Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1EXrJVqwfDzw1

Założenia i przykłady konceptualizmu w sztuce

Roman Opałka, „Opałka 1965 / 1 - ∞”,Muzeum Sztuki, Łódź, Polska, cottonara.blogspot.com, CC BY 3.0

Ważne daty

1965 – praca zapowiadająca kierunek działań konceptualizmu: Joseph Kosuth, Jedno i trzy Krzesła

1967 – pojawienie się terminu konceptualizm w artykule Sola Le Witta Paragraphs on conceptual art

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

RWljKP7RIVksh1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

1) Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych i środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce.

2) Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych.

4) Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką, techniką wykonania.

I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych i środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:

I.10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.

I.9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

II.1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;

II.10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;

II.18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.

II.2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

III.1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;

III.2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;

III.4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych.

Nauczysz się

analizować koncepcje nurtu;

omawiać strategie opracowania dzieł konceptualnych;

identyfikować prace z ich twórcami.

Geneza i założenia konceptualizmu

W sztuce awangardowej I poł XX w. pojawiły się dzieła, które nie były ani obrazami, ani rzeźbami. Ich formy nie pasowały do pojęcia sztuki. Dadaiści tworzyli improwizowane spektakle kabaretowe, Duchamp prezentował ready‑madesReady‑madesready‑mades [przedmioty - obiekty], w dzieła sztuki zamieniano ilustracje popularnych czasopism, powstawały pierwsze instalacjeInstalacjeinstalacje. Eksperymenty zmierzały do zbadania granic sztuki jako takiej. Podobne działania kontynuowane były w II połowie XX wieku, w nurcie neoawangardowym.

Nurt konceptualizmu rezygnował z przystawalności przedmiotu, materialności. Dla jego reprezentantów sztuką była sama idea, pomysł, koncepcja. Konceptualizm przybrał dwoistą naturę: pierwsza oparta była na minimalistycznych, syntetycznych formach opartych na działaniach konstruktywistów, druga wzorowała się na dadaistach i przypadkowości działań artystycznych. Konceptualiści dążyli do uwolnienia sztuki od typowej dzieł sztuki. Zamiast tradycyjnych form proponowali dokumentacje działań, instrukcje do wykonania, rysowali plany, mapy, tworzyli katalogi, notatki itp. Podstawą stała się praca nad ideą (koncepcją) dzieła. Jego materialna forma nie miała kluczowego znaczenia.

Konceptualizm można (…) podzielić na umiarkowany i skrajny. W przypadku pierwszego sztuka‑idea prezentowana jest poprzez  różne wykresy i diagramy, które same w sobie nie są sztuką, ale ją określają. Natomiast skrajna odmiana związana była z grupą Art and Language, która kompletnie odrzucała wizualną część sztuki. Najważniejsza bowiem była analiza pojęcia sztuki, dlatego bardzo często artyści skrajnego konceptualizmu uznawani byli za teoretyków sztuki. Do najważniejszych artystów sztuki konceptualnej na świecie zaliczyć można: Carla Beuysa, Josepha Kosuth, Barbarę Kruger oraz Wolfa Vostella. W gronie polskich przedstawicieli tego nurty wymienić należy: Włodzimierza Borowskiego, Wandę Gołkowska, Zbigniewa Gostomskiego, Andrzeja Lachowicza, Andrzeja Matuszewskiego, Romana Opałkę oraz Kajetana Sosnowskiego i Ryszarda Waśko.

Źródło: http://www.rhij.nl/konceptualizm.htm (dostęp z dnia 31.03.2018)

Działania konceptualistów

Głównym teoretykiem i praktykiem konceptualizmu był Joseph Kosuth (ur. 1945), który sztukę postrzegał w kategoriach filozoficznych. Według artysty koncepcja dzieła mogła mieć formę wyłącznie teoretyczną (np. traktat). Jego pogląd zakładał więc możliwość jedynie zamysłu dzieła bez jego realizacji. Kosuth powołał konceptualne (istniejące jedynie jako idea) Museum of Normal Art. Najbardziej jego znanym konceptualnym jest Jedno i trzy krzesła z 1965 roku, jednak pomysł ten został powielany wielokrotnie także z innymi przedmiotami wyprodukowanymi fabrycznie. Równie popularną pracą jest Zegar (numer jeden i pięć), wersja angielsko‑łacińska (wystawowa).

RHNaJypkp54RZ1
Ilustracja interaktywna o kształcie prostokąta przedstawia zdjęcia z wystawy pracy koncepcyjnej Josepha Kosutha „Jedno i trzy krzesła”. Na zdjęciu widoczne są: zdjęcie krzesła wiszące na ścianie, krzesło stojące obok na podłodze oraz teks umieszczony na białek kartce powieszonej po prawej stronie krzeseł. Elementy zostały zaprezentowane na tle jednolitej, białej ściany. Na ilustracji umieszczone są aktywne punkty zawierające dodatkowe informacje: 1. Na ścianie przedstawione jest czarno-białe zdjęcie zawieszone obok krzesła w skali 1: 1. 2. Po prawej stronie zawieszono słownikową definicję krzesła (krzesło). 3. Autor podkreślił koncepcje relacji między przedmiotem a sposobami jego prezentacji, wskazując na różne recepcje krzesła.
Joseph Kosuth, „Jedno i trzy krzesła”, 1965, Museum Of Modern Art, Nowy Jork Stany Zjednoczone, flickr.com, CC BY 3.0
RTF3R5hhA9l5S1
Ilustracja interaktywna o kształcie prostokąta przedstawia zdjęcia z wystawy pracy koncepcyjnej Josepha Kosutha „Zegar (numer jeden i pięć), wersja angielsko-łacińska (wystawowa)”. Na zdjęciu widoczne są: fotografia zegara, zegar, trzy tablice z wydrukowanym tekstem. Elementy zostały zaprezentowane na tle jednolitej, białej ściany. Na ilustracji znajdują się aktywne punkty zawierające dodatkowe informacje. 1. Na dzieło składa się pięć elementów: zdjęcie zegara, zegar, fragment ze słownika angielsko-łacińskiego zawierające hasło: czas, maszyna, przedmiot. 2. Artysta skłania do zastanowienia się, dlaczego sztukę fotografii i nie sam przedmiot lub jego definicja.
Joseph Kosuth, „Zegar (numer jeden i pięć), wersja angielsko-łacińska (wystawowa)”, 1965, 1997, Tate Modern, Londyn, Anglia, tate.org.uk, CC BY 3.0

Amerykański artysta rosyjskiego pochodzenia, Sol LeWitt (1928‑2007) zerwał z mistyczną teorią ekspresjonizmu abstrakcyjnego, pozbawiając sztukę narracji i wybierając za podstawę swoich prac modularną konstrukcję sześcianu. Skupił się na syntetyzacji formy, prowadząc grę z elementem, rozbijając elementy plastyczne na szereg osobnych segmentów i uzasadniając, że sama idea czy koncept są dziełem sztuki. W instalacji Dwa otwarte sześciany artysta obalił przyjęte dotychczas przekonanie o wyrażaniu osobistych wrażeń i doświadczeń twórcy. Brak takiej możliwości interpretacyjnej zmusza do oceny przedmiotu jako pomysłu, a nie jako dzieła LeWitta.

R1KWvRC7Teb4t1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię konceptualną pracy Sola LeWitta „Dwa otwarte sześciany”. Zdjęcie ukazuje w przestrzeni muzealnej konstrukcje z belek uformowanych w połączone ze sobą dwa otwarte sześciany. Praca zestawu jest na drewnianej, brązowej podłodze. Ściany są białe. Na ilustracji znajdują się aktywne punkty zawierające dodatkowe Informacje 1. LeWitt po połączeniu belki aluminiowe pomalowane emalią. 2. Belki złożone w proste konstrukcje sześcianów. 3. Artysta skonstruował obiekt tworzony przez postrzeganie widza.
Sol LeWitt, „Dwa otwarte sześciany”, 1972, Tate Modern, Londyn, Anglia, tate.org.uk, CC BY 3.0

Lawrence Weiner, (ur. 1942) to amerykański konceptualista, najbardziej znany z tekstowych instalacji i radykalnych definicji sztuki. Uważany jest za jedną z ważniejszych postaci w ruchu konceptualizmu lat 60. Podstawowym czynnikiem motywującym prace artysty była chęć ich udostępnienia bez konieczności zakupu biletu lub zrozumienia tajnego języka wizualnego. Twierdził, że język dociera do szerszej publiczności podczas rezygnacji z tradycyjnych, muzealnych form prezentacji. W ten sposób zaczął tworzyć dzieła składające się ze słów i zdań lub fragmentów zdań, które pokazywał w przestrzeni publicznej, książkach, filmach i innych dostępnych mediach, odsuwając instytucje kulturalne, które mogłyby zniechęcić do masowej oglądalności. W swoim oświadczeniu Weiner zapewnił, że dzieło sztuki może pozostać konceptualne - w formie języka - lub może zostać stworzone, jeśli będzie to pożądane.

Lawrence Weiner - Dwie minuty rozpylania farby na podłogę, bezpośrednio ze standardowej puszki sprayu

Ru2a1okUtsXO21
Animacja 3D Lawrence'a Weinera „Dwie minuty rozpylania farby na podłogę ze standardowej puszki sprayu” przedstawia puszkę sprayu w kolorze standardowej konfiguracji na pokładzie Po otwarciu animacji można uzyskać dodatkowe informacje: Podstawą związaną z pracą nad ideą (koncepcją) dzieła. Jego materialna forma nie miała kluczowego znaczenia.
Źródło: online skills, cc0.

Konceptualiści w Polsce

W Polsce konceptualizm rozwinął się od połowy lat 60. pojawiały się działania konceptualne, a szczególnego nasilenia nabrał w latach 70. Bezpośrednio wiązał się z otwarciem artystów na działania napływające z Zachodu. Przestrzenią szczególnie sprzyjającą tym działaniom była warszawska Galeria Foksal, organizująca sympozja, biennaleBiennalebiennale. Konsekwentnie do zachodnich założeń, krytykowano tradycyjną przestrzeń galeryjną. Ważną rolę wśród rodzimych konceptualistów w tym czasie odegrali m.in. Roman Opałka i Tadeusz Kantor. Fascynacja Kantora konceptualizmem została zaprezentowana podczas Sympozjum Plastycznego Wrocław '70 w projekcie Usytuowanie krzesła. Niezrealizowany zamysł artysty zakładał umieszczenie gigantycznego mebla w przestrzeni publicznej, co szokować i zaskakiwać odbiorcę.

Krzesło nie może być izolowane, musi być w samym środku życia, ruchu, na równi ze wszystkimi domami i kioskami, słupami, autami, trotuarami, sklepami, ludźmi, na tych samych prawach, wtedy będzie znajdowało się w sytuacji życiowej i wtedy będzie działało.

Źródło: T. Kantor, Usytuowanie krzesła, [w:] Sympozjum Plastyczne Wrocław '70, red. Z. Makarewicz, D., Dziedzic, Wrocław 1983, s. 99

Roman Opałka od połowy lat 50. Otworzył prace o charakterze konceptualnym. Były to monochromatyczne kompozycje o nieregularnej fakturze oraz prace graficzne. W 1965 roku Roman rozpoczął realizowanie programu Opałka 1965 / 1 - ∞, w którym znalazły się zapisane na taśmie magnetofonowej wymawiane liczby, które artysta jednocześnie zapisywał na płótnie, a do skończonego obrazu dodawał swoje aktualne zdjęcie. Cykl ma przedstawiać upływ czasu człowieka.

Pierwszy obraz namalowany w ramach tego projektu, nazwany przez twórcę „Detalem”, znajduje się w kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi. To czarne płótno o wymiarach 193 na 135 cm pokryte białymi liczbami od 1 do 35327 namalowanymi cienkim pędzelkiem, zapisanymi kolejno w ciasnych równych poziomych rzędach. Następne obrazy są kontynuacją pierwszego - zapełnione są kolejnymi rzędami następujących po sobie liczb.

Roman Opałka sfrustrowany przez obecny w sztuce lat 60. paradygmat automatyzmu czy nieskrępowanej ekspresji, opracował rygorystyczną formułę obrazu, która miała racjonalistycznie opanować chaotyczny proces upływu czasu. Malarz zakładając ścisłe reguły swojego twórczego procesu – takie jak liczenie, wierzył, że poprzez powtarzalność i konsekwencję pracy jest w stanie dostrzec procesy kierujące ludzkim życiem. Opałka był zafascynowany dualizmem swojej artystycznej metody, z jednej strony życie autora zaanektowane jest w samą materię konceptu, a z drugiej skończone prace stanowią ostateczny rezultat w wymiarze nieskończoności założenia. Powyższy dualizm poświadcza wiara artysty w definicję życia oderwanego od śmierci.

Źródło: https://desa.pl/pl/auctions/215/object/24583/roman‑opalka‑19651‑nieskonczonosci‑1965‑r-detail‑2890944‑2910059 (dostęp z dnia 31.03.2018)

R1bMHUg2oDDf41
Ilustracja interaktywna o kształcie prostokąta przedstawia zdjęcia z wystawy pracy konceptualnej Romana Opałki „Opałka 1965/1 - ∞”. Zawiera zbiór cyfr zapisanych białym kolorem na szarej powierzchni. Cyfry zapisane są w rzędach, jedna za drugą. Na ilustracji znajduje się aktywny punkt zawierający fragment działania programowego Opałki.
Roman Opałka, „Opałka 1965 / 1 - ∞”,Muzeum Sztuki, Łódź, Polska, cottonara.blogspot.com, CC BY 3.0

Wpływ konceptualizmu na neokonceptualizm

W latach 70. XX wieku ukształtowało się wiele zjawisk i tendencji artystycznych, krytycznie nastawionych do norm artystycznych i kulturalnych, określanych jako neokonceptualizm. Ten postmodernistyczny nurt obejmował prace inspirowane feminizmem, homoseksualizmem, ruchami obrony praw mniejszości etnicznych. Jego reprezentanci atakowali wartości kulturowe, określające, kto jest, a kto nie jest artystą, negowali rangę tradycyjnego pojęcia sztuki.

RMlD1VLkd9gkO1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia czarno-białą fotografię Sindy Sherman. Na zdjęciu widoczna jest kobieta siedząca na parapecie okna. Jedna nogę ma opuszczoną, druga spoczywa zgięta na parapecie. Ubrana jest w dopasowaną sukienkę z odsłoniętym dekoltem. Wzrok kobiety skierowany jest poza okno. Ściana po obu stronach okna jest wykonana z cegły. Na drewnianym stole stoi krzesło z półokrągłym oparciem i poręczami. Na ilustracji umieszczone są aktywne punkty zawierające dodatkowe informacje: 1. Zdjęcie z cyklu fotosów filmowych ukazuje Cindy Sherman na podstawie filmu aktorskiego z lat 50. I 60. 2. Jest to stereotyp kobiety wykreowany przez kino, wyglądające na prawdziwe, zwyczajne. 3. Artystka uwagi uwagi na problem kreowania sztuki. Pokazuje, że tak samo jak wykreowane zdjęcie, kreowana jest sztuka.
Sindy Sherman, Fotos filmowy bez tytułu, #115, 1978, Museum of Modern Art, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, moma.org, CC BY 3.0
R1Tjn17LRdMHE1
Ilustracja interaktywna o kształcie prostokąta przedstawia dzieło koncepcyjne Petery Halley „Dwie komórki z przewodami”. Na czarnym tle są czerwone pasy. Trzy szersze są pionowe i. Dwa z nich usytuowane są po prawej i lewej krawędzi, jeden pośrodku. Nie dochodzą do dolnego brzegu. Najcieńszy pas, namalowany został nad dolną, poziomą krawędzią dzieła. Wymowa dzieła jest następująca: dzieło przedstawia zakończenie przestrzenie, dostępne ze światem za pomocą sieci elektronicznych, telefonicznych i światłowodowych; prostokąty reprezentują prototypowe urządzenia miejskie, obok linii poniżej ukrytych, technologiczny podziemny świat rur, połączeń i połączeń je łączących. Na ilustracji znajdują się aktywne punkty zawierające dodatkowe informacje: 1. Pozornie minimalistyczna praca Halleya jest w rzeczywistości krytyką minimalizmu. 2. Artysta odnajduje analogie między abstrakcją geometryczną a regularnymi planami miast, wysokimi budynkami współczesnymi. 3. Tytuł jest grą słów.
Petery Halley, „Dwie komórki z przewodami”, 1987, Museum of Modern Art, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, guggenheim.org, CC BY 3.0
R18IdhdHRPt24
Ćwiczenie 1
Wymień nazwiska najważniejszych autorów sztuki konceptualnej.
R1AzkBsZaYlYV
Ćwiczenie 2
Wskaż znaczenie odpowiadające założeniom dzieła Halleya Dwie komórki z przewodami. Możliwe odpowiedzi: 1. Siatka ulic, 2. Jezdnia, 3. Dwa okna
RZsAJq98q6S84
Ćwiczenie 3
Uzupełnij tytuł dzieła Josepha Kosutha Tu uzupełnij i Tu uzupełnij krzesła.
R195Xzwerc74R
Ćwiczenie 4
Wskaż istotne elementy odpowiadające założeniom dzieła Halleya Dwie komórki z przewodami. Możliwe odpowiedzi: 1. Siatka ulic, 2. Jezdnia, 3. Dwa okna
RMCLjA3NajSbf
Ćwiczenie 5
Wyjaśnij znaczenie terminu konceptualizm.
R1PsWamJyulZn
Ćwiczenie 6
Dziełom przyporządkuj miejsca, w których się znajdują. Jedno i trzy krzesła Możliwe odpowiedzi: 1. Muzeum Sztuki, Łódź, 2. Museum Of Modern Art, Nowy Jork, 3. Tate Modern, Londyn. Opałka 1965 / 1 - ∞ Możliwe odpowiedzi: 1. Muzeum Sztuki, Łódź, 2. Museum Of Modern Art, Nowy Jork, 3. Tate Modern, Londyn. Dwa otwarte sześciany Możliwe odpowiedzi: 1. Muzeum Sztuki, Łódź, 2. Museum Of Modern Art, Nowy Jork, 3. Tate Modern, Londyn.
RDD3SjQettV8R
Ćwiczenie 7
Wpisz imię i nazwisko artysty, który sformułował zasady konceptualizmu: dzieło sztuki może pozostać konceptualne - w formie języka - lub może zostać stworzone, jeśli będzie to pożądane. Odpowiedź: Tu uzupełnij

Słownik pojęć

Biennale
Biennale

wł., dwuletni’; nazwa imprezy artystycznej (wystawy, festiwalu), zwykle międzynarodowej, organizowanej co 2 lata.

Instalacje
Instalacje

dzieła plastyczne składające się z wielu elementów (gotowych lub specjalnie wykonanych), tworzących razem całość, wyrażającą pewną treść, zbudowane przez artystę w przestrzeni.

Ready‑mades
Ready‑mades

ang. przedmioty gotowe; nazwa nadana 1915 przez M. Duchampa fabrycznie produkowanym, tanim przedmiotom, które od ok. 1914 wybierał i sygnował swoim nazwiskiem, podnosząc je tym samym do rangi dzieła sztuki.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

encyklopedia.pwn.pl

m710a60229cf949d4_0000000000146

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

S. Little, Sztuka. Kierunki, mistrzowie, arcydzieła, Elipsa, Poznań 2007

T. Kantor, Usytuowanie krzesła, [w:] Sympozjum Plastyczne Wrocław '70, red. Z. Makarewicz, D., Dziedzic, Wrocław 1983