Ważne daty

Muzyka w romantyzmie

Rb1HB1pUvjkbC1

Ilustracja przedstawia obraz Leon Wyczókowski pt. „Ujrzałem raz – scena przy fortepianie". Na obrazie znajduje się młoda, uśmiechnięta kobieta grająca na fortepianie. Ubrana jest w żółtą, długą suknię. Włosy ma ciemne, zaczesane w kok. Obok kobiety znajduje się zadowolony mężczyzna, który wsłuchuje się w grę kobiety. Ma lekką brodą, ubrany jest w białą koszulę, granatową marynarkę i brązowe spodnie. W tle po prawej stronie działa znajduje się duży bukiet kwiatów w kolorze białym i czerwonym.

Mówiąc o muzyce romantycznej, mamy na myśli przede wszystkim tę, która powstawała w XIX w. Na tle poprzednich epok wyodrębniała ją bez wątpienia wyrazowość. W początkowych latach przyjmowała ona formę sentymentalizmu, jednak z biegiem lat emocje narastały, stając się niemal formotwórczym ogniwem.

Romantyczny słuchacz nie oczekiwał już, tak jak to miało miejsce jeszcze 150 lat wcześniej, że muzyka będzie go zaskakiwać swoim bogactwem. Dla niego najważniejsze było, aby muzyka wprawiała go w błogi nastrój, dostarczała mu silne przeżycia emocjonalne oraz – aby koncerty kształtowały duszę. Nie można się zatem dziwić, że poczęto wznosić sale koncertowe i gmachy operowe, co ułatwiało obcowanie ze sztuką muzyczną i czyniło z wyjść do filharmonii pewnego rodzaju celebrację. Z uwagi na coraz to większą złożoność dzieł i dążenie artystów do wywoływania pozytywnych reakcji u słuchacza, wykształcił się obyczaj prób, a to z kolei doprowadziło do wzrostu powagi koncertów.

W epoce romantyzmu kultura muzyczna w Niemczech silnie się rozwijała, czego skutkiem było powstawanie chórów, orkiestr. Jednym z głównych przedstawicieli nurtu niemieckiej muzyki wczesnego romantyzmu był Carl Maria von Weber – kompozytor, dyrygent, pianista. To właśnie z jego osobą i twórczością Was dzisiaj zapoznamy.

Carl Maria von Weber – życie

Carl Maria von Weber urodził się 18 listopada 1786 r. w Eutin. Był chorowitym dzieckiem, a z uwagi na wrodzoną wadę biodra, zaczął chodzić dopiero w wieku czterech lat. Później – przez resztę życia – utykał. Wywodził się z rodziny muzyków, toteż już od jego najmłodszych lat dbano o to, by uczył się muzyki. Pierwsze lekcje dawał mu brat Fridolin. Wśród jego kolejnych pedagogów znaleźli się m.in. Jan Piotr Henschkel i Michał Haydn – brat Józefa Haydna, pod którego nadzorem, w 1798 r., powstało Sześć Fugett.

Po śmierci matki przeniósł się wraz z rodziną do Monachium, gdzie kontynuował naukę kompozycji i śpiewu. Tam powstała jego pierwsza opera Die Macht der Liebe und des Weins, której nuty – w wyniku pożaru – zostały całkowicie zniszczone. W roku 1803 przeprowadził się do Wiednia, gdzie studiował kompozycję. Już po roku nauki otrzymał posadę kapelmistrza operowego we Wrocławiu, dzięki czemu mógł rozwijać swoje dyrygenckie umiejętności. Zawiązał tam relację z księciem Eugenem Friedriechem von Württenbergem, który powierzył mu stanowisko nadwornego kapelmistrza oraz przyczynił się do nadania szlacheckiego tytułu. W kolejnych latach przeniósł się do Wirtembergii, gdzie był sekretarzem księcia Ludwika Wirtemberskiego. Niestety – został wciągnięty w oszustwa finansowe. Pomimo że nie był winny, aresztowano go, a następnie wydalono z miasta.

RmCa0ilkjyz13

Ilustracja interaktywna przedstawia portret Carl Maria von Webera. Niemiecki kompozytor z delikatnym i przyjaznym wyrazem twarzy. Mężczyzna ubrany jest w białą koszule, kamizelkę i czarny płaszcz. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W kolejnych latach Weber przebywał między innymi w Mannheimie, Bambergu oraz w Monachium, gdzie zaprzyjaźnił się z klarnecistą Heinrichem Bärmannem. To właśnie dla niego skomponował dwa koncerty klarnetowe: f‑moll op. 73 i Es‑dur op. 7, pozytywnie przyjmowane przez publiczność. Wtedy uznanie zdobywały też jego początkowe opery i inne utwory, między innymi: Koncert fortepianowy Es‑dur op. 32, Koncert F‑dur op. 75 na fagot, Concertino e‑moll na róg oraz sonaty fortepianowe i skrzypcowe.

Ilustracja interaktywna przedstawia portret Carl Maria von Webera. Niemiecki kompozytor z delikatnym i przyjaznym wyrazem twarzy. Mężczyzna ubrany jest w białą koszule, kamizelkę i czarny płaszcz. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W kolejnych latach Weber przebywał między innymi w Mannheimie, Bambergu oraz w Monachium, gdzie zaprzyjaźnił się z klarnecistą Heinrichem Bärmannem. To właśnie dla niego skomponował dwa koncerty klarnetowe: f‑moll op. 73 i Es‑dur op. 7, pozytywnie przyjmowane przez publiczność. Wtedy uznanie zdobywały też jego początkowe opery i inne utwory, między innymi: Koncert fortepianowy Es‑dur op. 32, Koncert F‑dur op. 75 na fagot, Concertino e‑moll na róg oraz sonaty fortepianowe i skrzypcowe.

1

1. W kolejnych latach Weber przebywał między innymi w Mannheimie, Bambergu oraz w Monachium, gdzie zaprzyjaźnił się z klarnecistą Heinrichem Bärmannem. To właśnie dla niego skomponował dwa koncerty klarnetowe: f‑moll op. 73 i Es‑dur op. 7, pozytywnie przyjmowane przez publiczność. Wtedy uznanie zdobywały też jego początkowe opery i inne utwory, między innymi: Koncert fortepianowy Es‑dur op. 32, Koncert F‑dur op. 75 na fagot, Concertino e‑moll na róg oraz sonaty fortepianowe i skrzypcowe.

Carl Maria von Weber nie koncentrował się jedynie na karierze kompozytora. W latach 1813–1816 był dyrektorem opery w Pradze. Później zaś został kapelmistrzem operowym w Dreźnie. Z pasją dążył do podniesienia poziomu teatrów operowych zarówno poprzez stawianie coraz większych wymagań muzykom, jak i przez dobór trudniejszego repertuaru. W czasie swojego pobytu w Dreźnie skomponował operę Wolny Strzelec (Die Freischütz), która nie tylko przyniosła mu ogromną popularność, ale i również przyczyniła się do nazwania go twórcą narodowej opery romantycznej. Wykorzystując rozgłos, jaki przyniosła mu ta kompozycja, kontynuował tworzenie dzieł, czego skutkiem było powstanie kolejnych oper, utworów fortepianowych i kameralnych.

W czasie komponowania swojej ostatniej opery Oberon, Weber borykał się z coraz większymi problemami zdrowotnymi. W 1826 r. odbyła się jej premiera, a niedługo po niej dyrygował jeszcze dwunastoma spektaklami. Ostatni z nich skończył się dla kompozytora zasłabnięciem, dlatego zdecydował się na powrót do domu. Niestety – zmarł w przeddzień wyjazdu, 5 czerwca 1826 r., mając zaledwie 39 lat.

Opery Webera – Wolny Strzelec

R1BvDoWbszoig

Ilustracja interaktywna przedstawia Teatr Operowy w Berlinie, w którym 18 czerwca 1821 r.; miała miejsce premiera „Wolnego Strzelca”. Jest to najstarszy teatr operowy w Berlinie położony przy Unter den Linden. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Operowe dzieła Webera istotnie wpłynęły na rozwój narodowej opery romantycznej, dlatego też skupimy się na tym aspekcie jego twórczości.

Ilustracja interaktywna przedstawia Teatr Operowy w Berlinie, w którym 18 czerwca 1821 r.; miała miejsce premiera „Wolnego Strzelca”. Jest to najstarszy teatr operowy w Berlinie położony przy Unter den Linden. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Operowe dzieła Webera istotnie wpłynęły na rozwój narodowej opery romantycznej, dlatego też skupimy się na tym aspekcie jego twórczości.

1

1. Operowe dzieła Webera istotnie wpłynęły na rozwój narodowej opery romantycznej, dlatego też skupimy się na tym aspekcie jego twórczości.

Pierwszą operą, którą omówimy jest Wolny Strzelec. Jej premiera odbyła się 18 czerwca 1821 r. w Berlinie. LibrettoLibrettoLibretto oparte jest na ludowych legendach, a sam kompozytor – w przedmowie do partytury – pisał o tej muzyce tak: W operze tej występują dwa zasadnicze pierwiastki: życie myśliwskie i działanie demonicznych mocy, które uosabia Samiel. W trakcie komponowania musiałem więc szukać najbardziej charakterystycznych tonów i barw dźwiekowych dla tych obu pierwiastków oraz wprowadzać je nie tylko tam, gdzie je zaznacza autor libretta, lecz również tam, gdzie mogły wywołać właściwy efekt. Dla odmalowania lasu i zycia myśliwskiego łatwo mogłem znaleźć barwę dźwiękową w instrumentacji, lecz trudność polegała na tym, by znaleźć nowe melodie dla rogu i utrzymać je w najprostszej ludowej formie. (…) Długo zastanawiałem się nad wyborem środków technicznych służących do odmalowania nastroju grozy: musiały to być oczywiście ciemne i ponure barwy, a więc – najniższe rejestru skrzypiec, wioli i kontrabasów, a zwłaszcza niskie dźwięki klarnetów, żałosne fagotów, najniższe dźwięki rogu i głuche uderzenia kotłów.

To, w jaki sposób Weber komponował operę jednoznacznie wskazuje, że nie tylko treść jest iście romantyczna, ale również wykorzystane środki muzyczne. Nieregularne rytmy, charakterystyczne, dysonujące brzmienia, czy minorowy tryb odzwierciedlały piekielne moce muzyki. Natomiast tonacje durowe, uproszczone rytmy oraz łagodne brzmienia były synonimem piękna i dobroci.

Posłuchajmy teraz początku uwertury tej opery. Kompozytor twierdził, że kto potrafi się w nią wsłuchać, ten odnajdzie cały dramat w zalążku.

W Wolnym Strzelcu Weber wprowadził motyw przewodniMotyw przewodnimotyw przewodni, którego idea wykorzystania – w późniejszych latach – stała się wzorem dla innych kompozytorów. Technika ta polegała na przyporządkowaniu konkretnego materiału melodycznego, harmonicznego lub barwy do zjawiska, postaci lub do sytuacji. W omawianej operze mamy do czynienia z motywem przewodnim złego ducha Samiela, który w uwerturze realizowany jest przez wiolonczele na tle tremola skrzypiec i altówek. Posłuchajcie.

Opery Webera – Oberon

Kolejną operą Webera, przy której warto się na chwilę zatrzymać, jest Oberon. Oparta została na poemacie Christopha Martina Wielanda. Na szczególną uwagę zasługuje mistrzowska instrumentacja, oddająca romantyczną i fantastyczną treść opery opowiadającą o przygodach rycerza Hüona z Bordeaux, który porwał córkę kalifa z Bagdagu.

RLwrEWBdBVaqZ

Ilustracja interaktywna przedstawia Lucia Elisabeth Vestris jako Fatima w „Oberonie” Carla Marii von Webera. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Szczególnym kunsztem kompozytor popisał się komponując uwerturę – utwór opiera się w całości na materiale dźwiękowym opery. Pojawiają się w nim trzy tematy, z których jednym z najbardziej znanych jest temat drugi, miłosny. W uwerturze występuje po burzliwym temacie pierwszym oraz tuż przed radosnym tematem trzecim, co dodatkowo podkreśla jego sentymentalny charakter. Początkowo gra go klarnet, aby już po chwili przejęły go skrzypce. Posłuchajcie jak brzmi.

Ilustracja interaktywna przedstawia Lucia Elisabeth Vestris jako Fatima w „Oberonie” Carla Marii von Webera. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Szczególnym kunsztem kompozytor popisał się komponując uwerturę – utwór opiera się w całości na materiale dźwiękowym opery. Pojawiają się w nim trzy tematy, z których jednym z najbardziej znanych jest temat drugi, miłosny. W uwerturze występuje po burzliwym temacie pierwszym oraz tuż przed radosnym tematem trzecim, co dodatkowo podkreśla jego sentymentalny charakter. Początkowo gra go klarnet, aby już po chwili przejęły go skrzypce. Posłuchajcie jak brzmi.

1

1. Szczególnym kunsztem kompozytor popisał się komponując uwerturę – utwór opiera się w całości na materiale dźwiękowym opery. Pojawiają się w nim trzy tematy, z których jednym z najbardziej znanych jest temat drugi, miłosny. W uwerturze występuje po burzliwym temacie pierwszym oraz tuż przed radosnym tematem trzecim, co dodatkowo podkreśla jego sentymentalny charakter. Początkowo gra go klarnet, aby już po chwili przejęły go skrzypce. Posłuchajcie jak brzmi.

A teraz wysłuchajcie, jakie nacechowanie emocjonalne przybierze w kontekście poprzedzającego go tematu pierwszego.

Uwertura do Oberona jest w dzisiejszych czasach wykonywana bardzo często w oderwaniu od pozostałych części kompozycji, co świadczy o jej wysokiej wartości. Premiera opery miała miejsce na krótko przed śmiercią kompozytora, 12 kwietnia 1826 r. Dzieło odniosło duży sukces.

Twórczość instrumentalna Webera

Obok zdobyczy Carla Marii von Webera na gruncie opery narodowej duże znaczenie ma również jego twórczość instrumentalna – szczególnie ta przeznaczona na fortepian. Sam kompozytor był wybitnym pianistą, o bardzo dużych dłoniach, przez co znaczna część jego fortepianowych utworów sprawia dziś trudności pianistom.

R1aHsAhHHQDo4

Ilustracja interaktywna przedstawia Muzeum Carla Marii von Weber w Dreźnie. Zdjęcie przedstawia domek wybudowany w literę "L", ma żółty tyn, zielone okiennice i czerwone dachówki na dachu. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Weber był przedstawicielem stylu brillant. W jego kompozycjach styl ten charakteryzuje się wirtuozerią, upodobaniem lekkich i jasnych brzmień, rozbiciem formy na odcinki kantylenowe i figuracyjne oraz ich naprzemiennym zestawianiem. Styl brillant wyróżnia się także wyczuleniem na kolorystykę orkiestrową, charakterystycznymi zwrotami ornamentalnymi, które zmierzają w kierunku wirtuozowskim.

Ilustracja interaktywna przedstawia Muzeum Carla Marii von Weber w Dreźnie. Zdjęcie przedstawia domek wybudowany w literę "L", ma żółty tyn, zielone okiennice i czerwone dachówki na dachu. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Weber był przedstawicielem stylu brillant. W jego kompozycjach styl ten charakteryzuje się wirtuozerią, upodobaniem lekkich i jasnych brzmień, rozbiciem formy na odcinki kantylenowe i figuracyjne oraz ich naprzemiennym zestawianiem. Styl brillant wyróżnia się także wyczuleniem na kolorystykę orkiestrową, charakterystycznymi zwrotami ornamentalnymi, które zmierzają w kierunku wirtuozowskim.

1

1. Weber był przedstawicielem stylu brillant. W jego kompozycjach styl ten charakteryzuje się wirtuozerią, upodobaniem lekkich i jasnych brzmień, rozbiciem formy na odcinki kantylenowe i figuracyjne oraz ich naprzemiennym zestawianiem. Styl brillant wyróżnia się także wyczuleniem na kolorystykę orkiestrową, charakterystycznymi zwrotami ornamentalnymi, które zmierzają w kierunku wirtuozowskim.

Za chwilę zabrzmi fragment czwartej części Sonaty fortepianowej C‑dur op. 24 Webera. Jest to muzyczne perpetuum mobile cechujące się równomiernym, szybkim rytmem i powtarzalnością materiału melodycznego.

Innymi utworami zachowanymi w stylu brillant są w szczególności: Konzertstück f‑moll na fortepian i orkiestrę, RondoRondoRondo brillante, wspomniane już koncerty klarnetowe oraz utwór programowy Zaproszenie do tańca, będący suitą składającą się z walców poprzedzonych wstępem. Zdarzają się jednak interpretacje, jakoby kompozycja była zachowana w formie ronda. Dla kompozytorów późniejszych lat Aufforderung zum Tanz, bo taki jest niemiecki tytuł, było wzorem walców koncertowych.

Zgodnie z programem, utwór opowiada o tańcu kobiety i mężczyzny. Wysłuchując fragmentu, wyobraźmy sobie zatem taneczne spotkanie tych dwojga.

Również warto nadmienić, że Weber to także kompozytor utworów kameralnych. Za jeden z najbardziej znanych uchodzi Trio g‑moll op. 63, składające się z czterech części i skomponowane w latach 1818–1819 dla przyjaciół: Philippa Jungha (flecisty) i Johanna Baptista Gänsbachera (wiolonczelisty), z którymi muzykował w Pradze. Prawdopodobnie kompozycja ta miała stanowić pewnego rodzaju pamiątkę ich wspólnych wieczorów. Wysłuchajcie teraz fragmentu pierwszej części – Allegro moderato.

Podsumowanie

Omówiliśmy najważniejsze aspekty twórczości Carla Marii von Weber. Nie możecie jednak zapominać, że skomponował on również wiele innych dzieł, takich jak chociażby dwie symfonie, koncerty solowe, utwory wokalno‑instrumentalne (w tym wymieniona już kantata Bitwa i zwycięstwo).

R1OkA9Q9Nvwrc

Ilustracja interaktywna przedstawia Katedrę Świętej Trójcy w Dreźnie. Kościół powstał na planie zbliżonym do owalu. Składa się z trzech naw, przy czym nawy boczne są dwukondygnacyjne; wyższą kondygnację tworzą empory. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Weber odznaczał się mistrzostwem w zakresie instrumentacji, różnorodnością odcienia brzmienia i harmonii, którą jednocześnie traktował jako środek romantycznego wyrazu. Korzystał z motywów przewodnich, a najważniejsze – zapoczątkował niemiecką operę romantyczną w każdym tego słowa znaczeniu. Przez wszystkie lata swojej twórczości był wierny stylowi brillant. Oprócz tego rozwijał się także jako pianista i dyrygent, podnosząc tym samym poziom orkiestr i teatrów operowych.

Ilustracja interaktywna przedstawia Katedrę Świętej Trójcy w Dreźnie. Kościół powstał na planie zbliżonym do owalu. Składa się z trzech naw, przy czym nawy boczne są dwukondygnacyjne; wyższą kondygnację tworzą empory. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Weber odznaczał się mistrzostwem w zakresie instrumentacji, różnorodnością odcienia brzmienia i harmonii, którą jednocześnie traktował jako środek romantycznego wyrazu. Korzystał z motywów przewodnich, a najważniejsze – zapoczątkował niemiecką operę romantyczną w każdym tego słowa znaczeniu. Przez wszystkie lata swojej twórczości był wierny stylowi brillant. Oprócz tego rozwijał się także jako pianista i dyrygent, podnosząc tym samym poziom orkiestr i teatrów operowych.

1

1. Weber odznaczał się mistrzostwem w zakresie instrumentacji, różnorodnością odcienia brzmienia i harmonii, którą jednocześnie traktował jako środek romantycznego wyrazu. Korzystał z motywów przewodnich, a najważniejsze – zapoczątkował niemiecką operę romantyczną w każdym tego słowa znaczeniu. Przez wszystkie lata swojej twórczości był wierny stylowi brillant. Oprócz tego rozwijał się także jako pianista i dyrygent, podnosząc tym samym poziom orkiestr i teatrów operowych.

Udane premiery utworów Webera sugerują, że w odczuciu publiczności nie był on zwykłym muzykiem, lecz artystą. Być może, gdyby nie problemy ze zdrowiem, lista jego utworów byłaby znacznie dłuższa. Pamiętajcie jednak, że kompozytora nie ocenia się po liczbie dzieł, lecz po ich wartości.

Berlińska opera – Die Freischütz, spacer z kompozytorem

Zadania

Red7SKHQ5Dexa

Ćwiczenie 6

Wysłuchaj nagrania abstraktu i zastanów się, czego jeszcze chciałbyś się dowiedzieć w związku z tematem lekcji.

Wysłuchaj nagrania abstraktu i zastanów się, czego jeszcze chciałbyś się dowiedzieć w związku z tematem lekcji.

Co widzimy na załączonym obrazku?

• Dom, w którym urodził się Carl Maria von Weber.
• Dom, w którym Weber mieszkał podczas pobytu w Pradze.
• Muzeum Carla Marii von Weber w Dreźnie.

Słownik pojęć

Źródło:
Gwizdalanka D., Historia muzyki 2, Kraków 2006
encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna

Galeria zdjęć

Rb1HB1pUvjkbC1

Ilustracja przedstawia obraz Leon Wyczókowski pt. „Ujrzałem raz – scena przy fortepianie". Na obrazie znajduje się młoda, uśmiechnięta kobieta grająca na fortepianie. Ubrana jest w żółtą, długą suknię. Włosy ma ciemne, zaczesane w kok. Obok kobiety znajduje się zadowolony mężczyzna, który wsłuchuje się w grę kobiety. Ma lekką brodą, ubrany jest w białą koszulę, granatową marynarkę i brązowe spodnie. W tle po prawej stronie działa znajduje się duży bukiet kwiatów w kolorze białym i czerwonym.

Ra5SrSoN9Y5NP1

Ilustracja przedstawia portret Carla Maria von Weber, dzieło jest autorstwa Caroline Bardua. Młody, zamyślony mężczyzna, który głowę podpiera prawą ręką. Lewą rękę ma umieszczoną w płaszczu między guzikami. Mężczyzna o ciemnych, gęstych włosach. Ubrany w białą koszulę z żabotem i marynarkę oraz ciemny płaszcz.

RoPnZUEYFVGbv1

Ilustracja przedstawia Teatr Operowy w Berlinie, w którym 18 czerwca 1821 r.; miała miejsce premiera „Wolnego Strzelca”. Jest to najstarszy teatr operowy w Berlinie położony przy Unter den Linden.

RDCg1L701U7Ff1

Ilustracja przedstawia: Lucia Elisabeth Vestris jako Fatima w „Oberonie” Carla Marii von Webera. Kobieta w kolorowym stroju zgodnym z epoką, na głowie ma zawinięty turban. Kobieta jest uśmiechnięta, tańczy, ręce uniesione ma ku górze.

RSfxQa8UMFgLX1

Ilustracja przedstawia Katedrę Świętej Trójcy w Dreźnie. Kościół powstał na planie zbliżonym do owalu. Składa się z trzech naw, przy czym nawy boczne są dwukondygnacyjne; wyższą kondygnację tworzą empory.

Bibliografia

• Gwizdalanka D., Historia muzyki 2, Kraków 2006

• Muchenberg Bohdan, Pogadanki o Muzyce 2, Kraków 1991

• encyklopedia.pwn.pl