1502 – początek przebudowy zamku wawelskiego z nakazu Aleksandra Jagiellończyka.
ok. 1530‑1536 – budowa dziedzińca na Zamku Królewskim przez Bartłomieja Berrecci
1542‑1605 – lata życia Jana Zamoyskiego
lata 50 XVI w. – przebudowa Sukiennic przez m.in. Jana Frankersteina oraz Santi Gucci i mistrza Pankratiusa oraz Jana Marię Padovano
1580 – początek budowy Zamościa
1978 – wpisanie Krakowskiego Starego Miasta na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO
1992 – wpisanie Zamojskiego Starego Miasta na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RI3oWTi3brYpm
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych i środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
I.10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.
I.4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
I.5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
I.7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
I.8. porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;
I.9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
II.10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
II.13.a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
II.18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
II.2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
II.4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
II.9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
III.6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką, techniką wykonania. Uczeń:
IV.1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
IV.5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
V.2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
V.4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
Nauczysz się
rozpoznawać najważniejsze budynki w Krakowie, które wiążą się z rozkwitem renesansu w Polsce: Kaplicę Zygmuntowską, Bramę Wjazdową Zamku Królewskiego na Wawelu, Dziedziniec Zamku Królewskiego na Wawelu oraz Sukiennice;
wskazywać w jaki sposób trendy włoskie zostały przeniesione na ziemie polskie;
rozpoznawać artystów, którzy wnieśli największy wkład w rozwój renesansowego stylu architektonicznego w Krakowie;
rozpoznawać i określać detale architektoniczne, które są charakterystyczne dla budowli renesansowych w Polsce.
Wprowadzenie do zajęć
Renesans w Polsce pojawił się na początku XVI wieku. Stanowił on nową koncepcję ideowo – artystyczną, która nie miała nic wspólnego z miejscową tradycją artystyczną. Dlatego, jak podkreśla historyk sztuki Janusz Kębłowski, tak ważny był tutaj patronat monarchy. Okres renesansu w architekturze polskiej wiąże się z działalnością Aleksandra Jagiellończyka oraz Zygmunta Starego. To właśnie z inicjatywy obu władców, wcześniej gotycka, królewska rezydencja, zyskała renesansowy kształt. Kaplica Zygmuntowska oraz dziedziniec zamku królewskiego w Krakowie są najczystszymi i najmniej obciążonymi gotycką tradycją dziełami renesansu poza Włochami. Drugim miejscem w Polsce, w którym możemy podziwiać renesansowe budynki jest Zamość – miasto idealne. Zostało ono założone przez hetmana Jana Zamojskiego, a za plany budowy był odpowiedzialny włoski architekt Bernardo Morando. Plan miasta został opracowany na podstawie nowożytnych idei miasta idealnego (città‑ideale). W 1978 roku krakowskie Stare Miasto wraz z m.in. Wawelem zostało wpisane na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Czternaście lat później tego samego zaszczytu dostąpiło również zamojskie Stare Miasto.
1
Aktywne punkty - Zamość Bernarda Moranda
RgkqP2vQMizYN1
RYqPMApCvwH8u1
RxAOLoJKUPiMm1
R1McjLwIULUoL1
R1GidfVmRHzIK1
Wpływy włoskie
Wpływy włoskie w polskiej sztuce renesansowej są najbardziej widoczne w architekturze świeckiej, rezydencjonalnej oraz oraz kaplicy – królewskiego mauzoleum. Ich echa odnajdziemy także w dekoracji rzeźbiarskiej oraz koncepcji pomnika. Renesans jako antykizująca sztuka włoska, przez pierwsze kilkadziesiąt lat był domeną ówczesnej elity: króla, członków jego dworu, biskupów oraz magnatów. W Polsce nadal dominującym stylem pozostawał więc gotyk. Nowe wpływy są szczególnie widoczne w zdobieniach belkowań, archiwolt a także w zastosowaniu charakterystycznej dla ornamentyki włoskiej - podwójnych pilastrów.
R6mo8OQR44O1V1
R1W4LDe5pCA8f1
Projektantem bramy wjazdowej Zamku Królewskiego na Wawelu jest Bartolomeo Berrecci. Po bokach środkowego wejścia widoczne są charakterystyczne dla sztuki włoskiej dwie półkolumny w stylu korynckim. Ich cokoły są ozdobione rombami. Podobne geometryczne motywy odnajdziemy także na korpusie Kaplicy Zygmuntowskiej. Dodatkową ozdobą jest przyczółek. Nad nim widnieje łaciński napis: SI DEUS NOBISCUM QUIS CONTRA NOS – jeśli Bóg z nami któż przeciw nam. Na budynku znajduje się motyw heraldyczny orła piastowskiego pochodzący z końca XIV wieku. W korytarzu znajdują się tarcze z herbami Polski, Litwy i Sforzów oraz rozetyRozetarozety autorstwa Bartolomeo Berrecciego i Francesco Fiorentino.
Ro4O6ubHhQXIn1
Za przebudowę Zamku Królewskiego w Krakowie był odpowiedzialny Francesco Fiorentino zwany Franciszkiem Florentczykiem. Na szczególną uwagę zasługuje dziedziniec wawelski, który został przebudowany w latach 1502- 1507. Nawiązuje do pałacu włoskiego, z patio w środku. Dziedziniec został zbudowany na planie kwadratu. Nowym elementem stały się krużganki, a dominującym motywem arkady, które nadają całej konstrukcji lekkość ale także rytmiczności i regularności. Krużganki powstały w czasie przebudowy zamku w latach 1507‑1536, kierowanej przez Florentczyka, a po jego śmierci w 1516 – przez Berrecciego. Na szczególną uwagę zasługuje najwyższe piętro, gdzie znajdują się charakterystyczne smukłe kolumny. Mamy więc tutaj do czynienia z tzw. piano nobile, czyli „piętrem szlachetnym”, reprezentacyjnym. Na tej kondygnacji znajdowały się królewskie komnaty. O ile jednak we Włoszech funkcję piano nobile sprawowało pierwsze piętro, to w przypadku Wawelu jest to piętro drugie.
R8aZLAFqcT9Yg1
Dzięki przebudowie dziedziniec nie tylko spełniał funkcję reprezentacyjną ale także umożliwiał szybszą komunikację. Ponadto krużganki mogły stanowić galerię dla widzów podczas odbywających się tu turniejów i innych uroczystości. Pomimo tego, że artyści przy planowaniu przebudowy Wawelu kierowali się wzorami florenckimi, to sam dziedziniec różni się od tych spotykanych we Włoszech. Przykładem może być inna konstrukcja dachu – stroma, a nie płaska. Ponadto dwuspadowy dach posiadał dekoracyjne akcenty, barwne dachówki i był nasunięty na krużganek. Innymi odstępstwami od florenckiego pałacu są: baszty, dodanie więcej niż jednej kondygnacji budynku, a także wymiary turniejowego dziedzińca.
Włoskie renesansowe wpływy są widoczne na krakowskim rynku. Renesansowy gmach sukiennic powstał w II połowie XVI wieku w pracach wzięło udział kilku wybitnych włoskich artystów. Najważniejszym z nich był Giovanni Maria Mosca (znany jako Jan Maria Padovano). Według projektu była to trójnawowa bazylikaBazylikabazylika z kramami. Ściany attykowe zostały zwieńczone grzebieniem. Ich autorami byli: mistrz Pankratius oraz Santi Gucci. Na uwagę zasługują także boczne schody projektu Jana Frankensteina z Ząbkowic Śląskich. Jak podkreśla Kębłowski (1987) zatrudnienie przy tej budowie najwybitniejszych artystów dało dobre wyniki: powstał nie tylko nowy motyw konstrukcyjno‑dekoracyjny - attykaAttykaattyka zwieńczona – znakomicie nadający się do tworzenia niezliczonych wariantów, ale równocześnie zupełnie nowa bryła budynku: z horyzontalnym dekoracyjnym zamknięciem, o motywach architektonicznych, geometrycznych, roślinnych i figuralnych, tworzącym główny akcent plastyczny. Obowiązek stawiania ścian przeciwpożarowych w Krakowie przyczynił się do popularyzacji attyki.
R1OymzDeVpuNK1
RvfcICpagR7i51
Zadania
R1S3YRToyp1HQ
Ćwiczenie 1
Rlg7CHNKQ5wmU
Ćwiczenie 2
REHYhJtRe2a47
Ćwiczenie 3
R15227oWIXVEK1
Ćwiczenie 4
Polecenie do zadania brzmi: Przyporządkuj nazwiska renesansowych twórców do ich dzieł. Nazwiska twórców: 1. Bartłomiej Berrecci. Możliwe odpowiedzi: A. Sukiennice. B. Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i świętego Tomasza Apostoła. C. Kaplica Zygmuntowska. D. Dziedziniec Zamku Królewskiego na Wawelu.2. Jan Maria Padovano. Możliwe odpowiedzi: A. Sukiennice. B. Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i świętego Tomasza Apostoła. C. Kaplica Zygmuntowska. D. Dziedziniec Zamku Królewskiego na Wawelu.3. Franciszek Florentczyk. Możliwe odpowiedzi: A. Sukiennice. B. Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i świętego Tomasza Apostoła. C. Kaplica Zygmuntowska. D. Dziedziniec Zamku Królewskiego na Wawelu.4. Bernardo Morando. Możliwe odpowiedzi: A. Sukiennice. B. Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i świętego Tomasza Apostoła. C. Kaplica Zygmuntowska. D. Dziedziniec Zamku Królewskiego na Wawelu.
Polecenie do zadania brzmi: Przyporządkuj nazwiska renesansowych twórców do ich dzieł. Nazwiska twórców: 1. Bartłomiej Berrecci. Możliwe odpowiedzi: A. Sukiennice. B. Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i świętego Tomasza Apostoła. C. Kaplica Zygmuntowska. D. Dziedziniec Zamku Królewskiego na Wawelu.2. Jan Maria Padovano. Możliwe odpowiedzi: A. Sukiennice. B. Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i świętego Tomasza Apostoła. C. Kaplica Zygmuntowska. D. Dziedziniec Zamku Królewskiego na Wawelu.3. Franciszek Florentczyk. Możliwe odpowiedzi: A. Sukiennice. B. Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i świętego Tomasza Apostoła. C. Kaplica Zygmuntowska. D. Dziedziniec Zamku Królewskiego na Wawelu.4. Bernardo Morando. Możliwe odpowiedzi: A. Sukiennice. B. Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i świętego Tomasza Apostoła. C. Kaplica Zygmuntowska. D. Dziedziniec Zamku Królewskiego na Wawelu.
Przyporządkuj nazwiska renesansowych twórców do ich dzieł.
Sukiennice, Kaplica Zygmuntowska, Dziedziniec Zamku Królewskiego na Wawelu, Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i świętego Tomasza Apostoła
Bartłomiej Berrecci
Jan Maria Padovano
Franciszek Florentczyk
Bernardo Morando
Źródło: Katarzyna Michalewicz.
R1Mww4nLhOPFm1
Ćwiczenie 5
RfPWdZXgyqgw51
Ćwiczenie 6
Polecenie do zadania brzmi: Dopasuj treść wyjaśnienia do właściwego określenia. Definicja 1: Z języka włoskiego znaczy „miasto idealne”, które według włoskich projektantów renesansowych łączyło w sobie kilka funkcji: m.in.: obronną, reprezentacyjną oraz użytkową. Możliwe odpowiedzi: A. citta ideale. B. akant. C. rozeta. D. bazylika. Definicja 2: motyw dekoracyjny w formie splotu liści akantu (niekiedy wici lub kwiatów tej rośliny). Możliwe odpowiedzi: A. citta ideale. B. akant. C. rozeta. D. bazylika. Definicja 3: Typ kościoła wielonawowego z nawą główną wyższą od naw bocznych, z oknami ponad dachami naw bocznych. Możliwe odpowiedzi: A. citta ideale. B. akant. C. rozeta. D. bazylika. Definicja 4: Ornament architektoniczny w kształcie stylizowanego rozwiniętego kwiatu (róży). Możliwe odpowiedzi: A. citta ideale. B. akant. C. rozeta. D. bazylika.
Polecenie do zadania brzmi: Dopasuj treść wyjaśnienia do właściwego określenia. Definicja 1: Z języka włoskiego znaczy „miasto idealne”, które według włoskich projektantów renesansowych łączyło w sobie kilka funkcji: m.in.: obronną, reprezentacyjną oraz użytkową. Możliwe odpowiedzi: A. citta ideale. B. akant. C. rozeta. D. bazylika. Definicja 2: motyw dekoracyjny w formie splotu liści akantu (niekiedy wici lub kwiatów tej rośliny). Możliwe odpowiedzi: A. citta ideale. B. akant. C. rozeta. D. bazylika. Definicja 3: Typ kościoła wielonawowego z nawą główną wyższą od naw bocznych, z oknami ponad dachami naw bocznych. Możliwe odpowiedzi: A. citta ideale. B. akant. C. rozeta. D. bazylika. Definicja 4: Ornament architektoniczny w kształcie stylizowanego rozwiniętego kwiatu (róży). Możliwe odpowiedzi: A. citta ideale. B. akant. C. rozeta. D. bazylika.
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją.
Motyw dekoracyjny w formie splotu liści akantu (niekiedy wici lub kwiatów tej rośliny)., Z języka włoskiego znaczy <i>miasto idealne</i>, które według włoskich projektantów renesansowych łączyło w sobie kilka funkcji: m.in. obronną, reprezentacyjną oraz użytkową., Ornament architektoniczny w kształcie stylizowanego rozwiniętego kwiatu (róży)., Typ kościoła wielonawowego z nawą główną, wyższą od naw bocznych, z oknami ponad dachami naw bocznych.
rozeta
akant
citta ideale
bazylika
Źródło: Katarzyna Michalewicz.
R1MBzV2e4FBof
Ćwiczenie 7
RZWQ8f1E30tjA1
Ćwiczenie 8
Polecenie 1
R14bSHK3oSIYr
m6f0f0b589043684c_0000000000254
Słownik pojęć
Akant
Akant
ornament roślinny, dla którego wzorem były liście akantu; stosowany do dekoracji kapiteli korynckich i kompozytowych
Attyka
Attyka
ścianka, balustrada, rząd sterczyn ponad gzymsem wieńczącym fasadę
Bazylika
Bazylika
w starożytnym Rzymie budowla na planie prostokąta, służąca jako sala sądowa lub targowa. Składała się z nawy głównej i dwóch naw bocznych, często z galeriami. Termin ten odnosi się również do kościołów, na przykład wczesnochrześcijańskich, o wnętrzu podzielonym na nawę główną i boczne, gdzie nawa główna była wyższa od naw bocznych.
Citta ideale
Citta ideale
z języka włoskiego oznacza miasto idealne, które według włoskich projektów renesansowych łączyło w sobie kilka funkcji: m.in. obronną, reprezentacyjną oraz użytkową.
Kolegiata
Kolegiata
[łac.], kościół nie będący katedrą, przy którym istnieje kolegium kanoników; duchowieństwo kolegiaty ma przywileje honorowe wyróżniające je spośród duchowieństwa innych kościołów w danej miejscowości.
Latarnia
Latarnia
arch. okrągła lub wieloboczna wieżyczka nad dachem lub kopułą, z gęsto rozmieszczonymi oknami, zwieńczona hełmem;
Maszkaron
Maszkaron
fr. mascaron, wł. mascherone, szt. plast. dekoracja w formie stylizowanej głowy ludzkiej lub na pół zwierzęcej, o zdeformowanych groteskowo rysach i fantastycznej fryzurze;
Oculus
Oculus
[łac.], okrągły otwór w ścianie lub sklepieniu (najczęściej w szczytowej części kopuły) przepuszczający do wnętrza światło;
Rozeta
Rozeta
[fr.< łac.], różyca, arch. w średniowiecznej architekturze kościelnej duży kolisty otwór okienny, na ogół w fasadzie lub innej ścianie szczytowej (np. transeptu);
m6f0f0b589043684c_0000000000281
Galeria dzieł sztuki
R17FCY9hEER6c1
RyiVogEevcaf61
R13Qzd0VBBOXr1
RkTUtZtoHZhCx1
R6mo8OQR44O1V1
R1W4LDe5pCA8f1
Ro4O6ubHhQXIn1
R1STXhi6ga8Op1
R8aZLAFqcT9Yg1
R1OymzDeVpuNK1
RvfcICpagR7i51
m6f0f0b589043684c_0000000000297
Bibliografia
Dzieje rezydencji monarszej [w:] www.wawel.kraków.pl [dostępny na stronie:] http://wawel.krakow.pl/pl/op/4/Dzieje‑rezydencji‑monarszej [dostęp z dnia 29.01.2018r.
Architektura – style i detale, red. Emily Code, Warszawa 2016 r.
Brama Bartłomieja Berrecciego na Wawelu,[w:] www.wikipedia.pl
Rewitalizacja Starego Miasta w Zamościu, [w:] http://www.rpo‑unesco.zamosc.pl
Anna Willman, Polska. Skarby architektury, Warszawa 2013.
Jan Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, Warszawa, 2017.
Janusz Kębłowski, Dzieje sztuki polskiej, Warszawa, 1987.
Kościół Katedralny [w:] www.katedrazamojskalubaczowska.pl
Magdalena Gutowska, Bartłomiej Gutowski, Historia sztuki. Rzeźba, Warszawa 2016,
Maria Brodzky – Bestra, Historia sztuki. Architektura, Warszawa, 2016.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamo%C5%9B%C4%87#/media/File:Pomnik_zamoyskiego6.jpg [dostęp z dnia 29.01.2017 r.]
http://zamosc.fotopolska.eu/395195,foto.html [dostęp z dnia 29.01.2017 r.]
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamo%C5%9B%C4%87#/media/File:Stare_Miasto_w_Zamo%C5%9Bciu.jpg, [dostęp z dnia 29.01.2017 r.]
Kościół Katedralny [w:] www.katedrazamojskalubaczowska.pl, [dostępny na stronie:] http://www.katedra.zamojskolubaczowska.pl/pl/historia/kosciol‑katedralny [dostęp z dnia 29.01.2017 r.]
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamo%C5%9B%C4%87#/media/File:Zamo%C5%9B%C4%87,katedra(4).jpg, [dostęp z dnia 29.01.2017 r.]