Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1FMkT2BR1KxJ1

Zaimki: nullus, nemo, nihil

Ważne daty

1650 – powstanie rzeźby Merkury autorstwa Artusa Quellinusa

1699 – powstaje Tryumf Neptuna autorstwa Bon Boullogne

1

Scenariusz dla nauczyciela

Rd1QSuzhc3YjD1
Scenariusz zajęć do pobrania
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:

d) formy fleksyjne i zasady użycia zaimków: is, quis, qui, hic, ille oraz zaimków osobowych i dzierżawczych;

6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;

7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;

8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:

d) odmienia i poprawnie używa następujących zaimków: is, quis, qui, hic, ille oraz zaimków osobowych i dzierżawczych.

III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:

2) nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy;

3) dostrzega znaczenie języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i Rzymu dla kultury polskiej, europejskiej i światowej;

Nauczysz się

rozpoznawać zaimki przecząceZaimki przeczącezaimki przeczące w tekście łacińskim;

odmieniać zaimki nullus, nemo, nihil;

używać zaimków nullus, nemo, nihil do tworzenia zaprzeczeń;

rozpoznawać i charakteryzować przedstawienia Neptuna i Merkurego w sztuce.

Zaimki przeczące

Zaimki: nullus, -a, -um (żaden), nemo (nikt) i nihil (nic) należą do tzw. zaimki przeczące. Ich obecność w zdaniu sygnalizuje przeczenie, ale nie wymaga to dodatkowej negacji czasownikowej (jak w języku polskim). Porównaj takie zdania:

Nēmō piscēs flūminum et marium numerāre potest. – Nikt nie może policzyć ryb w rzekach i morzach.

Zamiast zaimka rzeczownikowego nemo użyć możemy także zaimka przymiotnikowego nullus.

Porównaj:

Nēmō piscēs flūminum et marium numerāre potest. – Nikt nie może policzyć ryb w rzekach i morzach.

Nūllus homō piscēs flūminum et marium numerāre potest. – Żaden człowiek nie może policzyć ryb w rzekach i morzach.

Do zaimków przeczących zaliczamy również zaimki binarneZaimki binarnezaimki binarne neuter – żaden z dwóch.

Zapoznaj się z odmianą zaimków przeczących:

NŪLLUS (m.), NŪLLA (f.), NŪLLUM (n.) – ŻADEN, ŻADNA, ŻADNE

Singularis

Pluralis

Nom.

nūllus

nūlla

nūllum

nūllī

nūllae

nūlla

Gen.

nūllīus

nūllīus

nūllīus

nūllōrum

nūllārum

nūllōrum

Dat.

nūllī

nūllī

nūllī

nūllīs

nūllīs

nūllīs

Acc.

nūllum

nūllam

nūllum

nūllōs

nūllās

nūlla

Abl.

nūllō

nūlla

nūllō

nūllīs

nūllīs

nūllīs

NĒMO - NIKT

NIHIL - NIC

Nom.

nēmō

nihil

Gen

nūllius

nūllīūs reī

Dat.

nēminī

nūllī rēī

Acc.

nēminem

nihil

Abl.

nūllō

nūlla

nūllō

nūllā rē

Uwaga!

W przypadku ablativus pojawia się również forma nihilō w niektórych zwrotach. Np.:

ex nihilō - z niczego

pro nihilō putāre – uważać/mieć za nic

RJ0u4kgmEvfJx
Film animowany przytacza i omawia użycie łacińskich zaimków: nullus, nemo, nihil. Na pierwszym ekranie pojawia się tytuł filmu: Zaimki nullus, nemo, nihil. Następna grafika przedstawia szkołę. Jest to piętrowy budynek w kolorze czerwonym. Wokół rośnie trawa. Nad wejściem znajduje się napis SZKOŁA. Następne ujęcie ukazuje korytarz szkolny, a w nim uchylone drzwi do sali lekcyjnej. Kolejna scena rozgrywa się przy tablicy, na której pojawia się temat lekcji: Zaimki nullus, nemo, nihil. Lektorka czyta: Zaimki: nullus, -a, -um (żaden), nemo (nikt) i nihil (nic) należą do tzw. zaimków przeczących. Ich obecność w zdaniu sygnalizuje przeczenie, ale nie wymaga to dodatkowej negacji czasownikowej (jak w języku polskim). Na tablicy pojawiają się nazwy wymienianych przez lektorkę zaimków. Lektorka czyta: Porównaj takie zdania: Nēmō piscēs flūminum et marium numerāre potest. Nikt nie może policzyć ryb w rzekach i morzach. Zdania te ukazują się na tablicy. Lektorka kontynuuje: Zamiast zaimka rzeczownikowego nemo użyć możemy także zaimka przymiotnikowego nullus. Porównaj: Nēmō piscēs flūminum et marium numerāre potest. Nikt nie może policzyć ryb w rzekach i morzach. Nūllus homō piscēs flūminum et marium numerāre potest. Żaden człowiek nie może policzyć ryb w rzekach i morzach. Zdania te pojawiają się n tablicy. Lektorka kontynuuje: Do zaimków przeczących zaliczamy również zaimek binarny neuter – żaden z dwóch. Na tablicy ukazuje się zaimek i jego znaczenie polskie. Następny ekran przedstawia zdanie: Nēmō est tam senex, quī sē annum nōn putet posse vīvere i jego tłumaczenie: Nikt nie jest tak stary, iżby sądził, że nie może jeszcze rok przeżyć. (Cyceron)Lektorka czyta: Przyjrzyjmy się wybranym przykładom zdań z wykorzystaniem zaimków przeczących: Nēmō est tam senex, quī sē annum nōn putet posse vīvere. Nikt nie jest tak stary, iżby sądził, że nie może jeszcze rok przeżyć. (Cyceron)Na tablicy pojawiają się kolejne zdania i ich tłumaczenia czytane przez lektorkę: Dē mortuīs loquor, quī nūllī sunt. Mówię o zmarłych, którzy w ogóle nie istnieją. (Cyceron)Nihil est victōriā dulcius. Nic nie ma słodszego od zwycięstwa. (Cyceron)Nūlla lēx satis commoda est omnibus. Żadna ustawa nie zadowala wszystkich. (Liwiusz)Lepidiōrem uxōrem nēmō habet. Nikt nie ma cudowniejszej żony. (Plaut)

Zadania

R1DrilIsqN6cA
Ćwiczenie 1
Przeczytaj podane zdania łacińskie, następnie połącz je z ich polskimi tłumaczeniami. W razie potrzeby skorzystaj ze słownika. Nēmō est tam senex, quī sē annum nōn putet posse vīvere. Możliwe odpowiedzi: 1. Nikt nie jest tak stary, iżby sądził, że nie może jeszcze rok przeżyć. (Cyceron), 2. Nikt nie ma cudowniejszej żony. (Plaut), 3. Mówię o zmarłych, którzy w ogóle nie istnieją. (Cyceron), 4. Żadna ustawa nie zadowala wszystkich. (Liwiusz), 5. Nic nie ma słodszego od zwycięstwa. (Cyceron) Dē mortuīs loquor, quī nūllī sunt. Możliwe odpowiedzi: 1. Nikt nie jest tak stary, iżby sądził, że nie może jeszcze rok przeżyć. (Cyceron), 2. Nikt nie ma cudowniejszej żony. (Plaut), 3. Mówię o zmarłych, którzy w ogóle nie istnieją. (Cyceron), 4. Żadna ustawa nie zadowala wszystkich. (Liwiusz), 5. Nic nie ma słodszego od zwycięstwa. (Cyceron) Nihil est victōriā dulcius. Możliwe odpowiedzi: 1. Nikt nie jest tak stary, iżby sądził, że nie może jeszcze rok przeżyć. (Cyceron), 2. Nikt nie ma cudowniejszej żony. (Plaut), 3. Mówię o zmarłych, którzy w ogóle nie istnieją. (Cyceron), 4. Żadna ustawa nie zadowala wszystkich. (Liwiusz), 5. Nic nie ma słodszego od zwycięstwa. (Cyceron) Nūlla lēx satis commoda est omnibus. Możliwe odpowiedzi: 1. Nikt nie jest tak stary, iżby sądził, że nie może jeszcze rok przeżyć. (Cyceron), 2. Nikt nie ma cudowniejszej żony. (Plaut), 3. Mówię o zmarłych, którzy w ogóle nie istnieją. (Cyceron), 4. Żadna ustawa nie zadowala wszystkich. (Liwiusz), 5. Nic nie ma słodszego od zwycięstwa. (Cyceron) Lepidiōrem uxōrem nēmō habet. Możliwe odpowiedzi: 1. Nikt nie jest tak stary, iżby sądził, że nie może jeszcze rok przeżyć. (Cyceron), 2. Nikt nie ma cudowniejszej żony. (Plaut), 3. Mówię o zmarłych, którzy w ogóle nie istnieją. (Cyceron), 4. Żadna ustawa nie zadowala wszystkich. (Liwiusz), 5. Nic nie ma słodszego od zwycięstwa. (Cyceron)
R1F7VTCNxXt6c
Ćwiczenie 2
Uzupełnij zdania zaimkami przeczącymi. I. Pecūniā corrumpere pudentem (tu uzupełnij) potest. Możliwe odpowiedzi: 1. nūllus, 2. nūlla, 3. nihil, 4. nēmō. II Fāma (tu uzupełnij) est celerius. Możliwe odpowiedzi: 1. nūllus, 2. nūlla, 3. nihil, 4. nēmō. III. Faciendī plūrēs librōs (tu uzupełnij) est fīnis. Możliwe odpowiedzi: 1. nūllus, 2. nūlla, 3. nihil, 4. nēmō IV. (tu uzupełnij) diēs sine līneā. Możliwe odpowiedzi: 1. nūllus, 2. nūlla, 3. nihil, 4. nēmō.
RLrCmxD7JyCMH
Ćwiczenie 3
Odpowiedz na pytanie: Jaki zaimek przeczący - rzeczownikowy, czy przymiotnikowy został użyty w zdaniu: „Nūlla lēx satis commoda est omnibus”?
RQy8k9f2QFIvB1
Ćwiczenie 4
Wybierz poprawne tłumaczenie paremii: „Nemo iudex in causa sua”. Możliwe odpowiedzi: 1. Nie ma przestępstwa bez ustawy 2. Nikt nie może być wyrzucony ze swego domu 3. Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie.

Przedstawienie Neptuna i Merkurego w sztuce

RRy1qSgs6Q5Qn1
Bon Boullogne, „Triumf Neptuna”, 1699, Muzeum Sztuk Pięknych w Tours, www.wikimedia.org, domena publiczna

Przeczytaj tekst łaciński, następnie wykonaj zadania.

Dē Neptūnō et Mercuriō

Neptūnus natāre potest, is enim deus  maris est. Ōceanus est magnum mare. Mercurius et Neptūnus deī Rōmānī sunt. Rōmānī et Graecī deōs multōs habent. Hominēs deōs neque vīdēre neque audīre possunt. Deī ab hominibus neque vidērī neque audīrī possunt. Vistula magnum flūmen est. In eō flūmine multī sunt piscēs. Piscēs in aquā flūminis natant. In flūminibus et in maribus magnus numerus piscium est. Flūmina et maria plēna sunt piscium. Hominēs multōs piscēs capiunt. Nēmō piscēs flūminum et marium numerāre potest. Piscēs numerārī nōn possunt.

Tłumaczeniemf0f43eb45ef53f63_0000000000004Tłumaczenie

RH8PjxlqjZHj31
Bartolome Ammanati, „Fontanna Neptuna”, 1563-1575, Plac w centrum Florencji, www.wikiwand.com, CC by 3.0

Neptūnus

Neptūnus deus Rōmānus ōceanōrum et marium est. Tridēns nōtissimum signum eius est. Neptūnus frāter Iovis et Plūtōnis est. Uxor eius Salācia est, Neptūnus est pater multōrum līberōrum, exemplī grātia: Pēgasī, Polyphēmī et Proserpinae. Neptūnus dēvorātus est ā patre deōrum Sāturnō, vomitus autem est Iove adiuvante.

Tłumaczeniemf0f43eb45ef53f63_0000000000005Tłumaczenie

REQ8qMIQSFfyi1
Artus Quellinus, „Merkury”, 1650, Pałac Królewski w Amsterdamie, www.wikimedia.org, domena publiczna

Mercurius

Mercurius est deus mercātōrum, Maiae et Iovis fīlius. Etiam nūntius deōrum est Mercurius. Mercurius ut avīs volāre potest, nam in pedibus et in petasō eius ālae sunt. Mercurius imperia deōrum ad hominēs portat, is enim nūntius deōrum est.

Tłumaczeniemf0f43eb45ef53f63_0000000000006Tłumaczenie

Na podstawie: H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003, ss. 70‑71.

R1K9jkKl62KTV
Ćwiczenie 5
Odpowiedz na pytanie: Które z podanych zdań nie jest zgodne z mitologicznym przekazem? Możliwe odpowiedzi: 1. Neptun jest rzymskim bogiem oceanów i mórz. 2. Najbardziej znanym symbolem Neptuna jest trójząb. 3.Neptun jest bratem Merkurego.
RiqvJvcgRiL21
Ćwiczenie 6
Połącz zdania oznaczająco to samo: Zdanie pierwsze: Hominēs deōs neque vīdēre neque audīre possunt. Możliwe odpowiedzi: 1. Deī ab hominibus neque vidērī neque audīrī possunt. 2. Flūmina et maria plēna sunt piscium. 3. Nēmō piscēs flūminum et marium numerāre potest. Zdanie drugie: Piscēs numerārī nōn possunt. Możliwe odpowiedzi: 1. Deī ab hominibus neque vidērī neque audīrī possunt. 2. Flūmina et maria plēna sunt piscium. 3. Nēmō piscēs flūminum et marium numerāre potest. Zdanie trzecie: In flūminibus et in maribus magnus numerus piscium est. Możliwe odpowiedzi: 1. Deī ab hominibus neque vidērī neque audīrī possunt. 2. Flūmina et maria plēna sunt piscium. 3. Nēmō piscēs flūminum et marium numerāre potest.
R1XY8gIlaG1B1
Ćwiczenie 7
Które z podanych zdań przekazują treść zgodną z prawdą? Możliwe odpowiedzi: 1. Homo piscēs flūminum et marium numerāre potest. 2. Tridēns nōtissimum signum Mercuriī est. 3. Neptūnus est pater Polyphēmī. 4. Mercurius est deus mercātōrum.
mf0f43eb45ef53f63_0000000000004
mf0f43eb45ef53f63_0000000000005
mf0f43eb45ef53f63_0000000000006

Słowniki

Słownik pojęć

Paremia
Paremia

przysłowie, sentencja, maksyma.

Zaimki przeczące
Zaimki przeczące

zaimki przeczące są używane do budowania zdań przeczących. Choć znaczenie zaimka jest już zaprzeczone, w języku polskim stosuje się podwójne zaprzeczenie. W języku łacińskim wystarczy użyć zaimka.

Zaimki binarne
Zaimki binarne

w języku łacińskim wyróżniamy zaimki binarne. Są to m.in.: uter (jeden z dwóch), alter (ten drugi z dwóch), neuter (żaden z dwóch).

Słownik łacińsko‑polski

R2QdxVJ2HPXmG1
Słownik łacińsko – polski
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki

mf0f43eb45ef53f63_0000000000223

Bibliografia

H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003, ss. 70‑71.

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.

www.encyklopedia.pwn.pl