ok. 250r. p.n.e.-ok. 184 r. p.n.e. – lata życia Plauta;
106r. p.n.e.-43 r. p.n.e. – lata życia Cycerona;
102 r. p.n.e.-44 r. p.n.e. – lata życia Juliusza Cezara;
59r. p.n.e.-17 r. n.e. – lata życia Liwiusza;
ok. 4r. p.n.e.-65 r. n.e. – lata życia Seneki Młodszego.
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R1XRwWPCHVdYU1
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
5) następujące typy zdań podrzędnych w języku łacińskim: zdania okolicznikowe czasu, przyczyny, warunku, celu i skutku, zdania dopełnieniowe;
3. zna i rozpoznaje formy morfologiczne i strukturę składniową tłumaczonego tekstu;
7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;
Nauczysz się
rozpoznawać zdania podrzędne okolicznikowe celu;
tworzyć odpowiednie formy koniunktiwu w zdaniach podrzędnych okolicznikowych celu;
tłumaczyć zdania podrzędne okolicznikowe celu.
Zdania okolicznikowe celu
Zdania okolicznikowe celu wyrażają cel lub intencję czynności, która wyrażona została w zdaniu nadrzędnym. Zdania te tworzone są podobnie jak zdania dopełnieniowe, ich podstawowym spójnikiem jest ut/uti (tzw. ut finale) – aby, ażeby. Innymi spójnikami zdań celowych są: ne – żeby nie, neve (neu) – i aby nie, quo (ze stopniem wyższym przysłówka, np. quo melius – aby tym lepiej), quominus – aby tym mniej. Orzeczenie pojawia się w formie coniunctivus praesentis lub coniunctivus imperfecti, zgodnie z następstwem czasów. Na przykład:
W języku łacińskim znaczenie zdanie celoweZdanie celowezdanie celowe mogą mieć również zdanie względne. W takim przypadku rozpoczynający je zaimek względny przetłumaczymy jako spójnik zdania celowego (np. qui = ut is – aby on). Orzeczenie zdanie względnego będzie w takiej sytuacji w koniunktiwie. Zobacz:
Rōmulus lēgātōsmīsit, quī societātempeterent. – Romulus wysłał posłów, aby oni starali się o przymierze. (Liwiusz)
Polecenie 1
Po kliknięciu w migający punkt na ilustracjach przeczytaj przykłady zdań, zwróć uwagę na użyte formy czasownika zarówno w zdaniu głównym, jak i w zdaniach podrzędnych okolicznikowych celu.
R1Qpjk0mzTL7M1
Juliusz Cezar– syn Gajusza Juliusza Cezara Starszego i Aurelii Kotty. Rzymski polityk, wódz, dyktator i pisarz.
RQEoMKnr6cUiL1
Marek Tuliusz Cyceron– pisarz, mówca, polityk, dowódca wojskowy, filozof, prawnik i kapłan rzymski.
RetORd9en9NCX1
Plaut– rzymski komediopisarz, jeden z najstarszych (obok Katona Starszego) pisarzy rzymskich, których utwory zachowały się w czymś więcej niż fragmentach, a przy tym jeden z dwóch (obok Terencjusza) komediopisarzy rzymskich, których komedie znamy z autopsji.
R1ceFYbfTy5JO1
Lucjusz Anneusz Seneka– retor, pisarz, poeta, filozof rzymski, zwany Filozofem, syn Seneki Starszego (Seneca Maior) zwanego Retorem (Seneca Rhetor). Stoik, piewca heroicznej etyki. Jego filozofia wywarła znaczny wpływ na chrześcijaństwo.
RrFa17kBAathI1
Tytus Liwiusz– rzymski historyk pochodzący z miasta Patavium (dziś Padwa). Autor monumentalnego dzieła o historii Rzymu. Z wykształcenia nauczyciel retoryki. Całe życie zajmował się nauczaniem retoryki i pisaniem
RGd7Wtq1yeDCC
Ćwiczenie 1
RkOijRgrmpgby
Ćwiczenie 2
Dopasuj łacińskie zdania celowe do odpowiednich tłumaczeń. Puer litterās discīt ut mox librōs legere possit. Możliwe odpowiedzi: 1. Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział. 2. Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój. 3. Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła. 4. Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie. 5. Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać. Imperātōr nūntiōs mīsit ut pācem petant. Możliwe odpowiedzi: 1. Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział. 2. Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój. 3. Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła. 4. Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie. 5. Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać. Dominus servōs mīserat ut cibum in castra portārent. Możliwe odpowiedzi: 1. Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział. 2. Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój. 3. Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła. 4. Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie. 5. Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać. Latrō nocte pecūniam ēripuit nē quis eum vidēret. Możliwe odpowiedzi: 1. Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział. 2. Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój. 3. Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła. 4. Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie. 5. Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać. Puer et soror eīus in silvā latēbant nē ā mātre vidērentur. Możliwe odpowiedzi: 1. Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział. 2. Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój. 3. Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła. 4. Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie. 5. Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać.
Dopasuj łacińskie zdania celowe do odpowiednich tłumaczeń. Puer litterās discīt ut mox librōs legere possit. Możliwe odpowiedzi: 1. Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział. 2. Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój. 3. Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła. 4. Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie. 5. Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać. Imperātōr nūntiōs mīsit ut pācem petant. Możliwe odpowiedzi: 1. Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział. 2. Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój. 3. Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła. 4. Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie. 5. Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać. Dominus servōs mīserat ut cibum in castra portārent. Możliwe odpowiedzi: 1. Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział. 2. Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój. 3. Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła. 4. Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie. 5. Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać. Latrō nocte pecūniam ēripuit nē quis eum vidēret. Możliwe odpowiedzi: 1. Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział. 2. Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój. 3. Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła. 4. Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie. 5. Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać. Puer et soror eīus in silvā latēbant nē ā mātre vidērentur. Możliwe odpowiedzi: 1. Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział. 2. Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój. 3. Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła. 4. Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie. 5. Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać.
Dopasuj łacińskie zdania celowe do odpowiednich tłumaczeń.
Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie., Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać., Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła., Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział., Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój.
Puer litterās discīt ut mox librōs legere possit.
Imperātōr nūntiōs mīsit ut pācem petant.
Dominus servōs mīserat ut cibum in castra portārent.
Latrō nocte pecūniam ēripuit nē quis eum vidēret.
Puer et soror eīus in silvā latēbant nē ā mātre vidērentur.
RBtPG0QDqHjre
Ćwiczenie 3
Polecenie 2
Przeczytaj tekst łaciński, zwróć uwagę na zawarte w nim zdania podrzędne okolicznikowe celu. Następnie wykonaj ćwiczenia.
Aliquandō C. Iūlius Caesar nāvem cōnscendit, ut Rhodum īnsulam peteret atque apud Apollonium Molōnem, clārissimum magistrum, artem rhētoricam disceret. Sed pīrātās nōn fugit. Quī īnsidiās parāvērunt, ut nāvigantem dē imprōvīsō opprimerent . Iam Caesar prope Asiae ōram erat, cum subitō pīrātae appāruērunt et nāvem eius cēpērunt. Sed ipsī permīsērunt, ut magnā pecuniā redimerētur. Tum Caesar ad servōs: „Properātē - inquit - ad fīnitimās cīvitātēs, ut pecūniam apportētis”. Multīs talentīs redēmptus mox pīrātās comprehendit et suppliciō eōs affēcit.
Na podstawie: O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński, Podręcznik dla lektorów szkół wyższych, Warszawa 2006.
Pewnego razu Gajusz Juliusz Cezar wsiadł na statek, aby popłynąć na wyspę Rodos i nauczyć się sztuki retorycznej u Apolloniusza Molona, bardzo znanego nauczyciela. Nie uniknął jednak piratów. Przygotowali oni zasadzkę, by znienacka zaatakować płynący statek. Cezar był już w pobliżu wybrzeża Azji, gdy nagle pojawili się piraci i przechwycili jego statek. Sami jednak zgodzili się, żeby można go było wykupić za wielką sumę. Wtedy Cezar powiedział do niewolników: „Udajcie się do pobliskich miast, aby zdobyć pieniądze”. Niedługo później, wykupiony za wiele talentów, złapał piratów i ich ukarał.
RHSOIaBcYpCPj
Ćwiczenie 4
R10TmDEt8u78r
Ćwiczenie 5
R1MeXdltQOw2Z
Ćwiczenie 6
Rl1GVKXnRpqYG
Ćwiczenie 7
R5a3Rt2klFpgh
Ćwiczenie 8
Rif1bV0PH8XU6
Ćwiczenie 9
R1Sptnbs3UtVI
Ćwiczenie 10
Rgg8HaR8hBdrn
Ćwiczenie 11
RL3MaB2rsu29j
Ćwiczenie 12
RMbMNPOGHHPsG
Ćwiczenie 13
Słowniki
Słownik pojęć
Zdanie celowe
Zdanie celowe
typ zdania podrzędnego okolicznikowego, wyrażający cel lub intencję czynności, która wyrażona została w zdaniu nadrzędnym.
Zdanie względne
Zdanie względne
każde zdanie podrzędne, które wprowadzone jest przez zaimek względny (który, która, które).
Słownik łacińsko‑polski
R1ZWGyYnBvJF81
Galeria dzieł sztuki
R1UbrE8vgRYrA1
R15b9mqr2Umfp1
RVvM2qZS3X7Wh1
R1Orv3NMkP0AR1
RW3VUpNakLbUi1
m01e50097da1383f8_0000000000213
Bibliografia
O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński, Podręcznik dla lektorów szkół wyższych, Warszawa 2006.
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.
H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003.
A. Świderkówna (red.), Słownik pisarzy antycznych, Warszawa 2001.