ok. 1040 p. n. e. – ok. 970 p. n. e. lata życia Króla Dawida
1797 – 1828 lata życia Franza Schuberta
1810 – 1849 lata życia Fryderyka Chopina
1819 – 1872 lata życia Stanisława Moniuszki
1
Scenariusz dla nauczyciela
R174h8zElI7wG
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
7. Romantyzm. Uczeń:
2) omawia cechy wybranych form muzycznych:
b) małe (liryka instrumentalna: pieśń bez słów, scherzo, nokturn, preludium, etiuda, bagatela, impromptu, moment musical, rapsodia, fantazja, ballada i in.), pieśń, rondo klasyczne a rondo romantyczne;
5) charakteryzuje polską muzykę romantyczną i jej reprezentantów (Fryderyk Chopin, Henryk Wieniawski, Stanisław Moniuszko, Ignacy Jan Paderewski, Władysław Żeleński, Zygmunt Noskowski).
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.
Nauczysz się
wskazywać rolę tekstu w formach wokalnych;
stosować właściwą terminologię muzyczną;
opisywać twórczość pieśniarską wybranych kompozytorów romantycznych;
wskazywać polskich reprezentantów poezji śpiewanej.
Związek muzyki i poezji w starożytności
Już w czasach starożytnych znana była sztuka teatralna, łącząca muzykę i literaturę. Do dramatu była włączona poezja, której recytacji towarzyszył akompaniamentAkompaniamentakompaniament. Synkretyzm tych sztuk pozwalał wzbudzić u widza poczucie wyższego poziomu estetyki, a poprzez oddziaływania na różne bodźce silnych emocji. Wiązało się to ze starogrecką teorią etosu, która zakładała, że muzyka wpływa na postawę i psychikę człowieka, a połączenie jej z tekstem wzmocni to oddziaływanie. Z teatru greckiego wywodzą się późniejsze formy, m. in. operaOperaopera, pieśńPieśńpieśń, poezja śpiewanaPoezja śpiewanapoezja śpiewana.
Jedną z najstarszych znanych form łączącą ze sobą poezję i muzykę jest psalmPsalmpsalm. Dzieła pisane przez króla Dawida i jego uczniów zawarte w biblijnej Księdze Psalmów mają charakter błagalny lub dziękczynny i są bezpośrednim zwrotem do Boga. Wykonywane były najczęściej z akompaniamentem liry, bądź psalteriumPsałteriumpsalterium. Opracowania muzyczne psalmów powstawały na przestrzeni wszystkich wieków, także obecnie komponuje się utwory w oparciu o ich tekst.
Polecenie 1
Porównaj dwa muzyczne opracowania Psalmu 126. Wskaż zależności między muzyką a poezją zawartą w Biblii.
1 Pieśń stopni. Gdy Pan odmienił los Syjonu, byliśmy jak we śnie. 2 Wtedy usta nasze były pełne śmiechu, a język wołał pełen radości. Wtedy mówiono między poganami: «Wielkodusznie postąpił z nimi Pan!» 3 Wielkodusznie postąpił Pan z nami: staliśmy się radośni. 4 Odmień nasz los, o Panie, jak strumienie w [ziemi] Negeb. 5 Którzy we łzach sieją, żąć będą w radości. 6 Postępują naprzód wśród płaczu, niosąc ziarno na zasiew: Z powrotem przychodzą wśród radości, przynosząc swoje snopy.
Poezja zawarta w twórczości kompozytorów romantycznych.
Franz Schubert napisał ponad 600 pieśni. W swojej twórczości wykorzystywał literaturę uznanych poetów, m. in. Johanna Wolfganga von Goethego. Jego kompozycje charakteryzują się ilustracyjnością – zawarta w nich muzyka tworzy tło do wyśpiewywanego tekstu. W pieśni Król Olch dynamiczna gra pianisty oddaje tempo pędzącego konia. Twórczość Schuberta miała kluczowy wpływ na kształtowanie się pieśni romantycznej jako formy muzycznej.
Ciemną i zimną nocą ojciec wiózł swego chorego syna przez las do domu. Nie bacząc na zamieć i mrok pędził co tchu, a tętent końskich kopyt rozbrzmiewał echem w puszczy. Ojciec zorientował się, że chłopiec wpatruje się z przerażeniem w las.
Syn wyznał, że widzi króla olszyn, który przyzywa go do siebie: Tam ojcze, on, król olch, daje znak. Rodzic nie widział niczego poza mgłą i nie słyszał niczego poza szumem wrzosów i olszyn. Nagle chłopiec zorientował się, że tajemnicza zjawa zaprasza go do siebie, w głąb lasu: Pójdź chłopcze w las, w ten głuchy las! Król elfów obiecywał, że będą dobrze się bawić w jego królestwie. Przysiągł chłopcu, że da mu prawdziwą złotą chustę, a nawet swoje córki, z których każda piękniejsza od snu.
Ojciec wciąż nie wierzył w słowa syna, uznając je za gorączkowe majaczenie. Młodzieniec próbował przekonać rodzica, że to co widzi i słyszy dzieje się naprawdę: Czy widzisz, mój ojcze, tam tańczą wśród drzew srebrne królewny, czy słyszysz ich śpiew? Jednak mężczyzna wciąż był przekonany, że to halucynacje rozgorączkowanego syna. Wtedy król olszyn zagroził chłopcu: Pójdź do mnie, mój chłopcze, w głęboki las! Ach, strzeż się, bo wołam już ostatni raz!
Gdy zaczął się coraz bardziej zbliżać chłopiec zwrócił się cichym głosem do ojca: Już w oczach mi ciemno i brak mi tchu. Po tych słowach dziecko zmarło. Nieświadomy tego ojciec przycisnął synka mocniej do piersi i pognał jeszcze szybciej do domu, w poszukiwaniu pomocy. Chłopiec odszedł w tym głuchym lesie wśród olch i brzóz.
Stanisław Moniuszko był polskim twórcą romantycznym. Jego pieśni zawarte w Śpiewnikach domowych utrwalały polskie wartości i miały za zadanie walkę z wynaradawianiem w zaborze rosyjskim. Kompozytor wykorzystywał teksty polskich poetów, m. in. Jana Czeczota, Aleksandra Borejki Chodźki. Podobnie jak w twórczości Franza Schuberta muzyka ilustrowała słowa pieśni, tworząc z nimi spójne dzieło.
Wysłuchaj Małgorzaty przy kołowrotku Franza Schuberta oraz Prząśniczki Stanisława Moniuszki. Wskaż podobieństwa kompozycji. Zwróć uwagę na ilustracyjny charakter akompaniamentu.
R5O8jhgj0FgmY
Inna wersja zadania
Wyjaśnij pojęcie akompaniament.
R1WADaoRwqodD
Fryderyk Chopin uważany jest przez muzykologów za ucieleśnienie romantyzmu. Kompozytor oprócz bogatej twórczości fortepianowej napisał także cykl pieśni. Pierwszym tego typu dziełem było Precz z moich oczu, wykorzystujące słowa wiersza Adama Mickiewicza. Najbardziej znaną pieśnią kompozytora jest Życzenie, napisane do słów Stefana Witkacego.
Adam Mickiewicz, do M...
Precz z moich oczu! Posłucham od razu! Precz z mego serca! I serce posłucha. Precz z mej pamięci! Nie! Tego rozkazu Moja i twoja pamięć nie posłucha.
Jak cień tym dłuższy gdy padnie z daleka, Tym szerzej koło żałobne roztoczy, Tak moja postać, im dalej ucieka, Tym grubszym kirem twą pamięć pomroczy.
Na każdym miejscu i o każdej dobie, Gdziem z tobą płakał, gdziem się z tobą bawił, Wszędzie i zawsze będę ja przy tobie, Bom wszędzie cząstkę mej duszy zostawił.
Czy zadumana w samotnej komorze Do arfy zbliżysz nieumyślną rękę, Przypomnisz sobie: właśnie o tej porze Śpiewałam jemu tę samą piosenkę.
Czy grając w szachy, gdy pierwszymi ściegi Śmiertelna złowi króla twego matnia, Pomyślisz sobie: tak stały szeregi, Gdy się skończyła nasza gra ostatnia.
Czy to na balu w chwilach odpoczynku Siedziesz, nim muzyk tańce zapowiedział, Obaczysz próżne miejsce przy kominku, Pomyślisz sobie: on tam ze mną siedział.
Czy książkę weźmiesz, gdzie smutnym wyrokiem Stargane ujrzysz kochanków nadzieje, Złożywszy książkę z westchnieniem głębokiem Pomyślisz sobie: ach! to nasze dzieje...
A jeśli autor po zwilej próbie Parę miłosną na ostatek złączył, Zagasisz świece i pomyślisz sobie: Czemu nasz romans tak się nie zakończył?
Wtem błyskawica nocna zamigoce: Sucha w ogrodzie zaszeleszczy grusza I puszczyk z jękiem w okno zatrzepioce ... Pomyęlisz sobie, że to moja dusza.
Tak w każdym miejscu i o każdej dobie, Gdziem z tobą płakał, gdziem się z tobą bawił, Wszędzie i zawsze będę ja przy tobie, Bom wszędzie cząstkę mej duszy zostawił.
Na podstawie twórczości Franza Schuberta, Stanisława Moniuszki i Fryderyka Chopina określ, jakich środków kompozytorskich używano, aby podkreślić znaczenie teksu zawartego w pieśni.
ROjFp4wiuTQNk
Poezja śpiewana – synkretyzm literatury i muzyki
Pieśni pisane przez kompozytorów romantycznych miały kluczowy wpływ na wykształtowanie się nowego rodzaju sztuki – poezji śpiewanej. Jest to gatunek muzyczny, w którym tekst ma przeważające znaczenie nad muzyką, stanowiącą często jedynie tło kompozycji. Najsłynniejszymi artystami polskimi, piszącymi muzyczne opracowania wierszy byli m. in. Jacek Kaczmarski, Przemysław Gintrowski, Marek Grechuta, Ewa Demarczyk, Zbigniew Wodecki. Wykorzystywali oni dzieła napisane w poprzednich epokach, np. twórczość Cypriana Norwida, Zbigniewa Herberta, inspirowali się twórczością z innych dziedzin sztuki, np. obrazami, a także tworzyli własne teksty.
R1VJINSllrMrG
Julian Tuwim, Tomaszów
A może byśmy tak, najmilszy, wpadli na dzień do Tomaszowa? Może tam jeszcze zmierzchem złotym ta sama cisza trwa wrześniowa...
W tym białym domu, w tym pokoju, gdzie cudze meble postawiono, Musimy skończyć naszą dawną rozmowę, smutnie nie skończoną.
Więc może byśmy tak, najmilszy, wpadli na dzień do Tomaszowa? Może tam jeszcze zmierzchem złotym ta sama cisza trwa wrześniowa...
Jeszcze mi tylko z oczu jasnych spływa do warg kropelka słona, A ty mi nic nie odpowiadasz i jesz zielone winogrona.
Ten biały dom, ten pokój martwy, do dziś się dziwi, nie rozumie... Wstawili ludzie cudze meble i wychodzili stąd w zadumie.
A przecież wszystko tam zostało, nawet ta cisza trwa wrześniowa, Więc może byśmy tak, najmilszy, wpadli na dzień do Tomaszowa?
Jeszcze ci wciąż spojrzeniem śpiewam: du holde Kunst...- i serce pęka, I muszę jechać... więc mnie żegnasz, lecz nie drży w dłoni mej twa ręka.
I wyjechałam, zostawiłam, jak sen urwała się rozmowa, Błogosławiłam, przeklinałam: du holde Kunst! Więc tak? Bez słowa?
A może byśmy tak, najmilszy, wpadli na dzień do Tomaszowa? Może tam jeszcze zmierzchem złotym ta sama cisza trwa wrześniowa...
Jeszcze mi tylko z oczu jasnych spływa do warg kropelka słona, A ty mi nic nie odpowiadasz i jesz zielone winogrona...
Odeszły pasterskie fletnie złoto niedzielnych trąbek zielone echa waltornie i skrzypce także odeszły -
pozostał tylko bęben i bęben gra nam dalej odświętny marsz żałobny marsz proste uczucia idą w takt na sztywnych nogach dobosz gra i jedna myśl i słowo jedno gdy bęben wzywa stromą przepaść
niesiemy kłosy lub nagrobek co mądry nam wywróży bęben gdy w skórę bruków bije krok ten hardy krok co świat przemieni na pochód i na okrzyk jeden
nareszcie idzie ludzkość cała nareszcie każdy trafił w krok cielęca skóra pałki dwie rozbiły wieże i samotność i stratowane jest milczenie i śmierć niestraszna kiedy tłumna
kolumna prochu nad pochodem rozstąpi się posłuszne morze zejdziemy nisko do czeluści do pustych piekieł oraz wyżej nieba sprawdzamy nieprawdziwość i wyzwolony od przestrachów w piasek się zmieni cały pochód niesiony przez szyderczy wiatr
i tak ostatnie echo przejdzie po nieposłusznej pleśni ziemi zostanie tylko bęben bęben dyktator muzyk rozgromionych
Przyjrzyj się streszczeniu jednej z pieśni romantycznych i rozwiąż ćwiczenie:
Ciemną i zimną nocą ojciec wiózł swego chorego syna przez las do domu. Nie bacząc na zamieć i mrok pędził co tchu, a tętent końskich kopyt rozbrzmiewał echem w puszczy. Ojciec zorientował się, że chłopiec wpatruje się z przerażeniem w las.
Syn wyznał, że widzi króla olszyn, który przyzywa go do siebie: Tam ojcze, on, król olch, daje znak. Rodzic nie widział niczego poza mgłą i nie słyszał niczego poza szumem wrzosów i olszyn. Nagle chłopiec zorientował się, że tajemnicza zjawa zaprasza go do siebie, w głąb lasu: Pójdź chłopcze w las, w ten głuchy las! Król elfów obiecywał, że będą dobrze się bawić w jego królestwie. Przysiągł chłopcu, że da mu prawdziwą złotą chustę, a nawet swoje córki, z których każda piękniejsza od snu.
Ojciec wciąż nie wierzył w słowa syna, uznając je za gorączkowe majaczenie. Młodzieniec próbował przekonać rodzica, że to co widzi i słyszy dzieje się naprawdę: Czy widzisz, mój ojcze, tam tańczą wśród drzew srebrne królewny, czy słyszysz ich śpiew? Jednak mężczyzna wciąż był przekonany, że to halucynacje rozgorączkowanego syna. Wtedy król olszyn zagroził chłopcu: Pójdź do mnie, mój chłopcze, w głęboki las! Ach, strzeż się, bo wołam już ostatni raz!
Gdy zaczął się coraz bardziej zbliżać chłopiec zwrócił się cichym głosem do ojca: Już w oczach mi ciemno i brak mi tchu. Po tych słowach dziecko zmarło. Nieświadomy tego ojciec przycisnął synka mocniej do piersi i pognał jeszcze szybciej do domu, w poszukiwaniu pomocy. Chłopiec odszedł w tym głuchym lesie wśród olch i brzóz.