Zagadki operowe
Ważne daty
1597 – Dafne Jacopo Peri (zaginęła)
1600 – Euridice Jacopo Peri
1607 – Orfeusz Claudio Monteverdi
1637 – Wenecja, otwarcie pierwszego publicznego teatru operowego
1674 – Alceste Jean Baptiste Lully
1689 – Dydona i Eneasz Henry Purcell
1711 – Rinaldo Georg Friedrich Haendel
1733 – La serva padrona Giovanni Battista Pergolesi
1737 – Castor i Pollux Jean Philippe Rameau
1762 – Orfeusz i Eurydyka Christoph Willibald Gluck
1778 – Nędza uszczęśliwiona Maciej Kamieński
1791 – Czarodziejski flet Wolfgang Amadeusz Mozart
1794 – Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale Jan Stefani
1805 – Fidelio (pierwsza wersja) Ludwig van Beethoven
1816 – Cyrulik sewilski – Gioacchino Rossini
1821 – Wolny strzelec Carl Maria von Weber
1831 – Norma Vincenzo Bellini
1832 – Napój miłosny Gaetano Donizetti
1836 – Hugonoci Giacomo Meyerbeer
1842 – Rusłan i Ludmiła Michał Glinka
1845 – Tannhäuser Ryszard Wagner
1848 – wileńska Halka Stanisław Moniuszko
1853 – Traviata Giuseppe Verdi
1858 – warszawska Halka Stanisław Moniuszko
Orfeusz w piekle Jacques Offenbach, operetka
1865 – Tristan i Izolda Ryszard Wagner
Straszny dwór Stanisław Moniuszko
1866 – Sprzedana narzeczona Bedřich Smetana
1871 – Aida Giuseppe Verdi
1874 – Borys Godunow Modest Musorgski
Zemsta nietoperza Johann Strauss, operetka
1875 – Carmen George Bizet
1876 – tetralogia Der Ring des Nibelungen (Pierścień Nibelunga) Ryszard Wagner
1879 – Eugeniusz Oniegin Piotr Czajkowski
1887 – Otello Giuseppe Verdi
1890 – Rycerskość wieśniacza Pietro Mascagni
1892 – Pajace Ruggiero Leoncavallo
1900 – Tosca Giacomo Puccini
1902 – Peleas i Melizanda Claude Debussy
1904 – Madama Butterfly Giacomo Puccini
1905 – Salome Ryszard Strauss
1918 – Zamek Sinobrodego Bela Bartok
1924 – Erwartung Arnold Schoenberg
1925 – Wozzeck Alban Berg
1926 – Król Roger Karol Szymanowski
1928 – Nos Dymitr Szostakowicz
1935 – Porgy and Bess George Gershwin
1937 – Lulu Alban Berg
1951 – Żywot rozpustnika Igor Strawiński
1954 – Ognisty anioł Sergiusz Prokofiew
1969 – Diabły z Loudun Krzysztof Penderecki
1983 – Święty Franciszek z Asyżu Olivier Messiaen
1986 – Czarna maska Krzysztof Penderecki
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
5. Barok. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę barokową w kontekście estetyki epoki, uwzględniając:
b) narodziny opery;
2) omawia cechy wybranych form muzycznych (opera).
7. Romantyzm. Uczeń:
2) omawia cechy wybranych form muzycznych:
a) wielkie (opera).
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię.
przedstawiać historię rozwoju opery;
charakteryzować rodzaje oper;
używać terminologii związanej z tym gatunkiem;
przedstawiać najwybitniejszych twórców;
przedstawiać najważniejsze opery;
opisywać najważniejsze budynki operowe;
definiować pojęcia: uwerturauwertura, weryzmweryzm, bel cantobel canto. opera seriaopera seria.
Opera
Historia rozwoju opery, jej powstanie i przemiany, to tematy przewijające się wielokrotnie w ramach lekcji historii muzyki. Zapoznaliście się zatem z dorobkiem twórczym najwybitniejszych kompozytorów związanych z tym gatunkiem oraz poznaliście najbardziej znaczące i popularne dzieła operowe. Zanim jednak sprawdzicie swoją wiedzę z tego zakresu, zapoznajcie się z najsłynniejszymi i najbardziej znaczącymi teatrami operowymi na świecie.
Słowo opera ma dwa podstawowe znaczenia. Przede wszystkim określa wokalno‑instrumentalną formę muzyczną, charakteryzującą się scenicznym wykonaniem. I to właśnie sposób prezentowania tych dzieł jest przyczynkiem do pojawienia się budowli, zwanych również operami. Bardzo często gmachy te, same w sobie są już dziełem sztuki, stanowiąc jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych danego miasta. Oto zaledwie kilka wybranych obiektów, wśród najważniejszych teatrów operowych:
1. Mediolańska La Scala jest najbardziej znaczącą włoską sceną operową. Jej nazwa wywodzi się od nazwiska księżnej Beatrycze Reginy della Scala. Była to żona fundatora kościoła Santa Maria alla Scala z XIV wieku. Kościół ten został zburzony w XVIII wieku, a na jego miejscu postawiono teatr operowy. Wiele znaczących dzieł miało tutaj swoje prawykonania np. Norma Belliniego, Madame Butterfly i Turandot Pucciniego, Nabucco, Otello i Falstaff Verdiego.
1. Budynek zaingurował swą działalność w 1869 roku. Po zniszczeniach wojennych, został odbudowany i unowocześniony. Co ciekawe, członkowie orkiestry Wiener Staatsoper są jednocześnie symfonikami słynnej Orkiestry Filharmonii Wiedeńskiej.
1. Jest to najważniejsza opera w Londynie. Usytuowana jest w centrum miasta, w dzielnicy Covent Garden. Gmach jest siedzibą Opery Królewskiej (The Royal Opera House) i Królewskiego Baletu (The Royal Ballet).
1. Ten piękny budynek, zbudowany według projektu Ch. Garniera, powstał w 1874 roku. Ma niezwykle bogato zdobione wnętrze, ze słynnymi, rozległymi schodami i korytarzami. Był siedzibą Francuskiej Opery Narodowej do 1989 roku. Choć nadal działa, to wystawiane są tu jedynie inscenizacje baletowe. Opera została przeniesiona do nowoczesnego budynku, zwanego Opéra Bastille. W związku z tymi zmianami, gmach Opery Garnier nazywa się obecnie Palais Garnier (Pałac Garnier).
2. W Operze Garnier umiejscowiona została akcja Upiora w operze. Autorem powieści, na podstawie której powstały filmy i musicale jest Gaston Leroux.
1. Metropolitan Opera znajduje się w słynnym kompleksie instytucji kulturalnych w Nowym Jorku - Lincoln Center. Jest to najważniejsza i najsłynniejsza równocześnie amerykańska scena operowa.
1. Jeden z najbardziej charakterystycznych budynków na świecie, uważany za symbol Sydney. Powstał stosunkowo niedawno. Jego otwarcie miało miejsce dopiero w 1973 roku.
1. W gmachu Teatru Wielkiego, przy Placu Teatralnym w Warszawie działa kilka instytucji artystycznych - Opera Narodowa, Polski Balet Narodowy oraz Teatr Narodowy i Muzeum Teatralne. Mieści się tu jedna z największych scen operowych na świecie. Widownia może pomieścić ponad 1700 widzów.
Inne znaczące teatry w Europie
W samej Europie istnieje jeszcze wiele znaczących teatrów operowych. Są to między innymi:
Teatr Bolszoj w Moskwie - najważniejszy i najsłynniejszy teatr operowy w Rosji. Wystawia opery oraz rewelacyjne inscenizacje baletowe, zwłaszcza do muzyki Piotra Czajkowskiego. To tu odbyły się prapremiery dzieł Czajkowskiego i Rachmaninowa.
Teatr Maryjski w Petersburgu. Jego nazwa - na cześć cesarzowej Marii Aleksandrowny obowiązywała do 1920 roku i obecnie, od 1992 roku. W międzyczasie, pod wpływem ideologii komunistycznej zwany był Leningradzkim Państwowym Akademickim Teatrem Opery i Baletu im. Siergieja Kirowa – działacza komunistycznego.
Obecnie obok Teatru Wielkiego w Moskwie, jest najważniejszą sceną operową w Rosji.
Teatro La Fenice w Wenecji. Nazwa tej opery, nawiązuje do mitycznego feniksa – ptaka odradzającego się z popiołów. I nie jest to przypadkowe: budynek teatru odbudowywano kilkakrotnie, właśnie po pożarach. Miejsce wielu prawykonań oper Rossiniego, Belliniego, Donizettiego, Verdiego.
Teatro di San Carlo w Neapolu.
Do czasów powstania mediolańskiej La Scali najsłynniejsza włoska scena operowa. Powstała już w 1737 roku, stając się wzorem dla późniejszych teatrów, zwłaszcza w zakresie kształtu widowni. Nazwa budynku nawiązuje do inicjatora budowy opery - ówczesnego króla Neapolu - Karola III z dynastii Burbonów.
Wspomnieć należy również o operze w Pradze, Berlinie, Dreźnie, czy Budapeszcie. Ale jest jeszcze jedno, szczególne miejsce na operowej mapie Europy. To Bayreuth, niewielkie miasto w Bawarii, w Niemczech. Odbywa się tu rokrocznie jeden z najważniejszych festiwali operowych na świecie. Festiwal niezwykły, bo poświęcony dziełom wyłącznie jednego kompozytora – Ryszarda Wagnera. To sam kompozytor jest pomysłodawcą miejsca i idei wystawiania dzień po dniu swoich dzieł. Zaplanował realizację tego marzenia w drobnych szczegółach. Tak więc chciał, by ów festiwal odbywał się w niewielkim, spokojnym mieście, w którym nowo zbudowany teatr operowy, stanie się bezkonkurencyjnym centrum kulturowym miasta i regionu. Sam budynek miał oczywiście umożliwiać wykonanie jego dzieł, które ze względów technicznych, często były nie do wystawienia w starszych gmachach operowych. Ale poza rozwiązaniem problemów inscenizacyjno‑technicznych Wagner pragnął zrealizować wizję zupełnie innego typu widowni. W odróżnieniu od tradycyjnego audytorium operowego – w kształcie podkowy, z oświetleniem, bogactwem zdobień i kolorów, chciał powrócić do koncepcji architektonicznej teatru starożytnej Grecji. Pragnął, by nic nie odciągało uwagi widza od tego, co dzieje się na scenie. Stąd antyczny, wznoszący się kształt amfiteatralnie zaprojekowanej widowni, z rzędami drewnianych (podobno do dnia dzisiejszego bardzo niewygodnych) krzeseł, z prostotą i skromnością wystroju. Audytorium jest zaciemnione. Nawet orkiestra z dyrygentem są całkowicie niewidoczni – umieszczeni zostali w bardzo rozbudowanym i głębokim kanale. Ukrycie tak dużej orkiestry, jej dodatkowe zabudowanie i osłonięcie, a także częściowa modyfikacja ustawienia (np. skrzypce pierwsze po prawej, a nie po lewej stronie), wpływają z pewnością na specyficzne brzmienie. Mówi się tu poetycko o dźwięku wydobywającym się z tzw. „mistycznej otchłani”.
Festspielhaus w Bayreuth
Zadania
Wyjaśnij pojęcie libretto.
Historia miłości Orfeusza i Eurydyki stała się podstawą treści wielu librett operowych. Którzy z podanych poniżej kompozytorów napisali operę opartą na tym micie?
- Claudio Monteverdi
- Christoph Willibald Gluck
- Wolfgang Amadeusz Mozart
Przeciągając podane elementy z prawej kolumny do lewej połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją.
Tekst opery, Opera hiszpańska, z mówionymi dialogami, "Orkiestrowy wstęp do opery o 3-częściowym układzie części: szybka-wolna-szybka", Opera poważna, Śpiewogra, pogodna w treści opera z dialogami mówionymi, Najważniejsza śpiewaczka w operze, zwykle sopran
| Opera seria | |
| Uwertura włoska | |
| Singspiel | |
| Primadonna | |
| Zarzuela | |
| Libretto |
Wyjaśnij pojęcie Grand opera.
Połącz w pary tytuły oper Giacomo Pucciniego z miejscem ich akcji.
Chiny, Rzym, Ameryka, Japonia
| Dziewczę z Zachodu | |
| Madama Butterfly | |
| Turandot | |
| Tosca |
Zadania
Wysłuchaj krótkiego fragmentu Arii Stefana, zwanej Arią z kurantem z opery Straszny dwór Stanisława Moniuszki. Jej patriotyczny wyraz podkreśla zastosowany w melodii kuranta polski taniec narodowy. Podaj nazwę tańca oraz wskaż inne elementy tej opery, świadczące o jej narodowym charakterze.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Recytatyw i Aria Stefana (fragment z kurantem) z opery "Straszny dwór" autorstwa Stanisława Moniuszki. Kompozycja posiada umiarkowane tempo, metrum 3/4. Cechuje ją uroczysty i dostojny charakter.
Kto jest kompozytorem polskiej opery o tytule Nędza uszczęśliwiona?
- Józef Elsner
- Stanisław Moniuszko
- Maciej Kamieński
Przeciągając podane elementy przyporządkuj tytuły dzieł Mozarta do rodzaju opery jaką reprezentują.
buffa, semiseria, seria, singspiel
| Wesele Figara | |
| Don Giovanni | |
| Idomeneo król Krety | |
| Czarodziejski flet |
Wybierz dwóch z podanych poniżej kompozytorów – twórców opery o tytule Otello.
- Gioacchino Rossini
- Giacomo Puccini
- Giuseppe Verdi
Niektóre libretta operowe opierają się na znanych dziełach literackich. Przeciągając podane elementy, połącz w pary opery z autorem ich pierwowzoru literackiego.
Aleksander Puszkin, William Szekspir, Alexandre Dumas
| Falstaff – Giuseppe Verdiego | |
| Eugeniusz Oniegin – Piotr Czajkowskiego | |
| Traviata – Giuseppe Verdiego |
Które z podanych zjawisk nie przynależy do idei reformy opery przeprowadzonej przez Ryszarda Wagnera?
- synteza sztuk
- rozbudowana orkiestra
- podział na tak zwane numery, z dominacją następstwa recytatywów i arii
Zadania
Wysłuchaj fragmentu I aktu opery Don Giovanni W. A. Mozarta. Jest to duet Zerliny i Don Giovanniego, rozpoczynający się od słów La ci darem la mano.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Wolfgang Amadeusz Mozart La ci darem la mano - duet z I aktu opery "Don Giovanni". Wykonywana jest przez głos męski i żeński przy akompaniamencie fortepianu. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym, lirycznym charakterem.
Wysłuchaj fragmentu I aktu opery Carmen Georga Bizeta. Jest to najbardziej znana aria tytułowej bohaterki. Mamy tu do czynienia ze stylizacją tańca, wywodzącego się z Kuby, a bardzo popularnego w Hiszpanii. Podaj nazwę tego tańca.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny; George Bizet, Aria Carmen z I aktu opery "Carmen". Wykonywany jest przez głos żeński przy akompaniamencie fortepianu. Kompozycja posiada umiarkowane tempo, dwudzielne metrum. Charakteryzuje się silnym akcentem na pierwszej części taktu.
Na podstawie wysłuchanego fragmentu opery Moniuszki, podaj imię bohaterki wykonującej tę arię, dwie inne dowolne postacie występujące w tej operze oraz nazwisko kompozytora.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Stanisław Moniuszko, Aria "Gdyby rannym słonkiem" Kompozycja posiada wolne tempo. Charakteryzuje się spokojnym, sentymentalnym charakterem. Wykonywana jest przez sopran. Śpiewany tekst: Gdyby rannym słonkiem wzlecieć mi skowronkiem, Gdyby jaskółeczką bujać mi po niebie! Gdyby rybką w rzece płynąć tu do ciebie, Jaśku mój, do ciebie! Ani ja w Wisełce pląsająca rybka, Ani ja skowronek, ni jaskółka chybka, Wiatr tylko nuci: Wróci Jaśko, wróci!
Które z podanych oper zaliczyć należy do nurtu opery narodowej?
- Halka Moniuszko
- Sprzedana narzeczona Smetana
- Cyrulik sewilski Rossini
W tytułach oper często pojawiają się imiona dwóch głównych bohaterów np. Peleas i Melizanda C. Debussy’ego. Podaj 5 innych przykładów, wraz z nazwiskiem kompozytora opery.
Opera barokowa rozwijała się w wielu ośrodkach (miastach włoskich i krajach). Połącz w pary kompozytorów z miejscami ich działalności.
Anglia, Rzym, Francja, Florencja
| Jacopo Peri | |
| Jean Baptiste Lully | |
| Henry Purcell | |
| Stefano Landi |
Inna wersja zadania
Opera barokowa rozwijała się w wielu ośrodkach (miastach włoskich i krajach). Połącz w pary kompozytorów z miejscami ich działalności.
Anglia, Florencja, Francja, Anglia, Rzym, Francja, Rzym, Florencja
Jacopo Peri - ..................
Jean Baptiste Lully - ..................
Henry Purcell - ..................
Stefano Landi - ..................
Giacomo Meyerbeer, twórca takich oper, jak: Robert Diabeł, Afrykanka jest reprezentantem:
- opery narodowej
- grand opery
- opery buffa
Słownik pojęć
fragment opery przeznaczony na kilka głosów solowych.
piękny śpiew. W praktyce połączenie śpiewnej linii melodycznej z efektami wirtuozostwa wokalnego.
inaczej wielka opera, opera heroiczna. Typ opery charakterystycznej dla Francji w XIX wieku. Ma monumentalne rozmiary, dużą obsadę wykonawczą, tematykę historyczno‑rewolucyjną.
tekst opery.
opera poważna.
opera komiczna.
opera poważna z elementami komicznymi.
śpiewogra, typ opery z dialogami mówionymi.
instrumentalny, orkiestrowy wstęp do opery.
typ opery umieszczający akcję wśród prawdziwych problemów zwyczajnych ludzi.
typ opery hiszpańskiej, z mówionymi dialogami.
Źródło:
enyklopedia.pwn.pl