560 r. p.n.e.-495 r. p.n.e. – lata życia Tarkwiniusza PysznegoTarkwiniusz PysznyTarkwiniusza Pysznego
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R19Ti5O8QPtFc1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online skills, licencja: CC0.
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń: 2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego: e) następujące typy zdań podrzędnych w języku łacińskim. 8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii: p) poprawnie tłumaczy charakterystyczne dla łaciny: -następujące typy zdań podrzędnych.
Nauczysz się
rozpoznać zdania podrzędne pytające zależne;
tworzyć odpowiednie formy zdań podrzędnie pytających zależnych;
tłumaczyć zdania podrzędne pytające zależne;
wykonywać zadania związane z rozumieniem tekstu w języku łacińskim.
ZDANIA PYTAJNE ZALEŻNE
Zdania pytajne zależne rozpoczynają się od takiego samego zaimka albo przysłówka pytajnego (oraz partykuł: num, -ne), jakiego byśmy użyli w pytaniu niezależnym. W zdaniach pytajnych zależnych stosuje się zawsze tryb coniūnctīvus. Czasy kładzie się według zasady consecūtiō temporum. A zatem dla czynności równoczesnej po czasach głównych w zdaniu nadrzędnym wystąpi coniūnctīvus praesentis, a po czasach historycznych – coniunctīvus imperfectī:
. (czynność równoczesna: teraz pytasz, co ja robię teraz)
. (czynność równoczesna: wczoraj zapytałeś, co ja robiłem wówczas)
RABELNmHTaMe2
Ćwiczenie 1
Wybierz gramatycznie poprawne zakończenie zdania: Multī nesciunt Możliwe odpowiedzi: 1. quam vim scientia habuerit., 2. quam vim scientia habēret., 3. quam vim scientia habeat.
Wybierz gramatycznie poprawne zakończenie zdania: Multī nesciunt Możliwe odpowiedzi: 1. quam vim scientia habuerit., 2. quam vim scientia habēret., 3. quam vim scientia habeat.
Wybierz gramatycznie poprawny początek zdania: … quot cubicula in domō meā essent. Możliwe odpowiedzi: 1. Amīcī saepe interrogant, 2. Amīcī saepe interrogāvērunt, 3. Amīcī saepe interrogābunt
Wybierz gramatycznie poprawny początek zdania: … quot cubicula in domō meā essent. Możliwe odpowiedzi: 1. Amīcī saepe interrogant, 2. Amīcī saepe interrogāvērunt, 3. Amīcī saepe interrogābunt
Wybierz gramatycznie poprawny początek zdania: … quot cubicula in domō meā essent.
Amīcī saepe interrogant
Amīcī saepe interrogāvērunt
Amīcī saepe interrogābunt
ZDANIA PYTAJNE ZALEŻNE
Aby wyrazić w zdaniu pytajnym zależnym czynność uprzednią (wcześniejszą) w stosunku do czynności w zdaniu nadrzędnym, stosuje się odpowiednio coniūnctīvus perfectī, jeśli w zdaniu nadrzędnym występuje czas główny, oraz coniūnctīvus plusquamperfectī, jeśli w zdaniu nadrzędnym jest czas historyczny:
Rogābis mē, quid fēcerim. (czynność uprzednia: zapytasz mnie, co ja zrobiłem już)
Rogāvistī mē, quid fēcissem. (czynność uprzednia: zapytałeś mnie, co ja zrobiłem przedtem)
RS5ZlANh7VfWH
Ćwiczenie 3
Wstaw podane czasowniki w odpowiedniej formie dla czynności uprzedniej. Velim scīre, quid Tu uzupełnij. Czasowniki: agō, agere, ēgī, āctum. Māter fīlium interrogāvit, an bene Tu uzupełnij. Czasowniki: dormiō, dormīre, dormīvī, dormītum. Petrus mīrābātur, ubi frāter ēius Tu uzupełnij. Czasowniki: sum, esse, fuī. Testis officium est dīcere, quae Tu uzupełnij aut Tu uzupełnij. Czasowniki: videō, vidēre, vīdī, vīsum; audiō, audīre, audīvī, audītum.
Wstaw podane czasowniki w odpowiedniej formie dla czynności uprzedniej. Velim scīre, quid Tu uzupełnij. Czasowniki: agō, agere, ēgī, āctum. Māter fīlium interrogāvit, an bene Tu uzupełnij. Czasowniki: dormiō, dormīre, dormīvī, dormītum. Petrus mīrābātur, ubi frāter ēius Tu uzupełnij. Czasowniki: sum, esse, fuī. Testis officium est dīcere, quae Tu uzupełnij aut Tu uzupełnij. Czasowniki: videō, vidēre, vīdī, vīsum; audiō, audīre, audīvī, audītum.
Wstaw podane w nawiasach czasowniki w odpowiedniej formie dla czynności uprzedniej. Używaj tylko małych liter.
Velim scīre, quid ............. (agō, agere, ēgī, āctum)
Māter fīlium interrogāvit, an bene ....................... (dormiō, dormīre, dormīvī, dormītum)
Petrus mīrābātur, ubi frāter ēius ............... (sum, esse, fuī)
Testis officium est dīcere, quae .............. aut ................... (videō, vidēre, vīdī, vīsum; audiō, audīre, audīvī, audītum)
Polecenie 1
Przekształć pytania niezależne w zależne. Poniżej możesz sprawdzić poprawną odpowiedź.
Quā hōrā domum pervēnistī? – Pater quaerit...
Ubi fīlia mea est? – Māter querēbātur…
„Quot amīcōs habētis? – Bene scītis…
Quandō Agnēs raedam novam emit? – Petrus mīrātus est...
R1F89dATFrgYm
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
ZDANIA PYTAJNE ZALEŻNE
Aby wyrazić w zdaniu pytajnym zależnym czynność późniejszą (przyszłą) w stosunku do czynności w zdaniu nadrzędnym, stosuje się participium fūtūrī actīvī oraz odmiany czasownika sum, esse, fui odpowiednio w coniunctiwie praesentis, jeśli w zdaniu nadrzędnym występuje czas główny, oraz w coniunctiwie imperfectī, jeśli w zdaniu nadrzędnym jest czas historyczny:
ZDANIE NADRZĘDNE
ZDANIE PODRZĘDNE
Czasy główne: Praesens Futurum I Futurum II
Czynność późniejsza
Participium futuri activi + Con. Praes. sum, esse, fui
Zmień pytanie niezależne na pytanie zależne dla czynności równoczesnej, uprzedniej i późniejszej: Quid legis?, Ubi sumus?
Zmień pytanie niezależne na pytanie zależne dla czynności równoczesnej, uprzedniej i późniejszej: Quid legis?, Ubi sumus?
Zmień pytanie niezależne na pytanie zależne dla czynności równoczesnej, uprzedniej i późniejszej:
Pater rogat, “Ubi sumus?”, Nesciēbāmus, równoczesność, uprzedniość, przyszłość
„Quid legis?”
równoczesność
uprzedniość
przyszłość
Pater rogat
“Ubi sumus?”
równoczesność
uprzedniość
przyszłość
Nesciēbāmus
Historia super lībrīs Sibyllīnīs ac dē Tarquiniō Superbō rēge. In antīquīs annālibus memoriā super lībrīs Sibyllīnīs haec prōdita est. Anus hospita atque incognita ad Tarquinium Superbum rēgem adiit novem librōs ferēns, quōs esse dīcēbat dīvīna ōrācula; eōs velle venumdāre. Tarquinius pretium percontātus est. Mulier nimium atque immēnsum poposcit; rēx, quasi ānus aetāte dēsiperet, dērīsit. Tum illa foculum cōram cum ignī appōnit, trēs librōs ex novem deūrit et, ecquid reliquōs sex eōdem pretiō emere vellet, rēgem interrogāvit. Sed enim Tarquinius id multō rīsit magis dīxitque anum iam procul dubiō dēlīrāre. Mulier ibīdem statim trēs aliōs librōs exussit atque id ipsum dēnuō placidē rogat, ut trēs reliquōs eōdem illō pretiō emat. Tarquinius ōre iam sēriō atque attentiōre animō fit, eam cōnstantiam cōnfīdentiamque nōn īnsuper habendam intellegit, librōs trēs reliquōs mercātur nihilō minōre pretiō, quam quod erat petītum prō omnibus. Sed eam mulierem tunc ā Tarquiniō dīgressam posteā nusquam locī vīsam cōnstitit. Librī trēs in sacrārium condītī „Sibyllīnī” appellātī; ad eōs quasi ad ōrāculum quindecimvīrī adeunt, cum dī immortālēs pūblicē cōnsulendī sunt.
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Tarquinius Superbus otrzymuje książki od prorokini” autorstwa Mary MacGregor. Obraz ukazuje postać mężczyzny siedzącego na bogato zdobionym krześle. Postać odziana jest w błękitne szaty ze złotymi zdobieniami oraz niebieską pelerynę. Postać patrzy w lewo. Przed mężczyzną klęczą dwie postaci - kobieta i mężczyzna. Kobieta odziana jest w zielone szaty, w rękach trzyma obraz. Patrzy prosząco na mężczyznę. Obok kobiety widać ciemnoskórego sługę, który klęka i ma uniesione do góry dłonie. Kłania się władcy. W tle widoczna jest również postać mężczyzny trzymającego włócznię w prawej dłoni. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Ilustracja w punkcie przedstawia wizerunek Tarkwiniusza Pysznego siódmego króla Rzymu. Jest to odbity wizerunek z monety. 2. Ilustracja w punkcie przedstawia rysunek pod tytułem zakup ksiąg sybillińskich. 3. Ilustracja w punkcie przedstawia Sybilla Kumańska na fresku Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej. 4. Ilustracja w punkcie przedstawia model Świątyni Jowisza Kapitolińskiego, w której były przechowywane księgi Sybillińskie. 5 Ilustracja w punkcie przedstawia dyptyk przedstawiający Stylichona (po prawej), na jego rozkaz spalono księgi sybillińskie.
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Tarquinius Superbus otrzymuje książki od prorokini” autorstwa Mary MacGregor. Obraz ukazuje postać mężczyzny siedzącego na bogato zdobionym krześle. Postać odziana jest w błękitne szaty ze złotymi zdobieniami oraz niebieską pelerynę. Postać patrzy w lewo. Przed mężczyzną klęczą dwie postaci - kobieta i mężczyzna. Kobieta odziana jest w zielone szaty, w rękach trzyma obraz. Patrzy prosząco na mężczyznę. Obok kobiety widać ciemnoskórego sługę, który klęka i ma uniesione do góry dłonie. Kłania się władcy. W tle widoczna jest również postać mężczyzny trzymającego włócznię w prawej dłoni. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Ilustracja w punkcie przedstawia wizerunek Tarkwiniusza Pysznego siódmego króla Rzymu. Jest to odbity wizerunek z monety. 2. Ilustracja w punkcie przedstawia rysunek pod tytułem zakup ksiąg sybillińskich. 3. Ilustracja w punkcie przedstawia Sybilla Kumańska na fresku Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej. 4. Ilustracja w punkcie przedstawia model Świątyni Jowisza Kapitolińskiego, w której były przechowywane księgi Sybillińskie. 5 Ilustracja w punkcie przedstawia dyptyk przedstawiający Stylichona (po prawej), na jego rozkaz spalono księgi sybillińskie.
Mary MacGregor, „Tarquinius Superbus otrzymuje książki od prorokini”, 1912, kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
mafa068f79f834733_0000000000007
W starożytnych kronikach zostało przekazane takie oto wspomnienie o księgach sybillińskich. Nieznajoma nikomu, obca staruszka przybyła do króla Tarkwiniusza Pysznego, przynosząc ze sobą dziewięć ksiąg. Mówiła, że są w nich boskie wyrocznie i chce je sprzedać. Tarkwiniusz zapytał o ich cenę. Kobieta zażądała ogromnej, wręcz przesadzonej kwoty, więc król wyśmiał ją, jak gdyby była szalona ze starości. Wtedy owa kobieta postawiła przed nim palenisko, rozpaliła w nim ogień, spaliła trzy z dziewięciu ksiąg i zapytała króla, czy na pewno nie chce kupić pozostałych sześciu za tę samą cenę. Wtedy Tarkwiniusz wyśmiał ją jeszcze bardziej i powiedział, że tym razem już na pewno straciła rozum. Kobieta od razu spaliła kolejne trzy księgi i znowu uprzejmie zapytała, czy chce kupić pozostałe trzy księgi za tę samą cenę. Tarkwiniusz stał się całkowicie poważny i uważny, zrozumiał bowiem, że nie należy lekceważyć jej uporu i pewności siebie, i kupił pozostałe trzy księgi za cenę nie mniejszą, niż była żądana za wszystkie. Powszechnie wiadomo, że gdy kobieta odeszła od Tarkwiniusza, nie widziano jej już nigdy i nigdzie. Złożone w świątyni trzy księgi nazywano „sybillińskimi”. Członkowie Kolegium Piętnastu zwracają się do nich niczym do wyroczni, gdy trzeba publicznie zapytać bogów o radę.
Tłumaczenie: Autor opracowania
RkaA7cgDc4zRd
Ćwiczenie 7
Przetłumacz następujące wyrazy na język polski: Anus, foculus, pretium, liber.
Przetłumacz następujące wyrazy na język polski: Anus, foculus, pretium, liber.
RJXNXrVHWbTZC
Ćwiczenie 8
Ułóż podane niżej zdania zgodnie z chronologią wydarzeń z tekstu o księgach sybillińskich: Elementy do uszeregowania: 1. Ānus percontāta est Tarquinium, num librōs ēmeret. 2. Rēx vetulam immēnsum pretium prō lībrīs rogantem dērīsit. 3. Mulier tribus aliīs ustīs dēnuō rogāvit rēgem, num pecūniam prō reliquīs solveret. 4. Ānus tribus librīs ustīs iterum rēgem interrogāvit, num eōdem pretiō sex ēmeret. 5. Ōlim ad Tarquinium Superbum ānus adiit novem librōs ferēns. 6. Tarquinius trēs librōs nōn minōre pretiō, quod erat prō omnibus, mercātus est. 7. Tarquinius multō magis rīsit.
Ułóż podane niżej zdania zgodnie z chronologią wydarzeń z tekstu o księgach sybillińskich: Elementy do uszeregowania: 1. Ānus percontāta est Tarquinium, num librōs ēmeret. 2. Rēx vetulam immēnsum pretium prō lībrīs rogantem dērīsit. 3. Mulier tribus aliīs ustīs dēnuō rogāvit rēgem, num pecūniam prō reliquīs solveret. 4. Ānus tribus librīs ustīs iterum rēgem interrogāvit, num eōdem pretiō sex ēmeret. 5. Ōlim ad Tarquinium Superbum ānus adiit novem librōs ferēns. 6. Tarquinius trēs librōs nōn minōre pretiō, quod erat prō omnibus, mercātus est. 7. Tarquinius multō magis rīsit.
Ułóż podane niżej zdania zgodnie z chronologią wydarzeń z tekstu o księgach sybillińskich:
Tarquinius trēs librōs nōn minōre pretiō, quod erat prō omnibus, mercātus est.
Ōlim ad Tarquinium Superbum ānus adiit novem librōs ferēns.
W nawiązaniu do tekstu wskaż prawdziwe zdanie. Możliwe odpowiedzi: 1. Ānus percontātur, utrum rēx librōs emat, an combūrendī sint., 2. Ānus percontābatur, utrum rēx librōs emat, an combūrendī sint., 3. Ānus percontātur, utrum rēx librōs emeret, an combūrendī essent.
W nawiązaniu do tekstu wskaż prawdziwe zdanie. Możliwe odpowiedzi: 1. Ānus percontātur, utrum rēx librōs emat, an combūrendī sint., 2. Ānus percontābatur, utrum rēx librōs emat, an combūrendī sint., 3. Ānus percontātur, utrum rēx librōs emeret, an combūrendī essent.
W nawiązaniu do tekstu wskaż prawdziwe zdanie.
Ānus percontātur, utrum rēx librōs emat, an combūrendī sint.
Ānus percontābatur, utrum rēx librōs emat, an combūrendī sint.
Ānus percontātur, utrum rēx librōs emeret, an combūrendī essent.
Polecenie 2
Pracując w grupach po 2‑3 osoby, opiszcie obrazek zdaniem (zdaniami) pytajnym zależnym.
RPDsrFh0785T11
Ilustracja przedstawia obraz „Tarquinius Superbus otrzymuje książki od prorokini” autorstwa Mary MacGregor. Obraz ukazuje postać mężczyzny siedzącego na bogato zdobionym krześle. Postać odziana jest w błękitne szaty ze złotymi zdobieniami oraz niebieską pelerynę. Postać patrzy w lewo. Przed mężczyzną klęczą dwie postaci - kobieta i mężczyzna. Kobieta odziana jest w zielone szaty, w rękach trzyma obraz. Patrzy prosząco na mężczyznę. Obok kobiety widać ciemnoskórego sługę, który klęka i ma uniesione do góry dłonie. Kłania się władcy. W tle widoczna jest również postać mężczyzny trzymającego włócznię w prawej dłoni.
Mary MacGregor, „Tarquinius Superbus otrzymuje książki od prorokini”, 1912, wikimedia.org, domena publiczna
Ilustracja przedstawiająca parę siedzącą w restauracji. Przy ich stoliku stoi kelner przyjmujący zamówienie. Mężczyzna ma wyraźnie zadowolony wyraz twarzy. Para ubrana jest elegancko.
Ilustracja do polecenia, wikimedia.org, domena publiczna
R113Qr1urw9Nm
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Inna wersja zadania
Utwórz zdanie pytajne zależne.
Polecenie 4
Wykorzystując poznane słownictwo, ułóż własne opowiadanie/dialog. Użyj w nim zdań podrzędnych pytajnych zależnych.
R1WaUmZl5Vpzx
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Słowniki
Słownik pojęć
Księgi sybilińskie
Księgi sybilińskie
łac. libri Sibyllini, mit. rzym. urzędowe księgi proroctw w staroż. Rzymie, zapisane w języku greckim; wg tradycji rzym. kupił je król Tarkwiniusz PysznyTarkwiniusz PysznyTarkwiniusz Pyszny od tajemniczej kobiety (utożsamianej z Sybillą kumańską); przechowywane w świątyni Jowisza Kapitolińskiego; opiekę nad nimi sprawowało kolegium kapłańskie złożone początkowo z 2, później (kiedy dopuszczono do niego plebejuszy) z 10, wreszcie z 15 czł.; na żądanie senatu ich obowiązkiem była interpretacja zapisów K.s., jak również znalezienie środków zapobiegawczych (remedia) odsuwających zło zagrażające państwu; po pożarze 83 r. p.n.e., który zniszczył K.s., sporządzono nowy zbiór, wykorzystując przepowiednie Sybilli.
Sybilla
Sybilla
wieszczka; pierwotnie znano jedną, w I w. p.n.e. wymieniano ich 10, wśród nich Sybillę osiadłą w Kume (Italia), zwaną stąd Sybillą kumańską; od niej pochodzą Księgi sybilińskieKsięgi sybilińskieKsięgi sybilińskie; Oracula Sibyllina, apokryficzny judeochrześcijański zbiór przepowiedni z pierwszych wieków n.e., nie ma nic wspólnego z Księgami sybilińskimi. Postać Sybilli była częstym tematem w sztuce średniowiecznej i nowożytnej (m.in.: D. Ghirlandaio, Pinturicchio, Michał Anioł, Rafael, G. Reni, Rembrandt).
Tarkwiniusz Pyszny
Tarkwiniusz Pyszny
Lucius Tarquinius Superbus, ur. 560, zm. 495 r. p.n.e., Kume, siódmy król rzymski (534–509 p.n.e.); zięć Serwiusza Tuliusza; Tarkwiniusz Pyszny oparł władzę na wojsku; pokonał Wolsków i umocnił pozycję Rzymu; ukończył budowle rozpoczęte przez Tarkwiniusza Starego (m.in. Cloaca Maxima, Forum Romanum); despotyczne rządy Tarkwiniusza Pysznego spowodowały wybuch powstania (pod przywództwem Brutusa) i wypędzenie go z Rzymu.
Słownik łacińsko‑polski
R1VEle05koQaa1
Słownik łacińsko-polski.
Słownik łacińsko-polski.
Źródło: online skills, licencja: CC0.
mafa068f79f834733_0000000000216
Galeria dzieł sztuki
RPDsrFh0785T11
Ilustracja przedstawia obraz „Tarquinius Superbus otrzymuje książki od prorokini” autorstwa Mary MacGregor. Obraz ukazuje postać mężczyzny siedzącego na bogato zdobionym krześle. Postać odziana jest w błękitne szaty ze złotymi zdobieniami oraz niebieską pelerynę. Postać patrzy w lewo. Przed mężczyzną klęczą dwie postaci - kobieta i mężczyzna. Kobieta odziana jest w zielone szaty, w rękach trzyma obraz. Patrzy prosząco na mężczyznę. Obok kobiety widać ciemnoskórego sługę, który klęka i ma uniesione do góry dłonie. Kłania się władcy. W tle widoczna jest również postać mężczyzny trzymającego włócznię w prawej dłoni.
Mary MacGregor, „Tarquinius Superbus otrzymuje książki od prorokini”, 1912, wikimedia.org, domena publiczna
R1DHG9zM4g7lb1
Ilustracja przedstawia obraz „Dwóch starców je zupę” autorstwa Francisco Goya. Obrazie ukazuje dwie postaci - starszych mężczyzn. Obnie postaci są mało wyraźne. Jedna z nich trzyma w prawej dłoni łyżkę, którą zanurza w misce. Druga postać siedzi pochylona nad stołem.
Francisco Goya, „Dwóch starców je zupę”, 1819-1823, Museo del Prado, Madryt, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
mafa068f79f834733_0000000000221
Bibliografia
O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński, Podręcznik dla lektorów szkół wyższych, Warszawa 2006.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 1978.
I. Grześczak, Łacina dla średniozaawansowanych, Warszawa 2012.
