4) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów: Arcangelo Corelli,
6) zna pojęcia: system dur‑moll, polifonia imitacyjna, bas cyfrowany (basso continuo), kontrapunkt, forma ewolucyjna, orkiestra barokowa, improwizacja, forma wariacyjna, ostinato, system równomiernie temperowany, bel canto.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię,
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.
Nauczysz się
scharakteryzować życie oraz twórczość sonatową Arcangela Corellego;
objaśniać podział oraz cechy sonat barokowych, a także najczęściej wykorzystywany w tym gatunku aparat wykonawczy.
Arcangelo Corelli
RXp4ny5vroLPq
Kompozytor związał się m.in. ze szwedzkim dworem królewskim, dzięki czemu regularnie występował z zespołem królowej Krystyny w jej rezydencji w Rzymie. Otrzymał także posadę pierwszego skrzypka u kardynała Pietro Ottoboniego, który zapewnił Corellemu stabilność finansową oraz możliwość skupienia się wyłącznie na wykonawstwie muzycznymi oraz kompozycji.
R19196HUTG4Fg1
R1aK14IhZ4ea61
Twórczość Arcangelo Corellego
Swoją twórczość Corelli poświęcił głównie muzyce instrumentalnej przeznaczonej na skrzypce. Włoch wydał za życia 5 opusów po 12 sonat. Ze względu na charakter muzyki oraz przeznaczenie utworów można wyróżnić sonaty da chiesa (op. 1 i 3) oraz da camera (op. 2 i 4). Natomiast Sonaty op. 5 to zbiór 6 sonat kościelnych oraz 6 kameralnych. Cechują się one, do pewnego stopnia, zacieraniem granic między sonatą da chiesa i da camera.
Rw6QgF5kNa4dI
RvBZthdX94JRV
Partię Altor recorder wykonują pierwsze skrzypce, partię tenor recorder wykonują drugie skrzypce, partię bass recorder wykonują organy i wiolonczela.
Zapamiętaj!
Wpływ sonat Corellego na muzykę rówieśników oraz późniejszych twórców był bardzo duży. Inni kompozytorzy naśladowali styl muzyczny Włocha, co spowodowało, że uznano go za „ojca sonaty barokowej”.
Co zatem charakteryzowało oba rodzaje sonat? Sonaty da chiesa, zwane też kościelnymi, początkowo były przeznaczone do wykonywania w kościele, stąd też ich nazwa (chiesa to po włosku kościół). Opierały się na układzie części cyklu według kontrastu tempa: wolna‑szybka‑wolna‑szybka. Ogniwa wolne charakteryzowały się dużą śpiewnością oraz fakturą nota contra notamNota contra notamnota contra notam, natomiast szybkie polifonią imitacyjną. Z sonaty da chiesa wykształciła się sonata klasyczna.
Z kolei sonaty da camera, określane także jako kameralne lub dworskie (camera to po włosku komnata, pokój), miały swobodniejszą budowę. Składały się zazwyczaj z 3 do 6 części o charakterze tanecznym. Najczęściej wykorzystywano w nich tańce jak: allemandeAllemandeallemande, couranteCourantecourante, sarabandaSarabandasarabanda, gigueGiguegigue i gawotGawotgawot. Posiadały one zazwyczaj formę binarną – były dwuczęściowe, a każda z części była powtórzona. Sonaty kameralne mogły rozpoczynać się preludium, czyli krótkim utworem wprowadzającym do dzieła cyklicznego. Dała początek suicie.
RswlpP5DROnOz11
Typy sonat
W baroku sonaty określano także terminami jak np. triowa lub solowa, które wskazywały na skład wykonawczy danego utworu. W twórczości Corellego większość (w sumie 48 sonat od op. 1 do op. 4) stanowią sonaty a tre (triowe) napisane na 2 instrumenty solowe oraz basso continuoBasso continuobasso continuo [b.c.]. Skrzypce występowały zawsze w roli solisty. Natomiast skład instrumentów realizujących partię b.c. był uzależniony od rodzaju sonaty. W sonatach kościelnych (op. 1 i 3) realizowały ją organy oraz najczęściej dodatkowy instrument o niższej skali, jak wiolonczela, teorba, lutnia. W sonatach kameralnych (op. 2 i 4) b.c. realizował klawesyn. Mógł mu także towarzyszyć dodatkowy instrument. Opus 5 to sonaty a due (solowe) napisane na jednego solistę (skrzypce) i basso continuo (klawesyn z violone).
Sonata d‑moll „La folia” op. 5 nr 12.
Nazwa „folia” pochodzi z języka portugalskiego i oznacza szaleństwo, hałas, zamęt. Początkowo był to żywy taniec w metrum 3/4 pochodzenia hiszpańskiego lub portugalskiego. W czasach baroku folia była niezmiernie popularnym schematem harmonicznym stosowanym w wariacjach.
R1aILOnkkZMFH
Do najbardziej znanych i najczęściej grywanych utworów Corellego należy Sonata d‑moll op. 5 nr 12 napisana na skrzypce solo oraz basso continuo. Sonata składa się z tematu oraz 23 wariacji opartych na schemacie folii. Temat utworu o sarabandowym charakterze zawiera typowy dla folii układ rytmiczny: ćwierćnuta, ćwierćnuta z kropką i ósemka. Ma budowę 16 taktową, a użyty przez kompozytora schemat harmoniczny został wzbogacony o dodatkowe akordy wtrącone spoza tonacji zasadniczej.
Następnie, inaczej niż w typowej sonacie da chiesa czy da camera, pojawiają się wariacje na zaprezentowany temat, które zostały napisane w skontrastowanych tempach, dynamikach oraz metrach. Kompozytor zaczyna „Sonatę” tematem w wolniejszym tempie, aby zakończyć utwór w tempie bardzo szybkim. W kolejnych wariacjach widoczny jest stopniowy wzrost trudności wykonawczych.
RJrJSVDInBDCF
RKekF7fZJ3p3F11
R1HnW1lSLqeXx1
Zadania
RsZopRZoGhJHm
Ćwiczenie 1
R1G3wzYK0JNrl
Ćwiczenie 2
Ćwiczenie 3
RcaU8Ksph38Jk
R1EdsSwBQ1Lt7
Inna wersja zadania
Wyjaśnij pojęcie Courante.
R1Kci5kgFR1QG
Ćwiczenie 4
RwJYddwjzGZUl
Ćwiczenie 5
Ćwiczenie 6
RMb35m8B3HaLs
R15N8dLgVatiU
Inna wersja zadania
Wyjaśnij pojęcie folia.
R1DOX0QVhuJSI
Ćwiczenie 7
Słownik pojeć
Allemande
Allemande
[fr. Allemande], [pol. niemiecki] Taniec pochodzenia staroniemieckiego; w metrum 4/4 oraz tempie umiarkowanym.
Allemande
Definicja: Allemande
Basso continuo
Basso continuo
Skrót b.c.; inne nazwy: generałbas, bas cyfrowany; technika kompozytorska i wykonawcza stosowana głównie w epoce baroku; b.c. polegało na notowaniu melodii głosu basowego z oznaczeniami cyfrowymi, co umożliwiało wykonawcy odczytanie pionów akordowych; mianem b.c. określa się także instrument lub grupę instrumentów realizujących partię basu cyfrowanego.
Courante
Courante
[wł. corrente], [pol. kurant], taniec powstały w XVI w., charakteryzujący się skocznymi figurami choreotechnicznymi; metrum 3/4 lub 6/4; tempo szybkie.
Folia
Folia
[łac.] Czytamy folija; z portugalskiego folia oznacza zabawę, zamęt; początkowo taniec ludowy pochodzenia iberyjskiego w szybkim tempie, posiadający charakterystyczny rytm: ćwierćnuta, ćwierćnuta z kropką, ósemka; metrum 3/4; do muzyki europejskiej folia przeniknęła jako podstawa harmoniczno‑melodyczna wielu wariacji.
Gawot
Gawot
Taniec w tempie umiarkowanie szybkim pochodzenia francuskiego; metrum alla breve; zaczynał się przedtaktem składającym się z dwóch ćwierćnut.
Gigue
Gigue
[fr.] [wymowa: żiik] Taniec pochodzenia staroangielskiego; metrum najczęściej 6/8; tempo bardzo szybkie.
Nota contra notam
Nota contra notam
Inaczej nuta przeciw nucie; gatunek kontrapunktyczny wywodząca się z średniowiecza; polega na przeciwstawieniu jednej nucie melodii, jednej nuty z głosu kontrapunktującego; głosy są prowadzone w tych samych wartościach rytmicznych
Sarabanda
Sarabanda
[wł. < hiszp. < pers.], hist. taniec hiszp., prawdopodobnie pochodzenia perskiego, w wolnym tempie, metrum trójdzielnym, z charakterystycznym akcentem na drugiej części taktu; najczęściej pisany w metrum 3/2 lub 3/4; tempo wolne.
Sonata a due
Sonata a due
Nazywana także sonatą solową; wykonywana była przez jeden instrument solowy oraz jeden lub więcej instrumentów realizujących partię b.c.
Sonata a tre
Sonata a tre
Inaczej zwana sonatą triową; termin a tre określa skład wykonawczy utworu: dwa instrumenty solowe oraz jeden lub więcej instrumentów realizujących partię b.c.
Sonata da camera
Sonata da camera
Z włoskiego camera to pokój lub komnata; nazywana także sonatą dworską lub kameralną; składała się zazwyczaj z 3‑6 części o charakterze tanecznym; w sonacie dworskiej najczęściej stosowano takie tańce, jak: allemande, courante, sarabanda, gigue czy gawot; w późniejszym okresie sonata kameralna została zastąpiona suitą.
Sonata da chiesa
Sonata da chiesa
Z włoskiego chiesa oznacza kościół; sonata kościelna opierała się na układzie części: wolna‑szybka‑wolna‑szybka; z sonaty kościelnej wykształciła się sonata klasyczna.
Słownik pojęć opracowano na podstawie:
www.encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
R1KEwREkGlwBa1
R19196HUTG4Fg1
R1aK14IhZ4ea61
R47gvfMsxxKfT1
Biblioteka muzyczna
RvBZthdX94JRV
Rw6QgF5kNa4dI
RJrJSVDInBDCF
Bibliografia
D.Szlagowska, Muzyka baroku, Wydawnictwo Akademii Muzycznej, Gdańsk 1998.
M. Bukofzer, Muzyka w epoce baroku. Od Monteverdiego do Bacha, PWN, Warszawa 1970.
Wanda Rutkowska, Corelli Arcangelo [w:] Encyklopedia muzyczna PWM. Część biograficzna, t. 2, Kraków 1984.