Ważne daty

Franz Schubert - krótka biografia

Franz Schubert urodził się 31 stycznia 1797 roku w Himmelpfortgrund (dzielnica Wiednia). Pochodził z wielodzietnej rodziny nauczyciela szkolnego. W dzieciństwie ojciec nie pozwalał mu na tworzenie kompozycji, gdyż zamiast się uczyć czas ten poświęcał wyłącznie na tworzeniu pieśni, sonat czy oper. Zakaz nie poskutkował. Matka osierociła go, gdy miał 15 lat. Chcąc uniknąć czternastoletniej służby wojskowej, Schubert pracował jako nauczyciel w szkole, którą kierował ojciec. Szybko okazało się jednak, iż nie jest to jego powołanie.

R10EaiggysdZE1

Ilustracja przedstawia: Leopold Kupelwieser, „Franz Schubert w młodości”, listopad 1828. Na fotografii mężczyzna jest przedstawiony z profilu. Ubrany jest w jasną koszulę. Ma delikatny, spokojny wyraz twarzy. Dłuższe kręcone włosy.

Jego pasją było tworzenie muzyki - gdy miał 17 lat skomponował pieśń Małgorzata przy kołowrotku, która otwierała epokę pieśni romantycznej. W ciągu dwóch kolejnych lat powstały znane pieśni m.in.: Król Elfów czy Polna różyczka.

Osiągnąwszy dwudziesty rok życia zamarzył o samodzielności. Niestety wszelkie starania o stałą posadę muzyka nie powiodły się (najdłuższym okresem względnej stabilizacji był rok, jaki przepracował u hrabiego Esterhazego w charakterze nauczyciela jego dziesięcioletniej córki). Schubert spędził swoje życie w wielkiej biedzie, bez rodziny, w gronie przyjaciół. Choć Wiedeńczycy chętnie śpiewali jego pieśni i grali miniaturyMiniatura instrumentalnaminiatury, często nie znali nawet nazwiska autora, co utrudniało Schubertowi ściąganie wynagrodzenia. Tylko raz w życiu, 26 marca 1828 roku, doczekał się koncertu na którym grana była wyłącznie jego muzyka. Odbył się on jednak w cieniu sensacji, jaką akurat wzbudził przyjazd Niccolo Paganiniego. Koncert okazał się wprawdzie sukcesem artystycznym i finansowym, lecz Schubert nie cieszył się długo tym szczęściem.

Niedoceniony przez elity, F. Schubert zmarł w Wiedniu 19 listopada 1828 roku, najprawdopodobniej na tyfus brzuszny lub gruźlicę (choć stwierdzono też obecność trującej rtęci).

Franz Schubert był określany jako król kawiarnianych i domowych spotkań muzycznych a należny mu rozgłos i uznanie przyniosły mu dopiero pierwsze wydania jego dzieł przez Breitkopfa i Härtla, co miało miejsce sześćdziesiąt lat po jego śmierci.

Cechy charakterystyczne muzyki Schuberta

Dla współczesnych Schubert był „tylko” genialnym twórcą pieśni oraz znakomitych miniatur fortepianowych i utworów kameralnych. Środowisko muzyczne spotykało się na tzw. Szubertiadach, gdzie kompozytor wykonywał swoje utwory – głównie pieśni i miniatury.

Dzisiaj trwałe miejsce w repertuarze zajmują także pozycje symfoniczne, np. Symfonia C‑dur Wielka czy Symfonia h‑moll Niedokończona.
Ambicją i marzeniem Schuberta (podsycanym przez Salieriego w okresie pobierania u niego lekcji) była twórczość operowa. Jednakże wszystkie podjęte działania w tym kierunku nie zakończyły się jednak sukcesem - brak zmysłu dramatycznego nie pozwalał Schubertowi na stworzenie wybitnego dzieła w tym gatunku.

Muzyka Schuberta ma melancholijny i często tragiczny wyraz co jest efektem zastosowanej przez kompozytora harmonii. W utworach Schuberta uprzywilejowane są relacje tercjowe oraz częste nieprzygotowane przechodzenie z trybu molowego do durowego bądź odwrotnie (wcześniej podobnie postępował Mozart). Schubert wprowadzał rozwiązania tonalne, które brzmiały zaskakująco dla słuchaczy przyzwyczajonych do tradycyjnych połączeń akordów.

Rola pieśni w twórczości Schuberta

Twórczość wokalno‑instrumentalna Franza Schuberta obejmuje m.in. opery, singspieleSingspielsingspiele, muzykę do dramatu Rosamunda księżniczka Cypru a także utwory religijne oraz chóralne. Jednakże ze względu na brak pierwiastka dramatycznego cieszą się one mniejszą popularnością.

Największe znaczenie w twórczości Franza Schuberta mają jednak pieśni, które powstawały przez całe życie kompozytora.
Dzięki Schubertowi pieśń stała się kunsztowna artystycznie, a zarazem nabrała bardzo osobistego charakteru. Było to możliwe dzięki rozkwitowi niemieckiej poezji lirycznej, zapoczątkowanej w XVIII wieku. Z tej właśnie poezji wyrastają utwory Schuberta, odznaczające się doskonałym połączeniem tekstu i muzyki.

Muzyka pisana przez Schuberta respektuje rytmy wiersza, akcenty, a nawet intonację mowy, dlatego też niezbyt szczęśliwym rozwiązaniem jest śpiewanie ich w tłumaczeniach na inne języki. Ponadto podkreślane są słowa emocjonalnie ważne a melodia kroczy niewielkimi interwałami, skoki większych interwałów służą zaś uwydatnianiu ekspresji tekstu. Ogromną rolę w pieśniach pełni też akompaniament, traktowany w sposób równorzędny z głosem solowym, często o dużym stopniu trudności. Warto zaznaczyć również, że pieśni te nie były przeznaczone do wykonywania na wielkich scenach, ale dla grona przyjaciół.

Schubert jest twórcą ponad 600 pieśni na głos solowy z akompaniamentem fortepianum, głównie do tekstów niemieckich poetów romantycznych (Goethe, Schiller, Heine, Müller). Trudno mówić o „typie” pieśni schubertowskiej, tak ogromna jest ich różnorodność. Schubert jako twórca pieśni romantycznej ustalił 5 zasadniczych rodzajów pieśni:

1. zwrotkowa – to samo opracowanie muzyczne do każdej zwrotki,

2. zwrotkowo‑wariacyjna (wariacyjna) – przekształcenia za pomocą środków techniki wariacyjnej, zwłaszcza w ostatniej zwrotce, np. Pstrąg (Die Forelle),

3. przekomponowana – każda zwrotka ma nowe i dostosowane do tekstu, opracowanie muzyczne, np. Wędrowiec (Der Wanderer),

4. deklamacyjna – muzyka podporządkowana jest tekstowi oraz jego akcentom i nastrojom, natomiast melodyka jest ograniczona pod względem interwałowym i rytmicznym, np. Śmierć i dziewczyna,

5. balladaBalladaballada – ma budowę swobodną, w której najważniejsze jest ścisłe zespolenie melodii z akcentami mowy, nastrojem tekstu, np. Król Elfów (Erlkönig) do słów Goethego.

Jedną z najbardziej znanych pieśni jest Małgorzata przy kołowrotku (Gretchen am Spinnrade). Inspiracją do tej pieśni stała się scena z Fausta Goethego. Słowa wyrażają słodki i bolesny niepokój, przemieszany z nadzieją, jaką odczuwał w duszy Schubert pod wpływem rodzącego się uczucia do Teresy Grob.
W akompaniamencie słyszymy z jednej strony – jednostajny furkot kołowrotka, z drugiej - krótki, powtarzający się uporczywy rytm bijącego serca przędzącej dziewczyny. Na tym tle rozwija się melodia - słowa skargi wyłaniające się z marzenia.

Wysłuchajmy pieśni Małgorzata przy kołowrotku.

RZbv2h752nEKU

Ilustracja interaktywna przedstawia „Dziewczyna przy kołowrotku”. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór Franz Schubert, „Małgorzata przy kołowrotku”. Na fotografii kobieta ma długie, ciemne włosy, które zaplecione są w dwa warkocze i siedzi przy kołowrotku. Ubrana jest w długą jasną sukienkę. W tle widoczny jest dom. Obok kobiety widać rośliny – kwiaty i trawa. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się dynamicznym charakterem.

Ilustracja interaktywna przedstawia „Dziewczyna przy kołowrotku”. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór Franz Schubert, „Małgorzata przy kołowrotku”. Na fotografii kobieta ma długie, ciemne włosy, które zaplecione są w dwa warkocze i siedzi przy kołowrotku. Ubrana jest w długą jasną sukienkę. W tle widoczny jest dom. Obok kobiety widać rośliny – kwiaty i trawa. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się dynamicznym charakterem.

1

1. {audio} Utwór: Małgorzata przy kołowrotku autorstwa Franza Schuberta
Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy

Drugą popularną pieśnią jest Król Elfów. Wysłuchajmy utworu.

RdUpm4lgfTTnW

Ilustracja interaktywna przedstawia „Albert Edward Sterner, Król Elfów, ilustracja do ballady Johanna Wolfgnanga von Goethe. Fotografia jest w ciemnych kolorach i przedstawia kobietę na pędzącym koniu. Obok kobiety czarna zjawa. Fotografia jest mroczna. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Franz Schubert, „Król Olch”. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się dynamicznym charakterem.

Ilustracja interaktywna przedstawia „Albert Edward Sterner, Król Elfów, ilustracja do ballady Johanna Wolfgnanga von Goethe. Fotografia jest w ciemnych kolorach i przedstawia kobietę na pędzącym koniu. Obok kobiety czarna zjawa. Fotografia jest mroczna. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Franz Schubert, „Król Olch”. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się dynamicznym charakterem.

1

1. {audio} Utwór: Król elfów, autorstwa Franza Schuberta
Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy

Analiza wybranych pieśni

Kompozytor pisał zarówno pieśni pojedyncze, jak i łączone w cykleCykl pieśnicykle, wśród których możemy wyróżnić:

Piękna młynarka (Die schöne Müllerin) – cykl 20 pieśni skomponowany w 1823 roku do słów Müllera ułożonych na wzór „noweli muzycznej”, które opowiadają o niespełnionym uczuciu młynarczyka do pięknej młynarki. Pieśni te są bliższe muzyce popularnej z różnorodną melodyką i akompaniamentem wspomagającym słowa pieśni.

Podróż zimowa (Die Winterreise) – drugi cykl 24 pieśni napisany w latach 1827‑1828 do słów Müllera stanowiących kontynuację wędrówki bohatera, tym razem przez zimowy krajobraz, który potęguje jego osamotnienie. Znajdują się tu pieśni bardzo zróżnicowane o pogłębionej ekspresji - przenika je niepokój, rozpacz i przygnębienie.

RF5pWPI7b3VZh1

Ilustracja przedstawia: Franz Schubert, „Rękopis cyklu Winterreise”. Jest to zeszyt z zapisanymi nutami. Strony są zżółknięte ze starości, a na marginesach widzimy dodatkowe komentarze.

Łabędzi śpiew (Schwanengesang) – zbiór pieśni skomponowanych przez Schuberta w 1828 roku, zestawiony po jego śmierci i symbolicznie zatytułowany przez jego przyjaciół. Znajdują się tu utwory skomponowane pod koniec życia Schuberta - głównie o charakterze deklamacyjnym. Liryka wokalna miała ogromny wpływ na pozostałą twórczość Schuberta. Materiał muzyczny pieśni często stawał się podstawą nowego utworu, przeznaczonego na skład instrumentalny. Przykładem może być pieśń Pstrąg, która stała się inspiracją IV części kwintetu fortepianowego Pstrąg.

Wysłuchajmy fragmenty obu utworów.

Twórczość instrumentalna

Twórczość instrumentalna to przede wszystkim utwory fortepianowe cieszące się dużą popularnością, lecz małym prestiżem. Większość utworów Schubert układał dla amatorów, gdyż sam nie był koncertującym pianistą, a zawodowi wirtuozi nie wykazywali zainteresowania jego twórczością. Kompozycje te nie stawiały wielkich wymagań technicznych, za to ujmowały melodyjnością. Były to przede wszystkim miniatury użytkowe, wśród nich ponad 300 tańców, takich jak marsze, polonezy, laendlery, tańce niemieckie, a zwłaszcza walce, które weszły w modę w latach dwudziestych.

R1aWvUAqTi03D1

Ilustracja przedstawia: „Franz Schubert”. Na ilustracji widoczny jest Franz Schubert, który siedzi przy fortepianie. Obok niego widać dwie młode kobiety, które słuchają jego kompozycji. Obie kobiety ubrane są w długie jasne sukienki, mają upięte do góry włosy, które są lekko falowane. Mężczyzna ubrany jest we frak, nosi okulary, wyraz twarzy ma skupiony na wykonywanym zajęciu.

Do repertuaru koncertowego należą: 6 Moments Musicaux (wzór miniatury fortepianowej dla romantyków; pod tą wspólną nazwą kryją się utwory o różnym charakterze (np. nokturny, marsze, etiudy) oraz tempie, ujęte w formę ABA), 8 Impromptus (bardziej zróżnicowane formalnie, czołowymi przedstawicielami tego gatunku później byli Fryderyk Chopin i Ferenc Liszt) czy sonata B‑dur.

Wysłuchajmy jednej z miniatur fortepianowych.

Oprócz miniatur fortepianowych w twórczości Franza Schuberta znajdujemy także symfonie. Pierwsze napisane są jeszcze pod wpływem klasyków wiedeńskich: Haydna - ludowość, taneczność (menuety), Mozarta - bogactwo śpiewnej melodyki, Beethovena - monumentalne założenia formalne, napięcia wyrazowe. Są one jednak bardzo rzadko wykonywane.

Największe znaczenie mają dwie ostatnie symfonie: VII C‑dur Wielka oraz VIII h‑moll Niedokończona. Napisane są już zdecydowanie w duchu romantycznym i są równocześnie najbardziej dojrzałymi dziełami symfonicznymi Schuberta. Dominuje w nich element liryczny, dramatyczny, romantyczna nastrojowość, bogactwo inwencji melodycznej o rysach bardzo indywidualnych a forma podporządkowana jest treści.

Wysłuchajmy fragmentu najbardziej znanej symfonii Franza Schuberta.

Schubert nie był rewolucjonistą w muzyce, jego odkrycia są raczej przeczuciami liryka. Nie zrywał z przeszłością, nie odrzucał form klasycznych, lecz nadawał im indywidualne rysy, dzięki czemu jego twórczość jest obecna na scenach koncertowych do dziś.

Zadania

Słownik pojęć

Źródło:

B. Kaczorowski, Muzyka Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2007

www.muzykotekaszkolna.pl/wiedza/gatunki/cykl

Galeria dzieł sztuki

RNE1DqaJq8HTq1

Ilustracja przedstawia wizerunek Franza Schuberta. Mężczyzna ma na głowie okulary. Siedzi oparty o fotel.

R10EaiggysdZE1

Ilustracja przedstawia: Leopold Kupelwieser, „Franz Schubert w młodości”, listopad 1828. Na fotografii mężczyzna jest przedstawiony z profilu. Ubrany jest w jasną koszulę. Ma delikatny, spokojny wyraz twarzy. Dłuższe kręcone włosy.

RRmdxdvUF13PY1

Ilustracja przedstawia Schubertiadę. W środku ilustracji widać grającego na fortepianie Schuberta, a obok niego znajdują się ludzie, słuchający jego gry. Część kobiet odpływa w ekstazie.

R1JyjFt5q4l5h1

Ilustracja przedstawia wizerunek kobiety – tytułowej Małgorzaty z utworu Franza Schuberta „Małgorzata przy kołowrotku”. Kobieta ma długie, ciemne włosy, które zaplecione są w dwa warkocze i siedzi przy kołowrotku. Ubrana jest w długą jasną sukienkę. W tle widoczny jest dom. Obok kobiety widać rośliny – kwiaty i trawa.

RF5pWPI7b3VZh1

Ilustracja przedstawia: Franz Schubert, „Rękopis cyklu Winterreise”. Jest to zeszyt z zapisanymi nutami. Strony są zżółknięte ze starości, a na marginesach widzimy dodatkowe komentarze.

R1aWvUAqTi03D1

Ilustracja przedstawia: „Franz Schubert”. Na ilustracji widoczny jest Franz Schubert, który siedzi przy fortepianie. Obok niego widać dwie młode kobiety, które słuchają jego kompozycji. Obie kobiety ubrane są w długie jasne sukienki, mają upięte do góry włosy, które są lekko falowane. Mężczyzna ubrany jest we frak, nosi okulary, wyraz twarzy ma skupiony na wykonywanym zajęciu.

Biblioteka muzyczna