2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
5) następujące typy zdań podrzędnych w języku łacińskim: zdania okolicznikowe czasu, przyczyny, warunku, celu i skutku, zdania dopełnieniowe;
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
16) poprawnie tłumaczy charakterystyczne dla łaciny:
c) następujące typy zdań podrzędnych: zdania okolicznikowe czasu, przyczyny, warunku, celu i skutku, zdania dopełnieniowe;
17) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
Nauczysz się
redagować zdania podrzędne okolicznikowo - przyczynowe z wykorzystaniem różnych spójników;
wskazywać spójniki zaczynające zdania przyczynowe w języku łacińskim;
tłumaczyć na język polski tekst łaciński zawierający zdania okolicznikowe przyczyny.
Prezentacja zagadnienia
Zdania podrzędne okolicznikowe przyczynowe zastępują okolicznik przyczyny w zdaniu nadrzędnym i odpowiadają na pytanie dlaczego?z jakiego powodu?
W języku łacińskim zdania przyczynowe zaczynają się od spójników: quia, quod, proptereā quod, quoniam, cum, praesertim cum, quandō, quandōquidem, siquidem, które w języku polskim oddajemy poprzez spójniki: ponieważ, gdyż, jako że, dlatego że, zwłaszcza że, bo, kiedy, skoro, gdy.
W zdaniach przyczynowych zazwyczaj występuje tryb indicātīvus. Wówczas podawana jest przyczyna rzeczywista, fakt, którego bezpośrednim skutkiem jest sytuacja przytoczona w zdaniu nadrzędnym:
Połącz początek i koniec zdania: Marcus domī manet Możliwe odpowiedzi: 1. Quod furēs in aedēs intrāre conatī sunt, 2. Quandō pluit, 3. Peliculam spectāre nōn possunt, 4. Quia satis praedae habēbant Canis latrābat Możliwe odpowiedzi: 1. Quod furēs in aedēs intrāre conatī sunt, 2. Quandō pluit, 3. Peliculam spectāre nōn possunt, 4. Quia satis praedae habēbant Hostēs proeliō excessērunt Możliwe odpowiedzi: 1. Quod furēs in aedēs intrāre conatī sunt, 2. Quandō pluit, 3. Peliculam spectāre nōn possunt, 4. Quia satis praedae habēbant Quia tesserās perdidērunt Możliwe odpowiedzi: 1. Quod furēs in aedēs intrāre conatī sunt, 2. Quandō pluit, 3. Peliculam spectāre nōn possunt, 4. Quia satis praedae habēbant
Połącz początek i koniec zdania: Marcus domī manet Możliwe odpowiedzi: 1. Quod furēs in aedēs intrāre conatī sunt, 2. Quandō pluit, 3. Peliculam spectāre nōn possunt, 4. Quia satis praedae habēbant Canis latrābat Możliwe odpowiedzi: 1. Quod furēs in aedēs intrāre conatī sunt, 2. Quandō pluit, 3. Peliculam spectāre nōn possunt, 4. Quia satis praedae habēbant Hostēs proeliō excessērunt Możliwe odpowiedzi: 1. Quod furēs in aedēs intrāre conatī sunt, 2. Quandō pluit, 3. Peliculam spectāre nōn possunt, 4. Quia satis praedae habēbant Quia tesserās perdidērunt Możliwe odpowiedzi: 1. Quod furēs in aedēs intrāre conatī sunt, 2. Quandō pluit, 3. Peliculam spectāre nōn possunt, 4. Quia satis praedae habēbant
Połącz początek i koniec zdania:
Peliculam spectāre nōn possunt, Quia satis praedae habēbant, Quod furēs in aedēs intrāre conatī sunt, Quandō pluit
Marcus domī manet
Canis latrābat
Hostēs proeliō excessērunt
Quia tesserās perdidērunt
RWPa06Oa4sI7j
Ćwiczenie 3
m995275516c3497f5_0000000000012
Julia płacze, ponieważ Marek ją bije.
m995275516c3497f5_0000000000013
Ojciec rodziny jest zdenerwowany, ponieważ niewolnik uciekł z domu.
m995275516c3497f5_0000000000014
Jako że było bardzo gorąco, poszukaliśmy cienia i kupiliśmy napoje.
m995275516c3497f5_0000000000015
Należy odrzucić rozrywkę, ponieważ do poważniejszych spraw jesteśmy zrodzeni.
Prezentacja zagadnienia - ciąg dalszy
W zdaniach przyczynowych może również występować tryb coniunctīvus a czasy stosuje się według consecūtiō temporum w sytuacjach, gdy:
przy spójnikach wprowadzających zdania przyczynowe stoi przeczenie (nōn quod (quō) – nie dlatego, że, nōn quod nōn, nōn quin – nie dlatego, żeby nie. Zdania te przytaczają przyczynę przypuszczoną, niepewną:
Połącz zdania łacińskie z właściwym tłumaczeniem na język polski: Noctū ambulābat Themistoclēs, quod somnum capere nōn posset. Możliwe odpowiedzi: 1. Skoro to nie jest prawdą, jest fałszem. 2. Kupiec jest smutny nie dlatego, że opuszcza ojczyznę, ale ponieważ jego towary zrzucono ze statku do morza. 3. Musi umrzeć, ponieważ urodził się człowiekiem. 4. W nocy spacerował Temistokles, gdyż nie mógł zasnąć. Mercātor trīstis est, nōn quod patriam relinquat, sed quia mercēs ēius ē nāve in mare ēiectae sunt. Możliwe odpowiedzi: 1. Skoro to nie jest prawdą, jest fałszem. 2. Kupiec jest smutny nie dlatego, że opuszcza ojczyznę, ale ponieważ jego towary zrzucono ze statku do morza. 3. Musi umrzeć, ponieważ urodził się człowiekiem. 4. W nocy spacerował Temistokles, gdyż nie mógł zasnąć. Eī moriendum erit, quoniam homō nātus est. Możliwe odpowiedzi: 1. Skoro to nie jest prawdą, jest fałszem. 2. Kupiec jest smutny nie dlatego, że opuszcza ojczyznę, ale ponieważ jego towary zrzucono ze statku do morza. 3. Musi umrzeć, ponieważ urodził się człowiekiem. 4. W nocy spacerował Temistokles, gdyż nie mógł zasnąć. Cum hōc vērum nōn sit, falsum est. Możliwe odpowiedzi: 1. Skoro to nie jest prawdą, jest fałszem. 2. Kupiec jest smutny nie dlatego, że opuszcza ojczyznę, ale ponieważ jego towary zrzucono ze statku do morza. 3. Musi umrzeć, ponieważ urodził się człowiekiem. 4. W nocy spacerował Temistokles, gdyż nie mógł zasnąć.
Połącz zdania łacińskie z właściwym tłumaczeniem na język polski: Noctū ambulābat Themistoclēs, quod somnum capere nōn posset. Możliwe odpowiedzi: 1. Skoro to nie jest prawdą, jest fałszem. 2. Kupiec jest smutny nie dlatego, że opuszcza ojczyznę, ale ponieważ jego towary zrzucono ze statku do morza. 3. Musi umrzeć, ponieważ urodził się człowiekiem. 4. W nocy spacerował Temistokles, gdyż nie mógł zasnąć. Mercātor trīstis est, nōn quod patriam relinquat, sed quia mercēs ēius ē nāve in mare ēiectae sunt. Możliwe odpowiedzi: 1. Skoro to nie jest prawdą, jest fałszem. 2. Kupiec jest smutny nie dlatego, że opuszcza ojczyznę, ale ponieważ jego towary zrzucono ze statku do morza. 3. Musi umrzeć, ponieważ urodził się człowiekiem. 4. W nocy spacerował Temistokles, gdyż nie mógł zasnąć. Eī moriendum erit, quoniam homō nātus est. Możliwe odpowiedzi: 1. Skoro to nie jest prawdą, jest fałszem. 2. Kupiec jest smutny nie dlatego, że opuszcza ojczyznę, ale ponieważ jego towary zrzucono ze statku do morza. 3. Musi umrzeć, ponieważ urodził się człowiekiem. 4. W nocy spacerował Temistokles, gdyż nie mógł zasnąć. Cum hōc vērum nōn sit, falsum est. Możliwe odpowiedzi: 1. Skoro to nie jest prawdą, jest fałszem. 2. Kupiec jest smutny nie dlatego, że opuszcza ojczyznę, ale ponieważ jego towary zrzucono ze statku do morza. 3. Musi umrzeć, ponieważ urodził się człowiekiem. 4. W nocy spacerował Temistokles, gdyż nie mógł zasnąć.
Połącz zdania łacińskie z właściwym tłumaczeniem na język polski:
Kupiec jest smutny nie dlatego, że opuszcza ojczyznę, ale ponieważ jego towary zrzucono ze statku do morza., Musi umrzeć, ponieważ urodził się człowiekiem., W nocy spacerował Temistokles, gdyż nie mógł zasnąć., Skoro to nie jest prawdą, jest fałszem.
Noctū ambulābat Themistoclēs, quod somnum capere nōn posset.
Mercātor trīstis est, nōn quod patriam relinquat, sed quia mercēs ēius ē nāve in mare ēiectae sunt.
Eī moriendum erit, quoniam homō nātus est.
Cum hōc vērum nōn sit, falsum est.
Polecenie 1
Pracując w parach, opiszcie obrazek zdaniem złożonym ze zdaniem podrzędnym okolicznikowym przyczyny.
Na podstawie: O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, PWN, s. 161.
Rj8jbVPamP1id1
R1esCHqff6g1u
Ćwiczenie 6
RtlMWLiOuo2iG
Ćwiczenie 7
R13NoIdEdwzC0
Ćwiczenie 8
R18lAd9KMmYIp
Ćwiczenie 9
Polecenie 3
Ułóż własne zdania złożone ze zdaniem podrzędnym okolicznikowym przyzwolenia do każdego ze spójników: quia, quod, proptereā quod, quoniam, cum, praesertim cum, quandō, quandōquidem, siquidem.
RluZqFuHaPnAd
m995275516c3497f5_0000000000019
O Kodrusie, królu Ateńczyków
m995275516c3497f5_0000000000020
Król Ateńczyków KodrusKodrusKodrus, ponieważ ziemia attycka została splądrowana przez bardzo liczne wojsko spartańskie, wysłał do delfickiej wyroczni ApolinaApolloApolina posłańców.
m995275516c3497f5_0000000000021
Gdy oni przybyli do DelfWyroczniaDelf, zapytali PytięPytiaPytię: Jak można zakończyć straszną wojnę?
m995275516c3497f5_0000000000022
Pytia im odpowiedziała: Wojnie nadejdzie koniec, jeśli król Ateńczyków zostanie zabity.
m995275516c3497f5_0000000000023
Jako że odpowiedź ta stała się znana nie tylko Ateńczykom, ale i wrogom, wódz spartański rozkazał, by wszyscy szczędzili życie Kodrusa.
m995275516c3497f5_0000000000024
Kodrus zaś, skoro się o tym dowiedział, przywdziawszy szatę niewolnika, by nie być rozpoznanym, przybył do obozu wrogów.
m995275516c3497f5_0000000000025
Tam, ponieważ celowo zranił żołnierza, został zabity przez wrogów.
m995275516c3497f5_0000000000026
Spartanie zaś, skoro dowiedzieli się, że król Ateńczyków jest martwy, wycofali się.
m995275516c3497f5_0000000000027
A zatem, ponieważ król nie wahał się oddać życia za ojczyznę, Ateny zostały uratowane.
Słowniki
Słownik pojęć
Temistokles
Temistokles
Themistoklḗs, ur. ok. 525, zm. ok. 460 r. p.n.e., ateński wódz i polityk; rzecznik demokracji; przeciwnik polityki Arystydesa; w przewidywaniu wojny z Persami dążył do wzmocnienia Aten na morzu (rozbudowa portu w Pireusie, zwiększenie floty do 200 jednostek), czym przyczynił się m.in. do zwycięstwa Greków pod Salaminą (480); odbudował (wbrew Sparcie) i rozszerzył zniszczone w czasie najazdu perskiego mury Aten, obwarował Pireus; współtwórca Ateńskiego Związku Morskiego (I); za politykę antyspartańską usunięty (471) z kraju; oskarżony o zdradę stanu i skazany zaocznie na śmierć, uszedł do Persów; zm. jako perski zarządca kilku miast w Azji Mniejszej.
Kodrus
Kodrus
Kodrus (gr. Κόδρος) – postać z mitologii greckiej, ostatni legendarny król Aten. Pochodził z Pylos w Mesenii, był potomkiem Nestora. Podczas najazdu Heraklidów na Peloponez uszedł wraz z ojcem, Melantosem, do Aten. Tam zostali gościnnie przyjęci przez króla Tymojtesa, ostatniego władcę z rodu Tezeusza, który oddał tron Melantosowi. Po śmierci ojca Kodros odziedziczył władzę w Atenach. Za panowania Kodrosa Attyka została najechana przez Peloponezyjczyków. Wyrocznia delficka przepowiedziała najeźdźcom zwycięstwo, o ile ci oszczędzą króla Aten. Kodros dowiedział się jednak o tym proroctwie i postanowił poświęcić swoje życie dla ratowania miasta. W przebraniu ubogiego człowieka wyszedł poza mury miejskie udając, że zbiera drewno. Napotkawszy żołnierzy wroga, wdał się z nimi w utarczkę i zginął z ręki jednego z nich. Po tym wydarzeniu Peloponezyjczycy, świadomi swojej klęski, odstąpili od najazdu i wrócili do domu.
Pytia
Pytia
Pythía, kapłanka Apollina w Delfach, która wieszczyła, siedząc na trójnogu w adytonie (miejscu niedostępnym dla wiernych); udzielała odpowiedzi na pytania stawiane jej za pośrednictwem kapłana; przed udzielaniem odpowiedzi Pytia musiała pościć i odbyć rytualną kąpiel w Źródle Kastalskim; jej wyrocznie cechowała wieloznaczność, stąd odpowiedź pytyjska.
Wyrocznia
Wyrocznia
1) odpowiedź na pytania wiernych, udzielana w ośr. kultu niektórych bóstw przez ich kapłana lub wieszczka; także wypowiedź proroka (profetyzm); 2) miejsce, w którym udzielano wyroczni, zwykle sanktuarium bóstwa lub herosa; najsłynniejsze wyrocznie w starożytności: Amona w oazie Siwa (Egipt), bogini Tanit w Kartaginie, Zeusa w Dodonie i Apollina w Delfach; w miarę rozszerzania się chrześcijaństwa rola wyroczni malała; 405 działalność wyroczni zakazana na mocy edyktu ces. Teodozjusza I Wielkiego.
Dafne
Dafne
[gr. dáphnē ‘laur’, ‘wawrzyn’], mit. gr. nimfa; córka boga rzeki (Penejosa lub Ladona) i Ziemi, ścigana przez zakochanego w niej Apollina błagała bogów o ratunek; Zeus zamienił ją w drzewo laurowe, odtąd ulubione drzewo Apollina; mit popularny w literaturze starożytnej (Owidiusz Metamorfozy) i sztuce (attyckie malarstwo wazowe, malarstwo ścienne z Pompejów), w Polsce opracowany przez S. Twardowskiego (Dafnis drzewem bobkowym).
Sokrates
Sokrates
ur. 469, Ateny, zm. 399 p.n.e., tamże, filozof grecki, jeden z najsłynniejszych w całych dziejach filozofii. Był synem rzeźbiarza Sofroniskosa i położnej Fajnarete; całe życie spędził w Atenach. Prawdopodobnie w młodości uczył się sztuki rzeźbiarskiej, szybko ją jednak porzucił dla filozofii. Nie zostawił żadnego pisma, nie wiadomo też, czy wygłosił jakiś wykład filozoficzny; przez całe życie jedynie rozmawiał, najwyżej bowiem cenił żywy dialog. Stąd trudno jest poznać Sokratesa historycznego. Do czasów współczesnych dotrwał do nas obraz przekształcony i wyidealizowany przez jego słuchaczy — jego największego ucznia, Platona, który uczynił Sokratesa główną postacią większości swoich dialogów, oraz Ksenofonta (Obrona Sokratesa, Wspomnienia o Sokratesie, Uczta).
Apollo
Apollo
Apóllōn, mit. gr. syn Zeusa i Leto, bliźniaczy brat Artemidy; według wielu badaczy najbardziej helleński spośród bogów greckich, opiekun młodzieży w okresie wychowywania przez muzykę i taniec, źródło ładu we wspólnocie, pan oczyszczeń i lecznictwa oraz sztuki wieszczej. Kult Apolla miał zasięg panhelleński (sanktuaria w Dafne, Mallos, Termos, na w. Delos); Delfy — siedziba wyroczni Apolla, którą zdobył zabijając smoka Pytona, były od VII w. p.n.e. gł. ośr. rel. Greków. Apollo chronił ludzi przed złem, zwłaszcza przed chorobami, a jednocześnie przypisywano mu zsyłanie zarazy i powodowanie nagłej śmierci (opis zarazy w I księdze Iliady); strzegł trzód przed wilkami i pól przed szkodnikami; był patronem młodzieży i opiekunem sztuk (Apollo Musagetes); gł. atrybuty Apolla to łuk i lira. W Rzymie, znany dzięki Etruskom już od VI w. p.n.e., był związany z Księgami sybilińskimi i leczeniem chorych (Apollo Medicus); otaczany szczególną czcią przez ces. Augusta.
Liwiusz Andronikus
Liwiusz Andronikus
Lucius Livius Andronicus, ur. ok. 284 p.n.e., zm. ok. 204 p.n.e., pierwszy poeta rzymski; przetłumaczył Odyseję wierszem saturnijskim; wystawienie w 240 gr. tragedii i komedii w jego przeróbce łac. uważa się za początek literatury rzym.; przyczynił się do stworzenia podstaw języka poet. w dramacie, epice i liryce; ze sztuk scenicznych L.A., opartych na wzorach gr., zachowały się drobne fragmenty i kilka tytułów.
Homer
Homer
Hómēros, żył najprawdopodobniej w VIII w. p.n.e., poeta grecki, znany jako autor Iliady i Odysei.
Hezjod
Hezjod
Hēsíodos, żył na przeł. VIII i VII w. p.n.e., jeden z najstarszych poetów greckich. Wieśniak z Askry w Beocji; twórca epickich poematów dydaktycznych; gł. dzieła: Prace i dnie (tłum. pol. od poł. XVIII w., nowy przekład 1952), poet. poradnik dla rolnika, o tendencjach moralizatorskich; Teogonia (wyd. pol. 1904), o pochodzeniu bogów i powstaniu świata (kosmogonia) — najważniejsze, oprócz Iliady i Odysei, źródło poznania religii gr.; epos genealog. Katalog niewiast — katalog matek herosów gr.; przypisywana H. Tarcza Heraklesa (przekład pol. 1750, nowy — 1948) tylko w części początkowej może uchodzić za autentyczną; twórczość Hezjoda naśladowali m.in. poeci aleksandryjscy, Wergiliusz (georgiki), poeci renesansu i oświecenia.
Enniusz
Enniusz
Quintus Ennius, ur. 239, zm. 169 p.n.e., poeta rzymski; autor epopei hist. Annales (od założenia Rzymu do 178/177) napisanej po raz pierwszy w literaturze rzym. heksametrem wzorowanym na Homerze (z 18 ksiąg zachowało się 600 wierszy); twórczość Enniusza obejmowała też 4 księgi utworów o różnej tematyce Saturae, przeróbkę prozą poematu filoz. Euhemera, tragedie (wzorowane gł. na Eurypidesie) i komedie; zachowały się nieliczne fragmenty.
Słownik łacińsko - polski
R6VJFpGHkByZW1
m995275516c3497f5_0000000000255
Galeria dzieł sztuki
R181Onz6xoeip1
R1Ny3iTZM8CW51
RFV6CX4xFgKAi1
m995275516c3497f5_0000000000262
Bibliografia
O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa, 2006
S. Wilczyński, T. Zarych, Rudīmenta Latīnitātis, (na podstawie: M. T. Cicero, Tusculānae disputātiōnēs), Wrocław 1998.
Nowa Encyklopedia Powszechna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1995
Władysław Kopaliński Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa, 2003
Słownik pisarzy antycznych pod redakcję Anny Świderkówny, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990