławskiego Wykonawca Elżbieta Wiedner - Zając oraz pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Utwór jest wykonywany na fortepianie. Utwór to bardzo ciekawe opracowanie melodii ludowych . Między melodią ludową a dopisanym do nich akompaniamentem występują liczne dysonanse. Bardzo skomplikowany jest też rytm, akompaniament i melodia stwarzają wrażenie jakby się mijały. Takie przesunięcia, w połączeniu z szybkim tempem, dają zaskakujący efekt „iskrzenia” między dźwiękowymi planami.
Autor nieznany, fotografia Witolda Lutosławskiego, 1952-1953, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Witold Lutosławski, „Bukoliki”, online-skills, CC BY 3.0 (dźwięk)

Kompozytor napisał wiele kompozycji orkiestrowych, które cechują się dużym aparatem wykonawczym. Bogate współbrzmienie orkiestry i harmoniaHarmoniaharmonia zawarta w dziełach orkiestrowych Lutosławskiego określają charakter jego twórczości.

R1RMv1bTnhxBd
Ilustracja interaktywna przedstawia czarno-białą fotografię Witolda Lutosławskiego w trakcie dyrygowania. Na zdjęciu ukazany jest starszy mężczyzna o siwych włosach, ubrany w czarny frak oraz białą koszulę z białą muchą. Lewa ręka kompozytora uniesiona jest lekko do góry, natomiast w prawej, opuszczona w dół trzyma batutę. Na twarzy rysuje się delikatny uśmiech. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny „Symfonia No. 3”, autorstwa Witolda Lutosławskiego. Utwór wykonywany przez orkiestrę symfoniczną. Utwór rozpoczyna się plamami dźwiękowymi, tworzącymi pozorny chaos. Co jakiś czas pojawia się głośny wyraźny „sygnał”. Później muzyka przypomina rozmowę między sekcjami orkiestry. Swoje zdania - wypowiedzi wygłaszają: smyczki, instrumenty dęte, fortepian.
Źródło: online-skills; https://www.youtube.com/watch?v=k0aJHZ7LBMc.

Jedną z najbardziej znanych kompozycji Lutosławskiego jest Lacrimosa, czyli część mszy o charakterze pogrzebowym. Utwór przeznaczony jest na solowy sopran, chór mieszany i orkiestrę.

R3Fm313u7JX4w
Nagranie utworu Witolda Lutosławskiego „Requiem, Lacrimosa”. W początku utworu na pierwszy plan wysuwa się wysoki głos żeński - sopran. Na początku utworu śpiewaczka śpiewa po łacinie tęskną, melancholijną melodię, towarzyszy jej łagodny akompaniament smyczków i instrumentów dętych drewnianych. Po partii solowej muzyka narasta i zaczyna śpiewać chór. Pojawiają się kotły. Muzyka staje się coraz bardziej dramatyczna. Śpiewa solistka i chór. Muzyka narasta, wznosi się coraz wyżej. Punkt kulminacyjny stanowi głośny, durowy akord. Później muzyka uspokaja się, znów staje się łagodna. Przez chwilę grają cicho instrumenty. Pod koniec na krótką chwilę pojawia się chór.

Kompozytor znany jest z Wariacji na temat Paganiniego, czyli utworu napisanego na podstawie tematów muzycznych dzieła innego słynnego kompozytora. Dzieła Paganiniego napisane są w stylu romantycznym, a wariacje Lutosławskiego nadają im cechy muzyki XX wieku.

Rj7mhyoY2f93K
Na nagraniu utwór Wariacje na temat Paganiniego Witolda Lutosławskiego. Dzieło wykonane jest na fortepianie. Utwór jest bardzo energiczny i pełen dysonansowych brzmień. Melodie pochodzące z Kaprysu 24 Paganiniego są zaaranżowane w zdumiewającym stylu, pełne ciekawych, zaskakujących zestawień harmonicznych. Utwór ma formę wariacji, czyli ta sama melodia jest opracowana wielokrotnie na różne sposoby.
m6d0c5deb10dd7201_0000000000102

Zadania

R4dmMupvObhux
Ćwiczenie 1
Przyjrzyj się ilustracjom, wskaż Witolda Lutosławskiego.
R1KZo8aj1AZi2
Ćwiczenie 2
Wskaż epokę, w której tworzył Witold Lutosławski. Możliwe odpowiedzi: 1. Klasycyzm, 2. Romantyzm, 3. Muzyka XX wieku.
RHparsXKFfpdZ
Ćwiczenie 3
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Witold Lutosławski otrzymał Order Orła Białego, 2. Witold Lutosławski był świetnym akordeonistą, 3. Dzieła Lutosławskiego wykazują cechy awangardowe, 4. Witold Lutosławski pisał tylko muzykę instrumentalną.
R1805HqUGk7eO
Na nagraniu utwór, który jest wykonywany na fortepianie. Utwór to bardzo ciekawe opracowanie melodii ludowych. Między melodią ludową a dopisanym do nich akompaniamentem występują liczne dysonanse. Bardzo skomplikowany jest też rytm, akompaniament i melodia stwarzają wrażenie, jakby się mijały. Takie przesunięcia, w połączeniu z szybkim tempem, dają zaskakujący efekt „iskrzenia” między dźwiękowymi planami.
R1Fi2bDJ0WvFA
Ćwiczenie 4
Który z wymienionych utworów Lutosławskiego jest fortepianowym opracowaniem melodii ludowych? Możliwe odpowiedzi: 1. Bukoliki, 2. Mała Suita, 3. Wariacje na temat Paganiniego.
m6d0c5deb10dd7201_0000000000127
R4MBtmvYEMVyN
Ćwiczenie 5
Wskaż nazwisko kompozytora dzieła, do którego Witold Lutosławski stworzył wariacje. Możliwe odpowiedzi: 1. Palestrina, 2. Bach, 3. Paganini, 4. Mozart.
Rx9KnCFdGmdYp
Ćwiczenie 6
Wskaż cechy muzyki Witolda Lutosławskiego. Możliwe odpowiedzi: 1. Bogata polifonia, 2. Prosta polifonia, 3. Bogata harmonia, 4. Prosta harmonia, 5. Prosta konstrukcja, 6. Skomplikowana konstrukcja.
R1MRsr2O7xV76
Ćwiczenie 7
Wskaż sekcję wykonawczą, na którą został zapisany utwór Lacrimosa Witolda Lutosławskiego Możliwe odpowiedzi: 1. Chór mieszany, 2. Sopran solo, 3. Tenor solo, 4. Chór dziecięcy, 5. Orkiestra.
m6d0c5deb10dd7201_0000000000144

Słownik pojęć

Polifonia
Polifonia

[gr.],muz. rodzaj faktury wynikający z występowania w utworze kilku niezależnych, lecz skoordynowanych ze sobą linii melodycznych.

Tempo
Tempo

stopień szybkości wykonywania utworu muzycznego.

Pięciolinia
Pięciolinia

pięć równoległych linii poziomych, na których umieszcza się znaki nutowe.

Harmonia
Harmonia

sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym.

Definicje sformułowano na podstawie:

encyklopedia.pwn.pl

sjp.pwn.pl

m6d0c5deb10dd7201_0000000000169

Biblioteka muzyczna

m6d0c5deb10dd7201_0000000000172

Bibliografia

Charles Bodman Rae, Muzyka Lutosławskiego, 1996

Józef Chomiński, Krystyna Wilkowska‑Chomińska, Historia muzyki cz. II, 1990