Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1QsGuRbSzXK11

Zespoły wykonawcze – różne typy chórów (jednorodny, dziecięcy, żeński, męski, mieszany)

Źródło: Szymon Godziemba-Trytek, cc0.

Ważne daty

Lata życia wybranych polskich kompozytorów muzyki chóralnej:

ok. 1535‑1591 – Mikołaj Gomółka

ok. 1550‑1616 – Mikołaj Zieleński

ok. 1665‑1734 – Grzegorz Gerwazy Gorczycki

1819‑1872 – Stanisław Moniuszko

1893‑1963 – Stanisław Wiechowicz

1922‑2015 – Andrzej Koszewski

1930‑2014 – Józef Świder

1930 – Romuald Twardowski

1949‑2010 – Marek Jasiński

1968 – Paweł Łukaszewski

m70d623518a893d36_0000000000040
1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RbsIlnTeCgHrh

Pobierz załącznik

Plik PDF o rozmiarze 81.13 KB w języku polskim
m70d623518a893d36_0000000000043

I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.

3. Średniowiecze. Uczeń:

2) omawia chorał gregoriański:

a) powstanie,

b) związek z liturgią Kościoła rzymskiego (antyfonarz),

c) cechy,

d) notacja (neumy),

e) sposoby wykonania: accentus i contentus,

f) system modalny,

g) formy i gatunki z nim związane: hymn, psalm, antyfona, msza, dramat liturgiczny (misterium) i in.;

10) zna pojęcia: śpiew melizmatyczny (melizmaty), skale modalne, cantus firmus, neumy.

4. Renesans. Uczeń:

2) wymienia formy muzyki wokalnej i instrumentalnej;

3) omawia cechy wybranych form muzycznych (madrygał, pieśń, kanon);

5) zna kompozytorów renesansowych (Guillaume Dufay, Orlando di Lasso, Giovanni Pierluigi da Palestrina, Wacław z Szamotuł, Mikołaj Gomółka, Marcin Leopolita, Mikołaj Zieleński, i in.) i podaje przykłady ich twórczości;

7) zna pojęcia: tabulatura, polifonia wokalna, a cappella, polichóralność, imitacja, kapela.

5. Barok. Uczeń:

6) zna pojęcia: system dur‑moll, polifonia imitacyjna, bas cyfrowany (basso continuo), kontrapunkt, forma ewolucyjna, orkiestra barokowa, improwizacja, forma wariacyjna, ostinato, system równomiernie temperowany, bel canto.

7. Romantyzm. Uczeń:

6) zna pojęcia: kantylena, tempo rubato, transkrypcja fortepianowa, wirtuoz, uwertura koncertowa, muzyka programowa, leitmotiv, szkoła narodowa, instrumentacja.

II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:

1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;

2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź;

4. dokonuje analizy percepcyjnej, uwzględniając:

a) elementy muzyki,

5. rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną.

III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:

1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię

m70d623518a893d36_0000000000048
Nauczysz się

charakteryzować zarys historyczny rozwoju śpiewu wielogłosowego, klasyfikację zespołów chóralnych oraz omówić cechy poszczególnych głosów wokalnych;

charakteryzować funkcjonowanie instrumentu głosowego oraz jak jego budowa wpływa na barwę wydobywanego dźwięku;

wymieniać nazwiska polskich twórców muzyki chóralnej.

m70d623518a893d36_0000000000061

Rola głosu na przestrzeni wieków

Głos jest instrumentem towarzyszącym ludzkości od zawsze. Jego historia i związana z nią tradycja ukazują rozwój człowieka na przestrzeni wieków. W czasach prehistorycznych, głos służył przede wszystkim do porozumiewania się, natomiast do muzykowania wykorzystywano proste instrumenty, które miały służyć wykonywaniu rytmu. Można było je wykonać z różnego rodzaju i kształtów drewna, jak również ze zwierzęcych kości. W starożytności muzyka przybrała już bardziej złożoną formę. Przy akompaniamencie kitaryKitarakitary, formingiFormingaformingi lub innego instrumentu wykonywano pieśni na głos. Śpiewak zyskał nowe znaczenie i rolę - komentatora, barda, dramaturga. Sztuka pojmowana była w sposób synkretyczny – muzyka, taniec, dramat antyczny przeplatały się i tworzyły jednolite dzieła.

R1ZPeAr6jjdEg
Psiax, Satyr, Dionizos i menada – przedstawienie archaiczne, 520-510 p.n.e, wikimedia.org, domena publiczna

Wraz z rozwojem cywilizacyjnym oraz rozpowszechnieniem chrześcijaństwa nastała kolejna epoka w dziejach muzyki oraz wokalistyki. Średniowiecze przyniosło chóralny śpiew jednogłosowy, zwany chorałem gregoriańskimChorał gregoriańskichorałem gregoriańskim. Chorał wykonywano podczas liturgii, w języku łacińskim, śpiewany był wyłącznie przez mężczyzn.

R1d1r9tGfIjiu1
Utwór muzyczny: „Ubi caritas et amor” – chorał gregoriański. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.

Stopniowy rozwój gatunków i form muzycznych oraz polifonii wokalnej znacząco rozwinął rolę muzyczną chóru traktując go niemal na równi z grupami instrumentalnymi. Wykształcił się czterogłos (S – sopran, A – alt, T – tenor, B – bas), który był powszechnie stosowany we wszystkich epokach, począwszy od renesansu. Doskonałym tego dowodem są fugiFugafugi wokalne lub wokalno‑instrumentalne w dziełach oratoryjnychOratoriumoratoryjnych oraz kantatowych barokowych mistrzów – Jana Sebastiana Bacha oraz Jerzego Fryderyka Haendla.

RjtOSjpCnC1n9
Utwór muzyczny: Kyrie z Wielkiej mszy h-moll BWV232, autorstwa Jana Sebastiana Bacha. Wykonawca: Grupa muzyczna L'arpa festante, pod dyrekcją Pia Praetorius. Utwór ten został wykonany w kościele St. Egidien w Norymberdze w 2009 roku. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.

Głos jako instrument

RqZAqioI2E7Mv
Krtań bierze udział zarówno w oddychaniu, jak i śpiewie. Położona jest w górnej części układu oddechowego, pomiędzy gardłem a tchawicą. Złożona jest z chrząstek parzystych: nalewkowatych, różkowatych, klinowatych oraz nieparzystych: tarczowatej, pierścieniowatej i nagłośniowej. Spośród nich jedna, tarczowata, jest szczególnie widoczna na szyi u mężczyzn tworząc tzw. jabłko Adama. Chrząstki łączą się więzadłami z kością gnykową oraz tchawicą. W krtani, pomiędzy chrząstkami nalewkowatymi a tarczowatą znajdują się fałdy głosowe potocznie zwane „strunami”. Są to dwa więzadła zamykające szparę głośni. Ich drganie podczas wydechu powoduje dźwięk. Fałdy mogą drgać na całej powierzchni oraz tylko na ich części. To warunkuje wysokość dźwięku. Im mniejszy fragment fałdów drga, tym wyższy wydają one dźwięk. W śpiewie i mowie krtań z fałdami głosowymi odpowiada za wysokość dźwięku, za jego barwę odpowiadają tzw. rezonatory, czyli jama nosowa, gardło i zatoki.
Rnjs0aLMrQdIS
Ilustracja interaktywna przedstawia: układ oddechowy człowieka. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. błona tarczowo-gnykowa, 2. więzadło tarczowo-gnykowe środkowe, 3. wcięcie krtaniowe, 4. chrząstka tarczowata, 5. więzadło pierścienno-tarczowe środkowe, 6. stożek sprężysty, 7. chrząstka pierścieniowata, 8. tchawica, 9. kość gnykowa, 10. więzadło tarczowo-gnykowe boczne, 11. róg górny chrząstki tarczowatej, 12. nerw (żółty) i tętnica (czerwona) krtaniowa górna, 13. kresa skośna, 14. mięsień pierścienno-tarczowy, 15. róg dolny chrząstki tarczowatej, 16. staw pierścienno-tarczowy.
Układ oddechowy człowieka, wikimedia.org, CC BY-SA 2.5

Podczas śpiewu rezonujeRezonansrezonuje całe ciało, jednak sam dźwięk powstaje w krtani. Znajduje się ona w górnym odcinku układu oddechowego. W krtani mieszczą się fałdy (struny) głosowe, które odpowiedzialne są za fonację dźwiękuFonacja dźwiękufonację dźwięku. Ich drganie powodowane przez napływ powietrza przez szparę głośni wytwarza dźwięk. Ruch fałdów głosowych można porównać do drgającej struny w gitarze. Porównanie to można również odnieść do wysokość dźwięku – im krótszy odcinek fałdów głosowych drga, tym wydobywany dźwięk staje się wyższy i na odwrót.

Higiena krtani i emisja głosu są bardzo ważnymi czynnikami wpływającymi na funkcjonowanie krtani. Stosowanie używek, w szczególności wyrobów tytoniowych może powodować powstawanie obrzęków, a w ostateczności zmiany nowotworowe. Również złe nawyki fonacyjne wpływają na pogorszenie się pracy tego narządu. Chrypka, gwizd lub szmer podczas mowy, mogą świadczyć o niedyspozycyjności krtani i sugerować wizytę u lekarza laryngologa, bądź foniatry.

Wokalista wykorzystuje podczas śpiewu tzw. rezonatory, które podobnie jak w instrumentach nadają specyficznej barwy i wolumenu brzmienia dźwięku. Są nimi kości, zęby, a także puste przestrzenie takie jak zatoki. Ze względu na to które elementy ciała pracują, wyróżnia się dwa rejestry: głowowy (dźwięk skupiony jest na rezonatorach głowy), piersiowy (dźwięk skupiony jest na rezonatorach klatki piersiowej). W śpiewie rozrywkowym wokalista wykorzystuje barwy rejestrów i różnice między nimi, potrafi także zmieniać pracę poszczególnych rezonatorów, poprzez wykorzystanie odpowiednich metod. Śpiewak operowy dąży do wyrównania rejestrów, skupia się na rezonansie całego ciała, w wyniku czego daje to poczucie jednorejestrowości.

Podział głosów chóralnych

W zespole chóralnym głosy dzielą się na cztery główne grupy: sopranySopransoprany, altyAltalty, tenoryTenortenorybasyBasbasy.

Najwyższym głosem jest sopran. Charakteryzuje się jasną barwą. W utworach chóralnych bardzo często pełni rolę wiodącą wykonując główną melodię. Struny głosowe w głosie sopranowym są krótkie (14–19 mm), co powoduje wysokie brzmienie tego głosu. Objętość dźwięków skali sopranu zaczyna się od c1, a kończy na c3, choć najczęściej w chórze najwyższym wykonywanym dźwiękiem przez soprany jest a2.

RTSE8ODdTD2xQ
Utwór muzyczny: Laudate Dominum KV339 (fragment), autorstwa Wolfganga Amadeusza Mozarta. Wykonawca: The Janáček Chamber Orchestra, pod dyrekcją Jakuba Černohorský'ego. Sopran: Patricia Janečková. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się majestatycznym, kantylenowym charakterem.

Kolejnym głosem żeńskim, niższym i pełniej brzmiącym, jest alt. Jego struny są dłuższe, stąd możliwość wykonywania dźwięków od f do e2. Głosem pośrednim między sopranem a altem jest mezzosopranMezzosopranmezzosopran (średni sopran). Wykonuje on partie od dźwięku a do g2. Wszystkie głosy żeńskie notuje się w kluczu wiolinowym.

R13D9Qb96rx40
Utwór muzyczny: Pasja wg św. Jana BWV 245 (fragment), autorstwa Jana Sebastiana Bacha. Wykonawca: Uppsala Akademiska Kammarkör, pod dyrekcją Stefana Parkmana.
RzwppDHRRZ7TF
Utwór muzyczny: OperaCarmen - Habanera (fragment), autorstwa Georgesa Bizeta. Wykonawca: Orkiestra Metamorphose, pod dyrekcją Pavla Lyubomudrova, Mezzosopran: Yuliya Lebedenko. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się rezolutnym, tanecznym charakterem.
RCMPslz4HSZrU
Utwór muzyczny: Suscepit israel z utworu Magnificat BWV243, Johana Sebastiana Bacha. Wykonawca: Netherlands Bach Society, Julia Doyle (Sopran), Hana Blažíková (Sopran) and Maarten Engeltjes (Alt). dyrygent: Jos van Veldhoven. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się majestatycznym, tkliwym charakterem.

W głosach męskich najwyższym chóralnym głosem jest tenor. Charakteryzuje się często bohaterską barwą dźwięku, co wynika z wydobycia wysokich nut rezonansem klatki piersiowej, a nie rezonansem głowy (jak np. sopran, czy kontratenorKontratenorkontratenor). Wśród głosów męskich posiada on najkrótsze struny głosowe (18–22 mm), które pozwalają wydobyć dźwięki od c do a1. Partię tenorową notuje się w kluczu wiolinowym z dolnym przenośnikiem oktawowymPrzenośnik oktawowyprzenośnikiem oktawowym.

RQGVRwH2B65B2
Utwór muzyczny: Time to Say Goodbye (Con te partirò). Wykonawca: London Symphony Orchestra, pod dyrekcją Davida Malleta, Andrea Bocelli (tenor), Sarah Brightman (sopran). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się majestatycznym, wirtuozerskim charakterem.

Najniższym, i zarazem posiadającym najdłuższe struny głosowe, w chórze jest bas (24–25 mm). Pełni on przede wszystkim rolę podstawy harmonicznej. Jego zakres dźwięków wynosi od E do e1. Głosem pośrednim między basem a tenorem jest barytonBarytonbaryton. Osiąga on dźwięki od G do g1. Partie basowe oraz barytonowe notuje się w kluczu basowym.

R1QsnrJwSouOP
Utwór muzyczny: Mów do mnie jeszcze. Wykonawca: Adam Woźniak. Fragment utworu pochodzi z Benefisu Bernarda Ładysza, który odbył się w MCC Mazurkas w Ożarowie Mazowieckim 29 września 2013 roku. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tkliwym, wzruszającym charakterem.
RXKzuRe7JuCTx
Utwór muzyczny: Aria Skołuby z opery Straszny Dwór Stanisława Moniuszki. Wykonawca: Bernard Ładysz. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się podniosłym charakterem.

Barwę głosu tenorowego oraz basowego przybliży nam fragment utworu He trusted in God z oratorium Mesjasz J. F. Haendla:

R1HXlpWjC2IaQ1
Utwór muzyczny: Jerzy Fryderyk Haendel „He trustad in God” z oratorium „Mesjasz”, temat fugi w basie i tenorze. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się radosnym charakterem.

Kontratenor jest najwyższym rodzajem głosu męskiego. Wysokość tego głosu wiąże się ze specyficznym rezonansem. Śpiewak świadomie, z wykorzystaniem odpowiedniej techniki wokalnej, używa rezonansu głowy niejako rezygnując z rezonansu klatki piersiowej i reszty ciała. Jest to w uogólnieniu technika śpiewania tzw. falsetem. Kontratenor nie jest wrodzonym typem głosu, a wyszkolonym sposobem śpiewania wokalisty tenora lub barytona. Kontratenor w chórze występuje zazwyczaj w chórach chłopięco‑męskich, w których wykonuje partie altu.

Rs7HXN8ZiDf0j
Utwór muzyczny: Utwór wykonany przez Marca Beasleya i Guido Moriniego z grupy Accordone. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tkliwym, spokojnym charakterem.
m70d623518a893d36_0000000000136

Klasyfikacja chórów

Współcześnie chór to zespół muzyczny złożony z minimum 25 śpiewaków (wokalistów). Zespoły do 15 osób nazywa się zespołami wokalnymiZespół wokalnyzespołami wokalnymi, zaś od 15 do 25 osób chórami kameralnymi. Chóry wykonują muzykę a cappellaA cappellaa cappella lub z akompaniamentem. Chór pełni także ważną rolę w utworach wielkoobsadowych, takich jak: mszeMszamsze, oratoria, czy operyOperaopery. Oprócz funkcji czysto brzmieniowej, jest również nośnikiem warstwy słownej utworu literackiego włączonego do kompozycji.

R7QKDGsfebsXH1
Chór Teatru Wielkiego Opery Narodowej, teatrwielki.pl, CC BY 3.0

Chór mieszanyChór mieszanyChór mieszany jest najczęściej spotykanym rodzajem chóru. Śpiewają w nim zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Podział głosów rozpoczyna się od czterech (SATB – sopran, alt, tenor, bas), choć zdarzają się również utwory lub ich fragmenty, w których cały mieszany chór śpiewa jednym głosem (unisono). W bardziej złożonym repertuarze podział może wzrosnąć do ośmiu (SSAATTBB) lub więcej głosów.

RwCj88wu2YgKL
Ilustracja interaktywna przedstawia: Fragment partytury w układzie 4-głosowym. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Utwór muzyczny A. Bruckner „Christus factus est”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym, mistycznym charakterem.
Fragment partytury w układzie 4-głosowym (SATB), A. Bruckner - „Christus factus est”, imslp.org, CC BY 3.0 (Fotografia); A. Bruckner - „Christus factus est”, online-skills, CC BY 3.0
R1XiGhQPJRH88
Utwór muzyczny: I Love My Love Utwór wykonany przez Cambridge Singers pod dyrekcją Johna Ruttera. Cechuje się spokojnym, mistycznym charakterem. Kompozycja posiada umiarkowane tempo.
RPXzAgZSilIJX
Watoto Children Choir, wikimedia.org, CC BY 2.0

Chór dziecięcy charakteryzuje się prostym brzmieniem głosów. Wynika to z wieku chórzystów (przed mutacją głosuMutacja głosumutacją głosu), a w związku z tym również z budową fałdów (strun) głosowych oraz odmiennością rezonansu (w śpiewie rezonuje całe ciało). Głosy w chórze dziecięcym (lub chłopięcym, czy dziewczęcym) osiągają podobny przedział dźwiękowy, co głosy żeńskie – sopran i alt. Podział w partyturze rozpoczyna się od dwóch (SA) do czterech (SSAA) lub nawet pięciu głosów (SSSAA).

Utwory przeznaczone na chór dziecięcy można wykonać również w chórze żeńskim.

Innym rodzajem chóruChórchóru jest chór chłopięco‑męski. Partie sopranów i altów wykonują w nim chłopcy przed mutacją, dzięki czemu brzmienie zespołu jest prostsze, delikatniejsze i bardziej spójne. Jednorodność zespołu wynika z jednej płci chórzystów. Podział głosów w takim zespole jest podobny jak w chórze mieszanym: SATB. Sięga on do ośmiu, choć zależne jest to od zaawansowania zespołu.

R8s71SdlAODFW1
Fragment partytury w układzie 3-głosowym, „Melodie Europy” na chór dziecięcy Jakuba Kowalewskiego, imslp.org, CC BY 3.0

chórach amatorskich wykonawcami są najczęściej śpiewacy‑amatorzy, wykonują muzykę z pasji i osobistego zaangażowania. Chórów tego rodzaju jest bardzo wiele, działają przy ośrodkach kultury, szkołach, kościołach i innych instytucjach lub jako stowarzyszenia. W Polsce działa kilka organizacji zrzeszających chóry amatorskie, np. Federacja Caecilianum, Polski Związek Chórów i Orkiestr.

chórach zawodowych śpiewają profesjonalni muzycy – osoby wykształcone wokalnie, absolwenci wydziałów wokalnych lub chórmistrzowskich. Śpiewanie w chórze jest ich pracą zawodową. Takie zespoły działają przede wszystkim w filharmoniach i operach. W ich repertuarze znajduje się wiele dzieł wokalno‑instrumentalnych, a nawet operowych (chóry operowe). Zdarza się, że mecenat nad chórami zawodowymi sprawują władze miasta, np. Polski Chór Kameralny Schola Cantorum Gedanensis z Gdańska, czy Camerata Silesia z Katowic.

Chóry mogą się również dzielić ze względu na wykonywany repertuar. Największą grupę stanowią te wykonujące repertuar muzyki poważnej, jednak są również takie, które specjalizują się w muzyce gospel lub jazzie.

Animacja pt. Wybrani polscy kompozytorzy muzyki chóralnej

R1EHG5vBKonw7
Animacja 3D pod tytułem. „Wybrani polscy kompozytorzy muzyki chóralnej”. Mikołaj Gomółka (ok. 1535–1591) Kompozytor epoki renesansu. Do jego największych osiągnięć należy zaliczyć 150 krótkich, czterogłosowych utworów do psalmów przekładu Jana Kochanowskiego. Zbiór Melodie na psałterz polski do dziś uważany jest za arcydzieło polskiej muzyki renesansu. Utwory takie, jak: Nieście chwałę mocarze, Kleszczmy rękoma, czy Szczęśliwy, który… wchodzące w skład Melodii na psałterz polski znajdują swoje miejsce w repertuarze wielu chórów zarówno zawodowych, jak i amatorskich. Mikołaj Zieleński (ok. 1550–1616) Kompozytor epoki renesansu. O jego życiu wiemy bardzo niewiele. Pełnił funkcję organisty i dyrygenta na dworze w Łowiczu. Utwory Zieleńskiego zdobyły uznanie w Wenecji, gdzie wydano jego dwuczęściowe dzieło przeznaczone do wykonywania podczas całego roku kościelnego Offertoria et Communiones. Grzegorz Gerwazy Gorczycki (ok. 1665–1734) Barokowy kompozytor, kapłan i organista. Pisał w duchu epoki, tworząc utwory polifoniczne, sakralne, w języku łacińskim. Związek Gorczyckiego z takimi miastami, jak Wiedeń, Praga, czy Kraków, oraz jego warsztat kompozytorski, wskazują na bardzo dobre wykształcenie muzyczne. Niestety, nie wiele do dziś o nim wiemy. Stanisław Moniuszko (1819–1872) Kompozytor epoki romantyzmu, twórca polskiej opery narodowej. Stanisław Moniuszko zasłynął przede wszystkimi dziełami wokalnymi: pieśniami i operami. Jego kilkutomowy zbiór Śpiewników domowych w czasach, gdy Polski nie było na mapach Europy, krzewił wśród Polaków patriotyzm i poczucie tożsamości narodowej. Do najsłynniejszych pieśni należą Prząśniczka oraz Dziad i baba. Jego opery (m.in. Straszny dwór i Halka) do dziś są wykonywane i na nowo interpretowane przez największe polskie sceny operowe. Stanisław Wiechowicz (1893–1963) Pedagog, dyrygent, krytyk muzyczny i kompozytor tworzący w I połowie XX w. Zajmował się głównie muzyką chóralną, zarówno w komponowaniu, jak i w nauczaniu jej. Pasjonat muzyki ludowej, z której chętnie czerpał w swoich dziełach chóralnych. Do najpopularniejszych należą: Na glinianym wazoniku, Pado dysc i Pragną ocki, pragną. Andrzej Koszewski (1922–2015) Kompozytor, muzykolog i pedagog. Komponował w XX i na początku XXI w. W utworach chóralnych często traktował głos perkusyjnie, wykorzystując spółgłoski zawarte w tekście. Ten wymagający dla chórzystów zabieg sprawia, że utwory Koszewskiego przez swoją trudność wykonywane są głównie przez zaawansowane wokalnie chóry i zespoły wokalne. Józef Świder (1930–2014) Kompozytor tworzący w XX i na początku XXI w. Teoretyk muzyki oraz pedagog. Pisał zarówno muzykę wokalną, jak i instrumentalną. Muzyka chóralna Świdra charakteryzuje się instrumentalnym traktowaniem głosu ludzkiego. Jego Cantus Gloriosus jest śpiewany przez chóry mieszane na całym świecie. Romuald Twardowski (ur. 1930 r.) Kompozytor zarówno muzyki chóralnej, jak i instrumentalnej, tworzący w II połowie XX i początku XXI w. Urodzony w Wilnie, pisze utwory chóralne w języku polskim oraz rosyjskim. Jest jednym z najpopularniejszych kompozytorów wśród polskich chórów ruchu amatorskiego. Marek Jasiński (1949–2010) Kompozytor II połowy XX i początku XXI w., pedagog. Tworzył muzykę sakralną, wokalną oraz wokalno‑instrumentalną. W zakresie muzyki chóralnej tworzył dzieła o rozszerzonym kontekście gatunkowym korzystając z melodyki muzyki żydowskiej, czy jazzowej. W swoich kompozycjach korzystał z łaciny oraz języka angielskiego. Do najpopularniejszych i najbardziej uznanych dzieł (w Polsce i na świecie) należą jego psalmy, m.in. Cantus finalis, Cantus laudabilis, Psalm 100. Paweł Łukaszewski (ur. 1968 r.) Kompozytor, dyrygent, animator życia muzycznego. Od końca XX w. tworzy głównie utwory wokalne i wokalno‑instrumentalne w nurcie muzyki sakralnej. Obecnie jest najczęściej wykonywanym kompozytorem polskim muzyki wokalnej na świecie. Jego kompozycje znajdują się w repertuarach tak znakomitych zespołów, jak m.in. The Choir of King’s College Cambridge z Wielkiej Brytanii.
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.

Wybrane utwory

R1JgD7TBc6SsQ
Utwór muzyczny: Mikołaj Gomółka, „Nieście chwałę, mocarze”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się radosnym, tanecznym charakterem.
R1Xhcrt7pFWpS
Utwór muzyczny: Mikołaj Zieleński, „Viderunt omnes”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się wirtuozerskim charakterem.
RMPQocUjqE1n9
Utwór muzyczny: Grzegorz Gerwazy Gorczycki, „Omni die dic Mariae”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się majestatycznym, religijnym charakterem.
Rvgl6WARicLfd
Utwór muzyczny: Stanisław Moniuszko Ojcze nasz. Nagranie Chóru Akademickiego Szkoły Głównej Handlowej, dyrygent: Tomasz Hynek. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się majestatyczny, modlitewnym charakterem.
RtqUikJRmYi1f
Utwór muzyczny: Stanisław Wiechowicz, „Pado dysc”. Cechuje się skocznym, ruchliwym charakterem.Kompozycja posiada szybkie tempo.
RRxm8yvbviAUT
Utwór muzyczny: Andrzej Koszewski, „Serioso Giocoso”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tajemniczym, kantylenowym charakterem.
R13EAOGUnaW1Z
Utwór muzyczny: Józef Świder, „Cantus Gloriosus”. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się radosnym, podniosłym charakterem.
RIzllYjBsNCOw
Utwór muzyczny: Romuald Twardowski, „Alleluja”. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo. Cechuje się zróżnicowanym charakterem - na początku mistyczny, później radosnym.
R113VEv4znwL5
Utwór muzyczny: Marek Jasiński, „Cantus finalis”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się podniosłym charakterem.
RckEDyYOOg4Kz
Utwór muzyczny: Paweł Łukaszewski, „Ave Maria”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się tkliwym, mistycznym charakterem.
m70d623518a893d36_0000000000177

Zakończenie

Głos ludzki charakteryzuje się różnorodnym sposobem wydobywania dźwięku. Naśladując odgłosy natury może szeleścić, kląskać, szeptać, a nawet krzyczeć. Oprócz samego głosu i aparatu mowy chórzysta ma do dyspozycji całe swoje ciało, stąd w partyturach chóralnych XX i XXI w. znajdziemy również oznaczenia klaskania, tupania, czy pstrykania palcami. Chórzyści władają instrumentem zdolnym wyrazić niezliczoną liczbę emocji, które towarzyszą każdemu człowiekowi.

R1OBoEmlK10CD11
Przykład współczesnego zapisu efektów onomatopeicznych w partii chóralnej, AMFN, CC BY 3.0

Chór każdego rodzaju, jednorodny, mieszany, zawodowy, czy amatorski, pełni niezwykłą rolę w kompozycjach wokalnych czy wokalno‑instrumentalnych – wyraża zarówno treści muzyczne jak i słowne utworu. Zespół ten eksponuje emocjonalność dzieła muzycznego poprzez umiejętne wykorzystywanie głosu - instrumentu, który posiadamy wszyscy.

W Polsce funkcjonuje Polski Związek Chórów i Orkiestr (PZChiO), który zrzesza chóry, zespoły śpiewacze i orkiestry. Organizacja funkcjonuje od 2002 roku i posiada oddziały w całym kraju. Jedną z działalności podejmowanych przez PZChiO jest organizacja festiwali muzycznych, na których prezentują się rodzimi i zagraniczni muzycy.

RFQiQq6D52jR9
Polski związek chórów i orkiestr, pzchio.org, CC BY 3.0

Zadania

Posłuchajmy utworu muzycznego Johannesa Brahmsa pt. Niemieckie Requiem, część II.

R19sRpnYuuy8r
Utwór muzyczny: Niemieckie Requiem, cześć II Koncert w kościele Jadwigi Eleonory w Sztokolmie pod dyrekcją Pära Fridberga. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
R1b3uswhAfp7T
Ćwiczenie 1
Wyjaśnij pojęcie chorał gregoriański.

Posłuchajmy utworu muzycznego Jerzy Fryderyk Haendel - Lascia ch'io pianga

R16kyH0E3UYGl1
Utwór muzyczny: Jerzy Fryderyk Haendel „Lascia ch’io pianga”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się wirtuozerskim charakterem.
R1bnkGHdnuHLn
Ćwiczenie 2
Wyjaśnij pojęcie A capella.
RErV1ZjOvpIlg
Ćwiczenie 3
Określ zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. W chórze może śpiewać nawet 200 osób., 2. Główną rolą dyrygenta jest podawanie dźwięków na początku utworu., 3. W chórze mieszanym głosy dzielą się maksymalnie na osiem., 4. W chórze jednorodnym mogą śpiewać chłopcy oraz mężczyźni.
R17JaZPT3p9kA
Ćwiczenie 4
Ustaw poznane wcześniej głosy ludzkie od najwyższego do najniższego. Elementy do uszeregowania: 1. Sopran, 2. Tenor, 3. Bas, 4. Alt, 5. Baryton, 6. Mezzosopran
R843GBMWSPKVa
Ćwiczenie 5
Wyjaśnij pojęcie chór.
R1ZQOlxOMgqLT
Ćwiczenie 6
Jaka jest rola dyrygenta w chórze? Możliwe odpowiedzi: 1. Przygotowuje utwór podczas prób. 2. Podaje dźwięki przed rozpoczęciem utworu. 3. Dyrygując pokazuje interpretację utworu. 4. Śpiewa utwór razem z chórzystami.
R1FcfXBG0lCQp
Ćwiczenie 7
Wyjaśnij pojęcie kontratenor.

Słownik pojeć

A cappella
A cappella

śpiew bez akompaniamentu (udziału) instrumentów.

Alt
Alt

niski głos żeński.

Baryton
Baryton

średni głos męski.

Bas
Bas

niski głos męski.

Chorał gregoriański
Chorał gregoriański

śpiew jednogłosowy, sakralny; pochodzi z epoki średniowiecza.

Chór
Chór

zespół śpiewaków wykonujących utwór jedno- lub wielogłosowy a cappella lub z towarzyszeniem instrumentów; rozróżnia się chór męski, żeński, chłopięcy, mieszany, 1-, 2-, 3-, 4- (najczęściej) i więcej głosowy; chór 4‑głosowy mieszany składa się z sopranów, altów, tenorów i basów. W starożytnej Grecji i we wczesnym średniowieczu chór był jednogłosowy, dopiero wraz z rozkwitem polifonii powstały chóry kilkugłosowe; początkowo z chóru w zasadzie były wyłączone kobiety; partie wysokie śpiewali chłopcy, potem kastraci (neapolitańska szkoła); w XIX w. rozwój chórów zawodowych i amatorskich był ważnym czynnikiem kultury muzycznej (w Polsce chór Echo, Harfa, Lutnia i in.).

Chór jednorodny
Chór jednorodny

chór, w którym wszyscy wykonawcy są jednakowej płci lub chór dziecięcy.

Chór mieszany
Chór mieszany

chór, w którym śpiewają kobiety i mężczyźni.

Fonacja dźwięku
Fonacja dźwięku

wydobywanie dźwięku.

Forminga
Forminga

instrument strunowy powstały w starożytnej Grecji.

Fuga
Fuga

polifoniczna forma muzyczna rozwinięta w baroku.

Kitara
Kitara

instrument strunowy powstały w starożytnej Grecji.

Kontratenor
Kontratenor

najwyższy głos męski, śpiewa w tym samym zakresie dźwiękowym, co żeński alt lub sopran.

Mezzosopran
Mezzosopran

średni głos żeński.

Msza
Msza

utwór wokalno‑instrumentalny, sakralny; skomponowany do tekstu stałych części mszy w kościele katolickim.

Mutacja głosu
Mutacja głosu

zmiana brzmienia głosu występująca podczas dojrzewania; przechodzą ją zarówno chłopcy, jak i dziewczynki; zmianę brzmienia głosu powoduje powiększenie się krtani oraz wydłużenie fałdów głosowych.

Opera
Opera

utwór wokalno‑instrumentalny, sceniczny.

Oratorium
Oratorium

utwór wokalno‑instrumentalny, sakralny, pozbawiony akcji scenicznej.

Przenośnik oktawowy
Przenośnik oktawowy

określenie w partyturze (podawane też skrótem 8 pod kluczem), nakazujące transponowanie oznaczonego fragmentu o oktawę niżej.

Rezonans
Rezonans

zjawisko akustyczne polegające na wchodzeniu drgań fałdów głosowych w inne struktury ciała; rezonans nadaje głosowi właściwe, jasne lub przyciemnione, brzmienie.

Sopran
Sopran

wysoki głos żeński.

Tenor
Tenor

wysoki głos męski.

Zespół wokalny
Zespół wokalny

zespół wspólnie wykonujący muzykę z wykorzystaniem głosów.

Źródło:

Jerzy Habela, Słowniczek muzyczny, PWM/Pedagogika, Kraków 2015

m70d623518a893d36_0000000000387

Biblioteka muzyczna