Zmiany w przemyśle Polski po 1989 roku
Wstęp
Wiesz już, co to jest przemysł i znasz jego gałęzie. Znasz też rewolucje przemysłowe i ich znaczenie dla rozwoju przemysłu. Przypomnijmy, że ostatnia miała miejsce po II wojnie światowej, kiedy Polska politycznie stanowiła integralną część bloku komunistycznego. Miało to ogromny wpływ na rozwój przemysłu w Polsce aż do lat 80. XX wieku. Czy wiesz dlaczego?
Przypomnijmy. W czasie komunizmu w naszym kraju gospodarka była centralnie planowana i prowadzona była strategia przyspieszonej industrializacjistrategia przyspieszonej industrializacji, czyli uprzemysłowienia. Wówczas rozwijał się głównie przemysł ciężki, zlokalizowany przede wszystkim w miejscach eksploatacji złóż surowców mineralnych oraz w pobliżu dużych miast, ze względu na rynek zbytu i dostęp do wykwalifikowanej siły roboczej. Powstawały duże dysproporcje w rozwoju gospodarczym poszczególnych regionów kraju. Na skutek prowadzonej przez rządzących państwem strategii, w II połowie XX wieku przemysł stał się najważniejszym czynnikiem zmian społeczno- gospodarczych w Polsce. Z roku na rok zwiększała się liczba osób zatrudnionych w przemyśle.
Niestety, mimo ogromnego potencjału przemysłowego Polski, przyspieszona industrializacja nie oznaczała postępu technologicznego i innowacyjności. Polska znacząco odstawała pod tym względem od innych państw Europy nie tylko Zachodniej, ale również ówczesnej Czechosłowacji, Węgier, czy NRD. Przykładem tego była produkcja artykułów na podstawie zagranicznych licencji np. maluch - Polski Fiat 126 p, produkowany w latach 1973‑2000. W komunistycznej Polsce dominowały przedsiębiorstwa o dużym zatrudnieniu i mało efektywnej organizacji pracy. Skutkiem tego zakłady państwowe wolno dostosowywały się do potrzeb rynku.
wskazywać aktualne czynniki lokalizacji przemysłu w Polsce,
opisywać główne okręgi przemysłoweokręgi przemysłowe i inwestycje przemysłowe w Polsce,
wyjaśniać przyczyny i konsekwencje zmian w przemyśle Polski.
Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia
wymienia aktualne czynniki lokalizacji przemysłu w Polsce;
wymienia główne okręgi przemysłowe i inwestycje przemysłowe w Polsce;
wyjaśnia przyczyny zmian w przemyśle Polski.
ZMIANY W PRZEMYŚLE POLSKI PO 1989 ROKU - audiobook
Rozdziały audiobooka:
Przemiany w przemyśle po 1989 roku
Okręgi przemysłowe w Polsce
Specjalne Strefy Ekonomiczne
Notatka dla prowadzącego:
Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak wdrożyć materiały multimedialne w tok lekcji.
Po roku 1989 w Polsce, w związku z transformacją ustroju państwa, zaszły również zmiany w gospodarce. Podczas odsłuchiwania audiobooka, skup się na odpowiedziach na następujące pytania: Co zmieniło się w naszym państwie po 1989 roku? Jakie przyczyny i skutki tych zmian potrafisz wymienić?
Zmiany w przemyśle Polski po 1989 roku
Rozdział 1
Przemiany w przemyśle po 1989 roku
Materiał przedstawia rozmowę ojca z córką na temat przemian w przemyśle po 1989 roku.
— Olu, co robisz?
— Nic takiego tato. Szukam materiałów do projektu o przemyśle w Polsce. Nie mam pojęcia od czego zacząć. Muszę wybrać jeden moment historyczny i od niego zacząć.
— Może powinnaś zacząć od roku 1989. Wtedy w Polsce rozpoczęła się transformacja gospodarcza i ustrojowa. Zaczęły obowiązywać zasady wolnego rynku.
— Opowiesz mi o tym więcej?
— Oczywiście. To była trudna przemiana dla wielu zakładów. Stosowano przestarzałe technologie. Był przerost zatrudnienia. Nie znano zasad konkurencji na wolnym rynku. Konieczna była restrukturyzacja wielu zakładów.
— Dlaczego?
— Żeby koszty wytworzenia towaru nie były wyższe od ceny jego zbycia.
— I co dalej?
— Nastąpił kryzys przemysłu w Polsce. Spadła produkcja. Wyobraź sobie, że zatrudnienie zmniejszyło się o około 40%.
— A co dała restrukturyzacja?
— Sporo. Zmiany struktury organizacyjnej, modernizację technologii produkcji. Zredukowano zatrudnienie i ograniczono przywileje socjalne. Pojawił się dział marketingu. Jedne zakłady upadały, inne likwidowano. Dla wielu państwowych zakładów jedyną szansą była prywatyzacja. Wiesz co to?
— Jasne. Prywatyzacja to sprzedaż akcji lub udziałów Skarbu Państwa osobom prywatnym.
— Właśnie. Prywatyzacja była konieczna, bo to przedsiębiorca powinien zarządzać, a nie państwo.
— Jakie korzyści przyniosła prywatyzacja?
— Zmniejszenie kosztów produkcji, poprawę organizacji, zwiększenie wydajności pracy. Do końca 2011 roku aż 89% zakładów państwowych sprywatyzowano. Tylko strategiczne firmy zostały państwowe. Na przykład firmy energetyczne, czy zbrojeniowe.
— To sporo się zmieniło.
— Tak. Liczba przedsiębiorstw zatrudniających ponad 1000 osób spadła z liczby 460 do ok. 250.
— Tato, skąd ty tyle o tym wszystkim wiesz?
— Twój dziadek pracował w przemyśle, sam też trochę pamiętam. Do tego ciotka była zatrudniona w dużym przedsiębiorstwie państwowym. Do dziś jeszcze jeździ swoim fiatem 126p.
— To ten maluch pamięta jeszcze tamte czasy?
— O tak, na pewno niejedno pamięta.
Rozdział 2
Specjalne Strefy Ekonomiczne
Materiał przedstawia audycję radiową, wywiad, na temat Specjalnych Stref Ekonomicznych.
— Dziś moim rozmówcą jest prezes jednej ze Specjalnych Stref Ekonomicznych. Dzień dobry panu.
— Dzień dobry pani redaktor, dzień dobry państwu.
— Panie prezesie, ostatnio coraz większe znaczenie mają strefy ekonomiczne. Coraz więcej się o nich mówi. Czy może pan przybliżyć naszym słuchaczom ten temat?
— Oczywiście. Najpierw wyjaśnię, czym są Specjalne Strefy Ekonomiczne. To wyodrębnione administracyjnie części terytorium Polski, przeznaczone do prowadzenia działalności gospodarczej na preferencyjnych warunkach. Specjalne Strefy Ekonomiczne zaczęły powstawać w Polsce w połowie lat 90-tych.
— Jakie są te preferencyjne warunki?
— To ulgi podatkowe dla inwestorów i tereny dostosowane do prowadzenia działalności.
— A jakie korzyści ma Polska z powstania stref?
— Przede wszystkim inwestycje w Specjalnych Strefach Ekonomicznych przekładają się na przyspieszony rozwój gospodarczy wielu regionów. Zmniejsza się bezrobocie. Według danych do końca 2012 roku wartość zrealizowanych inwestycji wyniosła prawie 84 mld zł. W strefach utworzono niemal 187 tys. nowych miejsc pracy.
— Ile mamy w takim razie Specjalnych Stref Ekonomicznych?
— Dotychczas utworzono czternaście, głównie w regionach słabo uprzemysłowionych. Zasięg oddziaływania stref obejmuje 16 województw. Wynika z tego, że na terenie jednego województwa może funkcjonować więcej niż jedna strefa. Co więcej, działki do nich należące mogą sąsiadować ze sobą w jednej gminie. Według stanu na koniec 2015 r. suma powierzchni terenów należących do Specjalnych Stref Ekonomicznych wyniosła 19 837 ha. Warto jednak dodać, że poszczególne strefy bardzo różnią się od siebie wielkością. Na przykład: Katowicka i Wałbrzyska mają po 2 tys. ha, a Suwalska czy Kamiennogórska po 300 hektarów.
— Jakie jest w takim razie znaczenie Specjalnych Stref Ekonomicznych w polskiej gospodarce?
— Przyczyniły się one w dużym stopniu do rozwoju gospodarczego. Zmiany restrukturyzacyjne w Polsce w okresie transformacji potrzebowały sporych inwestycji, a zatem i kapitału. Duże znaczenie mają więc bezpośrednie inwestycje zagraniczne.
— Dlaczego inwestycje zagraniczne są aż tak ważne?
— Dzięki nim możemy sfinansować wprowadzanie w przemyśle innowacji technologicznych. Możemy też zwiększyć produkcję. Dzięki temu polski przemysł stał się bardziej konkurencyjny.
— Czy w Polsce może inwestować kto chce i jak chce?
— Nie. Kapitał zagraniczny może wpływać do Polski dzięki regulacjom prawnym. Umożliwiają one prowadzenie działalności gospodarczej. Te rozwiązania prawne pozwoliły na utworzenie w kraju Specjalnych Stref Ekonomicznych. Głównymi inwestorami w Polsce są: General Motors Manufacturing Poland, Volkswagen, Toyota, NGK Ceramics Polska, Michelin Polska, Electrolux, Gillette, LG Display Poland, Sitech.
— Podsumowując. Specjalne Strefy Ekonomiczne to korzyści, zarówno dla kraju jak i dla inwestorów.
— Zdecydowanie tak. Dowodem jest fakt, że 23 lipca 2013 roku Rada Ministrów przedłużyła funkcjonowanie stref do 31 grudnia 2026 roku. Na zakończenie warto przypomnieć naszym słuchaczom, że Polska należy do czołowych producentów np. srebra, węgla kamiennego, węgla brunatnego oraz miedzi rafinowanej. Coraz większy udział w światowej produkcji mają polskie wyroby przemysłu przetwórczego, m.in. meble czy sprzęt AGD. Natomiast pod względem wielkości produkcji większości produktów przemysłowych Polska znajduje się w trzeciej i czwartej dziesiątce państw na świecie.
— Dziękuję za rozmowę.
— Dziękuję.
Czy mechanizmy stosowane w centralnie planowanej gospodarce mogłyby się sprawdzić w gospodarce wolnorynkowej, kapitalistycznej? Porównaj sposób działania obu gospodarek i uzasadnij swoją opinię.
Które zakłady przemysłu z Twojego regionu można by przyporządkować do jednego z głównych okręgów przemysłowychokręgów przemysłowych Polski? Uzasadnij swój wybór.
Czy warto tworzyć Specjalne Strefy EkonomiczneSpecjalne Strefy Ekonomiczne w Polsce? Podaj przykłady za i przeciw.
*Możesz również posłużyć się analizą SWOT, aby wskazać mocne i słabe strony takich przedsięwzięć.
Podsumowanie
Mimo iż zmiany zachodzące w polskim przemyśle przebiegają w kierunku takim, jak w krajach wysokorozwiniętych, ich tempo jest zdecydowanie wolniejsze niż początkowo zakładano. Obserwuje się jednak stopniowy wzrost konkurencyjności polskiego przemysłu. Czynniki, które o tym stanowią, to z pewnością ograniczenie kosztów produkcji, wykwalifikowana kadra, bliskość rynków zbytu oraz regulacje prawne i administracyjne, ułatwiające prowadzenie działalności gospodarczej w naszym kraju. Jednak aby utrzymać tendencję wzrostową, należy nadal dbać o nieustanne unowocześnianie produkcji, dostosowywanie struktury produkcji do wymagań rynku, dbanie o podnoszenie kwalifikacji pracowników oraz właściwe modyfikacje przepisów prawnych i administracyjnych hamujących rozwój gospodarczy.
Mimo trudnych społecznie skutków zmian gospodarczych, jak masowe zwolnienia, a tym samym zwiększenie wydatków z budżetu państwa na działania przeciwdziałające bezrobociu i jego skutkom, restrukturyzacjarestrukturyzacja polskiego przemysłu po 1989 roku niesie wiele skutków pozytywnych. Przede wszystkim polski przemysł w wyniku modernizacji stosuje coraz nowocześniejsze, mniej energochłonne i materiałochłonne technologie produkcji. Znacznie wzrosła wydajność pracy i wartość wykwalifikowanych pracowników. Zwiększyło się zróżnicowanie struktury produkcji przemysłowej, w której coraz większy udział mają produkty przemysłu zaawansowanej technologii. Dogodne warunki rozwoju gospodarczego przyciągają zagranicznych inwestorów. Upowszechnianie i rozwój tak zwanych czystych technologii wpływają na poprawę stanu środowiska przyrodniczego w Polsce.
Zbierz informacje na temat każdego z okręgów przemysłowych i postaraj się je przedstawić w formie infografiki. Zwróć uwagę na to, żeby zastanowić się, które dane chcesz wyróżnić i dlaczego. Możesz skorzystać z podpowiedzi, jak tworzyć infografiki. Pobierz plik.
Zadania
Po zapoznaniu się z treścią nagrania „Przemiany w przemyśle po 1989 roku” połącz właściwe elementy charakterystyczne dla poszczególnych kategorii.
zmiany struktury organizacyjnej, gospodarka centralnie planowana, skupisko od kilku do kilkunastu ośrodków przemysłowych na małym obszarze, zasady wolnego rynku, sprzedaż akcji lub udziałów Skarbu Państwa osobom prywatnym, przemysł zlokalizowany głównie w miejscach eksploatacji złóż surowców mineralnych, działalność gospodarcza prowadzona jest na preferencyjnych warunkach
| gospodarka polska przed 1989 r. | |
| gospodarka polska po 1989 r. | |
| prywatyzacja | |
| restrukturyzacja | |
| okręgi przemysłowe | |
| Specjalne Strefy Ekonomiczne (SSE) | |
| strategia przyspieszonej industrializacji |
Na podstawie odsłuchanego nagrania wybierz prawidłową odpowiedź.
cynku, ograniczać czas pracy, gwarancjom międzynarodowym, srebra, inwestycji, 6, 2018, strefy obejmujące teren całej Polski, zmniejszonych składek ZUS, 14, restrukturyzacje, 2026, wyznaczone przez miasta strefy handlowe, regulacjom prawnym, 2020, 70-tych, siarki, 90-tych, innowacji technologicznych, inwestycje w SSE, giełdzie papierów wartościowych, dotacji państwa do zatrudniania nowych pracowników, 21, ulg podatkowych, wyodrębnione administracyjnie części terytorium Polski, 80-tych, działań szkoleniowych, wspierać socjalne przywileje pracowników, nakładów pracy ponadwymiarowej, prywatyzacje zakładów państwowych
Specjalne Strefy Ekonomiczne to .................................................................................................................. , przeznaczone do prowadzenia działalności gospodarczej na preferencyjnych warunkach.
Preferencyjne warunki stref ekonomicznych to m.in. zapewnienie inwestorom .................................................................................................................. oraz tereny dostosowane do prowadzenia działalności.
Do korzyści z powstania stref dla Polski należą przede wszystkim .................................................................................................................. , które przekładają się na przyspieszony rozwój gospodarczy wielu regionów.
Dotychczas utworzono .................................................................................................................. Specjalnych Stref Ekonomicznych, głównie w regionach słabo uprzemysłowionych.
Zmiany restrukturyzacyjne w Polsce w okresie transformacji potrzebowały wielu .................................................................................................................. , a zatem i kapitału.
Inwestycje zagraniczne są ważne, ponieważ to dzięki nim można sfinansować wprowadzenie w przemyśle .................................................................................................................. . Możemy też zwiększyć produkcję. Dzięki temu polski przemysł stał się bardziej konkurencyjny.
Do Polski może wpływać kapitał zagraniczny dzięki .................................................................................................................. . Umożliwiają one prowadzenie działalności gospodarczej.
Polska należy do czołowych producentów np. .................................................................................................................. oraz węgla kamiennego, węgla brunatnego oraz miedzi rafinowanej.
Specjalne Strefy Ekonomiczne zaczęły powstawać w połowie lat .................................................................................................................. XX wieku.
W dniu 23 lipca 2013 Rada Ministrów przedłużyła funkcjonowanie stref do 31 grudnia .................................................................................................................. roku.
Słowniczek
to lokata kapitału w przedsiębiorstwie zagranicznym, w celu uzyskania trwałego wpływu na kierowanie jego działalnością i osiąganie z tego tytułu zysków
https://mfiles.pl/pl/index.php/Bezpo%C5%9Brednie_inwestycje_zagraniczne
Według definicji OECD BIZ są kategorią międzynarodowych inwestycji, dokonywanych przez rezydenta jednego kraju (nazywanego „inwestorem bezpośrednim” lub „firmą matką”) z zamiarem sprawowania długotrwałej kontroli w przedsiębiorstwie innego kraju (nazywanym „przedsiębiorstwem bezpośredniej inwestycji” lub „firmą‑córką”). Przez „długotrwałą kontrolę” rozumie się tutaj istnienie długoterminowych relacji pomiędzy inwestorem bezpośrednim i przedsiębiorstwem bezpośredniej inwestycji oraz istotny poziom oddziaływania, który daje inwestorowi bezpośredniemu efektywny głos w zarządzaniu przedsiębiorstwem bezpośredniej inwestycji. Aby inwestycję uznać za BIZ, minimalny próg zaangażowania kapitałowego inwestora bezpośredniego w przedsiębiorstwie bezpośredniej inwestycji ustalono na poziomie 10%.
https://www.nbportal.pl/slownik/pozycje‑slownika/bezposrednie‑inwestycje‑zagraniczne
to skupisko kilku, kilkunastu ośrodków przemysłowych (miejscowości skupiające zakłady przemysłowe) na małym obszarze. Powstanie i rozwój okręgów przemysłowych wiąże się z korzyściami aglomeracji (skupiania się) działalności produkcyjnej w trakcie procesu uprzemysłowienia (industrializacji) danego obszaru lub z obecnością surowców wykorzystywanych w produkcji (zwykle surowców mineralnych).
zmiana stosunków własnościowych polegająca na zwiększeniu udziału osób prywatnych w procesie gospodarowania, czyli uzyskanie prawa własności składników majątku państwowego, samorządowego, jego zorganizowanych części (np. przedsiębiorstw) przez osoby fizyczne lub prawne (z ponad 50‑procentowym udziałem kapitałowym osób fizycznych)
Źródło: encyklopedia.pwn.pl
zmiana struktury gospodarczej kraju lub przedsiębiorstwa mająca zwiększyć ich wydajność lub funkcjonalność. Działanie mające na celu przeprowadzenie zmian w organizacji podmiotu gospodarczego (modyfikacja struktury, restrukturyzacja zatrudnienia), jego efektywnego dostosowania technicznego i ekonomicznego (restrukturyzacja finansowa i majątkowa), odpowiadającego nowym zadaniom.
Źródło: encyklopedia.pwn.pl
wyodrębniony administracyjnie obszar kraju, w którym inwestorzy mogą prowadzić działalność gospodarczą na preferencyjnych warunkach (np. w postaci zwolnienia podatkowego), celem przyspieszenia rozwoju regionów poprzez m.in. przyciąganie nowych inwestycji, rozwój eksportu i tworzenie nowych miejsc pracy
https://pl.glosbe.com/pl/de/Specjalna%20strefa%20ekonomic
strategia zakładająca przyspieszony rozwój gospodarczy kraju polegający na zwiększeniu udziału przemysłu w gospodarce narodowej, w stosunku do innych działów – rolnictwa i usług
Źródło: encyklopedia.pwn.pl
W czasie komunizmu w Polsce rozwijał się głównie przemysł ciężki zlokalizowany przede wszystkim w miejscach eksploatacji złóż surowców mineralnych oraz w pobliżu dużych miast ze względu na rynek zbytu i dostęp do wykwalifikowanej siły roboczej. Powstawały duże dysproporcje w rozwoju gospodarczym regionów kraju. Na skutek wprowadzonej przez państwo strategii w II połowie XX wieku przemysł stał się najważniejszym czynnikiem zmian społeczno- gospodarczych w Polsce. Z roku na rok zwiększała się liczba osób zatrudnionych w przemyśle.