Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Oceń projekt
R17H2cQpIfNKt

Życie w Polsce w epoce renesansu – obrazy polskich malarzy epoki odrodzenia

Ważne daty

1499 - 1506 – powstanie Graduału Jana Olbrachta cz. 1‑3

1506 – powstanie Kodeksu Baltazara Behema

1506 - 1518 – powstanie Pontyfikału Erazma Ciołka

ok. 1525 - 1535 – powstanie obrazu: Bitwa pod Orszą

ok. 1530 - 1532 – Liber geneseos illustris Familiae Schidloviciae Stanisława Samostrzelnika

1530‑1535 – Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich Stanisława Samostrzelnika

m630c47d0879d73ab_0000000000019
1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RsJEQtXkUmtv71
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
m630c47d0879d73ab_0000000000022

I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych i środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:

I.10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.

I.1.d) sztuki nowożytnej (renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm),

I.7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;

I.9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

II.1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;

II.11. rozpoznaje gatunek artystyczny, który dzieło reprezentuje;

II.13.c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

II.15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;

II.18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.

II.2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

II.5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;

II.9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką, techniką wykonania. Uczeń:

IV.8. wiąże technikę wykonanego dzieła z jego funkcją (fresk, miniatura, malarstwo tablicowe, sztalugowe);

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

V.3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.

m630c47d0879d73ab_0000000000028
Nauczysz się

charakteryzować cechy malarstwa renesansowego w Polsce;

opisywać cechy twórczości Stanisława Samostrzelnika;

określać cechy malarstwa miniaturowego;

definiować pojęcia: miniatura, malarstwo batalistyczne.

m630c47d0879d73ab_0000000000049

Życie w epoce renesansu ukazane w miniaturach

Sztuka renesansowa pojawiła się w Polsce zaraz po 1500 r., a jej rozwój wypełnił cały wiek XVI i zakończył się w początkach następnego stulecia. Jej bezpośrednie tradycje trwały do połowy XVII wieku. Malarstwo pierwszej połowy XVI w. tworzy w Polsce szczególnie złożony obraz. Swe początki miało w okresie późnego średniowiecza, a do nowej epoki wchodziło z wysokim poziomem. W początkach wieku rozwinęła się krakowska szkoła miniatorskaMiniaturaminiatorska. Miniatury słynnego Kodeksu Behema (zbiór krakowskich przywilejów cechowych zebranych przez pisarza miejskiego Baltazara Behema) z około 1505 r. stanowiły zespół iluminacjiIluminacjailuminacji, w których widoczne są wpływy gotyckie w ujmowaniu postaci i braku poprawnej perspektywy linearnej oraz w ornamentyce, ale rękopis Kodeksu Behema zawiera zdobiony został 27 miniaturami ukazującymi godła cechowe oraz pracę rzemieślników. Ujęte w sposób realistyczny miniatury ilustrujące rozmaite zawody, wiernie odtwarzające realia codziennego życia, bogactwo strojów, zdradzają, iż ich autor odznaczał się ogromnym zmysłem obserwacji i żywym temperamentem artystycznym.

Miniatury lśniące blaskiem kolorów, zadziwiające wnikliwością obserwacji natury, realiów życia miejskiego, wreszcie samego człowieka, ukazanego przy pracy, są najświetniejszym dziełem sztuki Krakowa, pokazującym życie miejskie na przełomie wieków średnich i czasów nowożytnych.

Źródło: Sztuka polska i europejska w zbiorach artystycznych Krakowa w Muzeach Krakowa, wydawnictwo Arkady, Warszawa, 1981, str. 57

R1ETzfGrJahBI1
Ilustracja interaktywna o kształcie kwadratu przedstawia obraz Baltazara Behema „Grabarz”. Ukazuje dwóch mężczyzn na podwórzu podczas pracy. Jeden z nich garbuje skórę na klocu drewna. Jest łysy, ubrany w niebieską bluzę i wysokie buty. Obok, po jego prawej stronie, widoczny jest siedzący pomocnik. Również ma na sobie niebieską bluzę z wyłożonym czerwonym kołnierzem. W prawym ręku trzyma koszyk. Przed nimi leżą karty do gry. Po lewej stronie znajduje się studnia z żurawiem, a po prawej budynki gospodarcze. W tle, za murowanym płotem rozciąga się widok na miasto. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Garbarz jest człowiekiem starym o pomarszczonej twarzy. 2. U jego stóp rozrzucone są karty do gry, co jest symbolem obowiązującego wówczas zakazu uprawiania hazardu w cechach. 3. Pejzaż w tle zawiera obóz wojskowy szubienica i zatokę ze statkami.
Kodeks Behema, „Garbarz”, 1505, Biblioteka Jagiellońska, Kraków, online-skills, CC BY 3.0

Jednak jedną z najbardziej charakterystycznych miniatur Kodeksu Baltazara Bohema jest scena ukazująca Ludwisarza. Jest to jeden z nielicznie zachowanych rękopisów iluminowanych o treści świeckiej. Scenka prezentująca pracę ludwisarza rozgrywa się na otoczonym murem podwórzu warsztatu, na którym stoją trzy dzwony. Całość utrzymana jest w żywych barwach. Twarze — zwłaszcza głowa majstra z rzadką bródką i przymkniętymi oczami, ujęte są realistycznie i zindywidualizowane.

RBrtnGBMaO13g1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta zbliżonego do kwadratu przedstawia miniaturę Baltazara Behema „Ludwisarz”. Ukazuje grupę osób na tle architektury miejskiej. Po prawej stronie mężczyzna wykonuje swoją pracę. Po lewej trzy osoby stoją przed odlanym dzwonem. Reprezentują różne warstwy społeczne: dwaj są dostojnikami, jeden to ludwisarz. W tle widoczna jest zabudowa miejska – budynki i brama. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Na pierwszym planie dwaj dostojnicy wsłuchują się w dźwięk, jaki wydaje dzwon uderzony młotkiem przez majstra. 2. Stojący nieopodal czeladnik trzymający chochlę z roztopionym metalem również nasłuchuje dźwięku dzwonu. 3. W głębi widoczni są dwaj inni czeladnicy. 4. Poza murem rozciąga się panorama miasta.
Kodeks Behema, „Ludwisarz”, 1505, Biblioteka Jagiellońska, Kraków, online-skills, CC BY 3.0

Do najwspanialszych kodeksów iluminowanych szkoły krakowskiej początków XVI wieku należy Pontyfikał Erazma Ciołka, znajdujący się w Zbiorach Czartoryskich Muzeum Narodowego w Krakowie, a wykonany przez Mistrza Kodeksu Behema i Mistrza Mszału Jasnogórskiego. Ta liturgiczna księga zawiera modlitwy odmawiane przez biskupa podczas obrzędów. Pontyfikał Erazma Ciołka wyróżnia się występowaniem tekstów dotyczących ceremoniału koronacyjnego królów polskich przed formami związanymi z wyświęcaniem duchownych. W części Pontyfikału zawierającej tekst Ordo coronandi Regis Poloniae umieszczone są dwie miniatury. Pierwsza, półstronicowa przedstawia moment koronacji króla; druga, całostronicowa ukazuje scenę zatytułowaną Te Deum laudamus. Jest to Intronizacja króla, a więc moment, gdy król po koronacji w majestacie zasiada na tronie, podczas gdy zebrany w katedrze lud oraz dostojni świadkowie i aktorzy obrzędu śpiewają hymn Te Deum laudamus.

Kompozycja przestrzeni w miniaturze, jej ścisła, ale nie pedantyczna osiowość, ukazanie perspektywicznej głębi sceny w obramowaniu późnogotyckiego portalu, świadczy o tym, że autor znał rozwiązania podobnych malowideł w iluminatorstwie francuskim i niderlandzkim występujące tam od początków wieku XV. Jednak sposób przedstawienia poszczególnych grup i osób uczestniczących w obrzędzie, ich jaskrawe ubiory, kojarzące elementy mody zachodniej i wschodniej, łączą tę miniaturę z dekoracją malarską innych kodeksów krakowskich początku wieku XVI, świadcząc o miejscowych źródłach stylu „Intronizacji króla w Pontyfikale”.

Źródło: Sztuka polska i europejska w zbiorach artystycznych Krakowa w Muzea Krakowa, wydawnictwo Arkady, Warszawa, 1981, str. 55

R17Ce1Nvld86H1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia miniaturę Mistrza Kodeksu Behema i Mistrza Mszału Jasnogórskiego „Pontyfikał Erazma Ciołka. Te Deum laudamus”. Ukazuje scenę zbiorową w świątyni. W centrum znajduje się król w otoczeniu kościelnych dostojników, chóru, śpiewaków i dostojników państwowych. Scena ujęta jest perspektywicznie. Widoczne jest niebieskie sklepienie krzyżowo-żebrowe kościoła. Po bokach, na konsolach stoją rzeźby rycerzy z proporcami. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Wnętrze gotyckiej świątyni wypełnia tłum barwnie odzianych postaci. 2. Ośrodek akcji znajduje się przed ołtarzem w głębi, gdzie pod barwnym baldachimem zasiada na kamiennym tronie król otoczony biskupami i prałatami w momencie obejmowania władzy i uroczystego potwierdzenia jej przez Kościół. 3. W stallach oraz przed stallami stoją w szeregu dostojnicy państwowi. 4. Pośrodku kościoła dwaj kantorzy dyrygują chórem żaków, których śpiewowi towarzyszą trąby i organy. 5. Odpowiednik ziemskiego chóru stanowią trzej aniołowie wzlatujący pod sklepienie i trzymający banderolę z pierwszymi słowami hymnu Te Deum laudamus. 6. Ramę przedstawienia tworzy kamienny portal. 7. Na rzeźbionych konsolach stoją dwie figury rycerzy w zbrojach, a każdy z nich trzyma drzewce chorągwi z godłem Polski — Orłem lub Litwy — Pogonią.
Mistrz Kodeksu Behema i Mistrz Mszału Jasnogórskiego, „Pontyfikał Erazma Ciołka. Te Deum laudamus”, ok. 1510, Muzeum Czartoryskich, Kraków, wikimedia.org, domena publiczna

Na krakowskim na Wawelu został wykonany GraduałGraduałGraduał króla Jana Olbrachta jako fundacja króla dla katedry. Tę księgę tekstów i śpiewów liturgicznych przepisywali w latach 1499 – 1506 w skryptorium wawelskim Stanisław z Buku, zwany też Stanisławem z Wieliczki oraz Tomasz. Pierwsza część zawiera teksty i nuty liturgii mszalnej na niedzielę i święta Pańskie roku liturgicznego, czyli Boże Narodzenie, Wielkanoc oraz święta i niedziele po Zesłaniu Ducha Świętego. W części drugiej umieszczono śpiewane teksty mszalne na uroczystości ku czci świętych. Część trzecia zawiera teksty mszy o Matce Boskiej, mszy wotywnych (odprawianych w określone dni) oraz officium mortuorum (obrzędy za zmarłych). Styl miniatur w dwóch pierwszych częściach charakteryzuje się płaską plamą, a użyta kreska nawiązuje do stylu łamanej kreski rysunku późnogotyckiego.

R1EMAFD74yUs91
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia „Miniaturę z Graduału Jana Olbrachta” wykonaną przez Tomasza i Stanisława. Ukazuje inicjał litery A, w który wkomponowana jest scena Zwiastowania. W dolnej części litery znajduje się klęczący Gabriel w białej szacie i Maria w niebieskiej sukni. Przed nią stoi modlitewnik. Maria odwraca głowę w stronę Archanioła. Litera obwiedziona jest czerwono-niebiesko-złotą ramką. Na zewnątrz, od góry i po lewej, znajduje się fragment bordiury w arabeskowe wicie roślinne z kwiatami, a po prawej fragment neumicznego zapisu nutowego na czerwonej pięciolinii.
Tomasz i Stanisław, „Miniatura z Graduału Jana Olbrachta”, 1499-1506, Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu, Kraków, wsp.krakow.pl, CC BY 3.0

Nowatorski styl portretów Stanisława Samostrzelnika

Późniejszy etap rozwoju krakowskiej miniatury reprezentuje twórczość Stanisława Samostrzelnika. Ten cysters z klasztoru w Mogile, uzyskawszy czasowe zwolnienie z obowiązków zakonnych pozostawał od 1511 do początku lat 30 - tych na służbie Krzysztofa Szydłowieckiego, późniejszego kanclerza, a następnie jego protektorem był biskup Tomicki, po którego śmierci wrócił do klasztoru. Był najwybitniejszym polskim malarzem okresu renesansu, uprawiającym głównie malarstwo miniaturowe. Artysta ozdobił iluminacjami wiele dokumentów, ksiąg liturgicznych oraz innych ksiąg. W Żywotach arcybiskupów gnieźnieńskich z lat 1530‑1535 znajduje się miniatura przedstawiająca Świętego Stanisława, biskupa i patrona Polski. W malarstwie Samostrzelnika nad pewnymi cechami gotyku, widocznymi w przewadze złoceń, w ostrym niekiedy łamaniu draperii, płaskości i dekoracyjności w traktowaniu formy, zaczyna górować renesansowe poczucie harmonii i rytmu kompozycji, pojawia się ornamentyka należąca do nowego repertuaru, pewna naturalność ruchu i indywidualizacja w przedstawieniu postaci, chęć oddania bogactwa renesansowego stroju, precyzja rysunku. Całość odznacza się płaszczyznowym ujęciem, linearyzmem i dekoracyjnością, widocznymi w misternym oddaniu haftu tkanin szat wyszywanych perłami i zdobionych barwnymi kamieniami, ozdobnych łańcuchów i pierścieni, w misternym rysunku szczegółów stroju i ornamentów, a także w kolorycie zestawień barwnych o przewadze złota i czerwieni, uzupełnionych czystym błękitem, soczystą zielenią i bielą.

RWV58nLE7GFUo1
Ilustracja interaktywna przedstawia miniaturę Stanisława Samostrzelnika „Święty Stanisław”. Ukazuje postać świętego w centrum, w otoczeniu adoratorów i aniołów. Postać skierowana jest w prawo i ubrana w strój biskupi, z mitrą na głowie, w złotym ornacie i z pastorałem w lewej dłoni. Miniatura otoczona jest dekoracyjną bordiurą w kwiaty. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Dominująca nad otoczeniem postać stojącego świętego, odznaczająca się pewnym monumentalizmem ujęcia, została przedstawiona w geście błogosławieństwa. 2. Świętego adorują postacie, wśród których znajdują się m.in. król Zygmunta I, biskup Tomickiego i Krzysztof Szydłowieckiego. 3. Obok jeden z dwóch towarzyszących mu aniołów trzyma proporzec z godłem Polski. 4. U dołu przedstawienia widnieją tarcze herbowe z Orłem Jagiellonów i Łodzią biskupa Tomickiego. 5. Przedstawiona scena ujęta jest w arkadę i otoczona dekoracyjną ramą, wypełnioną w narożach ornamentem arabeskowym, z biegnącą wokół bordiurą z roślinnymi motywami liści, kwiatów i zwijającej się wolutowo wici roślinnej.
Stanisław Samostrzelnik, „Święty Stanisław”, 1531, Biblioteka Narodowa, Warszawa, wikimedia.org, domena publiczna

Około 1530 roku Samostrzelnik ozdobił całostronicowymi miniaturami księgę poświęconą rodowi Szydłowieckich – Liber geneseos illustris familiae Schidloviciae. Zachowało się z niej jedenaście luźnych iluminacji na pergaminie, znajdujących się obecnie w zbiorach Biblioteki Kórnickiej. Jedną z nich jest Portret Anny z Tęczyńskich Szydłowieckiej. Miniatura jest niezwykle dekoracyjna, o bardzo żywej i czystej kolorystyce, z dominacją czerwieni oraz obfitymi złoceniami i akcentami linearnymi.

RIUT5u5KbkjPu1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Stanisława Samostrzelnika „Portret Anny z Tęczyńskich Szydłowieckiej”. Ukazuje stojącą kobietę, ubraną w odświętny strój z charakterystycznym nakryciem głowy, w długą suknię i pelerynę. Za nią, po lewej stronie na niebieskim tle znajduje się medalion ze św. Anną. Postać znajduje się na tle czerwonego parawanu. Ilustracja zamknięta jest od góry półkoliście i otoczona czerwoną bordiurą. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Kobieta przedstawiona jest w całej postaci. 2. Obok niej, w medalionie w lewym górnym rogu znajduje się postać patronki – św. Anny. 3. Dokoła przedstawienie otacza dekoracyjna bordiura. 4. W dolnej części obramienia znajduje się herb Tęczyńskich – Topór.
Stanisław Samostrzelnik, „Portret Anny z Tęczyńskich Szydłowieckiej” („Liber geneseos illustris familiae Schidloviciae”), ok. 1530, Biblioteka PAN, Kórnik, online-skills, CC BY 3.0

Autor, wyrosły z krakowskiej szkoły miniatorskiej początków stulecia, uczynił już zdecydowany krok ku renesansowi, co widoczne jest w ujęciu formalnym, w dążeniu do indywidualnej charakterystyki portretowej i w repertuarze motywów dekoracyjnych (...) inspiruje się kompozycją nagrobnych płyt renesansowych z warsztatu norymberskiego Vischerów, jakich przykłady spotykał w Krakowie.

Źródło: Helena i Stefan Kozakiewiczowie, „Renesans w Polsce”, Arkady, Warszawa, 1976, str. 84

Bitwa pod Orszą – przykład polskiego renesansowego malarstwa batalistycznego

Bitwa pod Orszą jest jednym z najbardziej znanych batalistycznychBatalistykabatalistycznych obrazów w sztuce polskiej. Przedstawia on zwycięską dla wojsk polsko‑litewskich bitwę z armią moskiewską. Wspomniana batalia rozegrała się 8 września 1514 roku i była jedną z największych tego typu potyczek za panowania Zygmunta Starego. Pomimo zwycięstwa, siłom polsko‑litewskim nie udało się odzyskać Smoleńska, co było głównym celem Polaków i Litwinów. Warto jednak tutaj wspomnieć, że sam obraz, nieznanego autorstwa, powstał najprawdopodobniej na zamówienie ówczesnego polskiego monarchy i miał na celu ukazanie potęgi polskiego i litewskiego wojska. Historycy sztuki Helena i Stefan Kozakiewiczowie podkreślają, że omawiane dzieło jest wykładnikiem dojrzałego w epoce renesansu programu wprzęgnięcia w sztukę idei gloryfikującej sukcesy państwa, dynastii i wielkich wodzów.

Rlw9LEmpKhReV11
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz nieznanego autora „Bitwa pod Orszą 8 IX 1514”. Ukazuje scenę zbiorową z poszczególnymi etapami bitwy. Po prawej stronie od góry do dołu biegnie rzeka. Po obu jej stronach znajdują się zatłoczone przedstawienia wojska, biorącego udział w bitwie. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Po prawej husaria (wchodząca w skład wojsk litewskich, ukazana w lekkich półzbrojach) i jazda polska przekraczają Dniepr wpław oraz po moście pontonowym, po którym przeprawiana jest też armata. 2. W centrum kompozycji ukazane zostało starcie przeciwników: od lewej nadciąga zwarta masa wojsk moskiewskich, od prawej podążają okryci zbrojami polscy kopijnicy i lekko zbrojna husaria. 3. Dwukrotnie ukazany został książę Konstanty Ostrogski: w centralnej partii obrazu u góry - przy ustawianiu armaty w zasadzce - oraz w górnej połowie kompozycji - gdy pędzi na koniu w pogoni za armią moskiewską. 4. Na pierwszym planie zaś z okrutną dosłownością przedstawiona jest scena pogromu żołnierzy moskiewskich.
Autor nieznany, „Bitwa pod Orszą 8 IX 1514”, 1525-1535, Muzeum Narodowe, Warszawa, wikimedia.org, domena publiczna

Okoliczności powstania Bitwy pod Orszą nie są znane. Zamówienie obrazu o propagandowej wymowie, a przy tym tak dużego, w którym ukazano ponad tysiąc postaci, mogło wyjść jedynie od bardzo zamożnej i wpływowej osobistości. Fundatorem dzieła był zapewne król Zygmunt I Stary, który ze względów politycznych i propagandowych starał się rozsławić zwycięstwo pod Orszą. Pochodzenie Bitwy pod Orszą, wobec braku archiwaliów, pozostaje w sferze hipotez. Domniemywano, że jest to ten sam obraz, który już w 1515 roku znajdował się w krużgankach klasztoru Franciszkanów w Krakowie. Możliwość taką wyklucza najnowsze datowanie obrazu - po 1524 roku, a prawdopodobnie w latach 1525‑30 - oparte na badaniach drewna wykonanych podczas ukończonej w 1993 roku konserwacji. W czasie prac konserwatorskich stwierdzono również, że obraz został w niewiadomym czasie obcięty z trzech stron, z wyjątkiem dolnej krawędzi. Istnieją jeszcze inne przedstawienia bitwy pod Orszą: drzeworyt w kronice Marcina Bielskiego z 1597 roku oraz płaskorzeźba z lat 1561‑70 na nagrobku Jana Tarnowskiego w katedrze w Tarnowie.

Źródło: Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik Multimedialny, WSiP 2005

R18p8VNn1KMGH
Ćwiczenie 1
Wymień postacie z miniatury Stanisława Samostrzelnika „Święty Stanisław”.

Rozpoznaj postacie wskazane w dziele.

Zygmunt I Stary, Biskup Piotr Tomicki, Święty Stanisław

.................
.................
.................
R1VZDjBZrxzNF
Ćwiczenie 2
Wymień zawody przedstawione w miniaturach Baltazara Behema.

Rozpoznaj zawody przedstawione w dziełach.

.................
.................
Ćwiczenie 3

Uzupełnij dane na temat dzieła.

R1aXc9HxgA5Lq
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz nieznanego autora „Bitwa pod Orszą 8 IX 1514”. Ukazuje scenę zbiorową z poszczególnymi etapami bitwy. Po prawej stronie od góry do dołu biegnie rzeka. Po obu jej stronach znajdują się zatłoczone przedstawienia wojska, biorącego udział w bitwie.
R1ZIBTTYXsNrF
Poniżej znajduje się inna wersja zadania.

Smoleńska, Muzeum Narodowym, Warszawie, Bitwa pod Orszą, moskiewską

Obraz (wpisz tytuł) ................................ ukazuje siły polsko-litewskie w bitwie z armią ................................. W bitwie, pomimo zwycięstwa, siłom polsko-litewskim nie udało się odzyskać ................................. Dzieło przechowywane jest w (miejsce) ................................ w .................................

Inna wersja zadania

Podaj strony przedstawione w bitwie pod Orszą.

RHjeQQEKfVnB8
Ćwiczenie 4
Przybliż definicję miniatury.

Rozpoznaj autora poniższego obrazu.

.................
Rw4KM2ARUvS35
Ćwiczenie 5
Przyporządkuj do dzieł miejsca, w których są przechowywane. Dzieło: Stanisław Samostrzelnik, Portret Anny z Tęczyńskich Szydłowieckiej Możliwe odpowiedzi: 1. Biblioteka PAN, Kórnik, 2. Biblioteka Jagiellońska, Kraków, 3. Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu, Kraków, 4. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 5. Muzeum Czartoryskich, Kraków Dzieło: Stanisław Samostrzelnik, Święty Stanisław Możliwe odpowiedzi: 1. Biblioteka PAN, Kórnik, 2. Biblioteka Jagiellońska, Kraków, 3. Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu, Kraków, 4. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 5. Muzeum Czartoryskich, Kraków Dzieło: Pontyfikał Erazma Ciołka Możliwe odpowiedzi: 1. Biblioteka PAN, Kórnik, 2. Biblioteka Jagiellońska, Kraków, 3. Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu, Kraków, 4. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 5. Muzeum Czartoryskich, Kraków Dzieło: Graduału Jana Olbrachta Możliwe odpowiedzi: 1. Biblioteka PAN, Kórnik, 2. Biblioteka Jagiellońska, Kraków, 3. Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu, Kraków, 4. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 5. Muzeum Czartoryskich, Kraków Dzieło: Kodeks Behema Możliwe odpowiedzi: 1. Biblioteka PAN, Kórnik, 2. Biblioteka Jagiellońska, Kraków, 3. Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu, Kraków, 4. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 5. Muzeum Czartoryskich, Kraków.

Przyporządkuj do dzieł miejsca, w których są przechowywane.

Biblioteka Jagiellońska, Kraków, Biblioteka Narodowa, Warszawa, Biblioteka PAN, Kórnik, Muzeum Czartoryskich, Kraków, Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu, Kraków

Stanisław Samostrzelnik, Portret Anny z Tęczyńskich Szydłowieckiej  
Stanisław Samostrzelnik, Święty Stanisław  
Pontyfikał Erazma Ciołka  
Graduału Jana Olbrachta  
Kodeks Behema  
R7zdpz2tlhlQd
Ćwiczenie 6
Czyje herby zostały zawarte w miniaturze Stanisława Samostrzelnika „Święty Stanisław”?

Rozpoznaj, do kogo należą herby.

Biskup Tomicki, Jagiellonowie

.................
.................
R3KVhKkXjJ21S
Ćwiczenie 7
Podaj tytuł drugiej sceny ukazanej w miniaturze Pontyfikału Erazma Ciołka. Odpowiedź: Tu uzupełnij

Podaj tytuł drugiej sceny ukazanej w miniaturze Pontyfikału Erazma Ciołka.

Odpowiedź: ......................................

Polecenie 1

Na podstawie dwóch dowolnych miniatur: renesansowej i gotyckiej, wskaż różnice i podobieństwa w sposobie obrazowanie i zastosowanych środkach malarskich.

R1ZxJXe4UehsG
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Słownik pojęć

Batalistyka
Batalistyka

twórczość, głównie malarska, o tematyce wojennej.

Graduał
Graduał

liturgiczny tekst śpiewany w czasie mszy ze stopnia ambony lub ołtarza; księga liturgiczna zawierająca powyższy tekst z nutami, zdobiona często inicjałami, miniaturami oraz bogatym ornamentem roślinnym.

Iluminacja
Iluminacja

miniatura do tekstu rękopiśmiennego na pergaminie.

Miniatura
Miniatura

obraz, głównie portret, o bardzo małym formacie, malowany precyzyjnie na pergaminie, kości słoniowej, metalu lub porcelanie.

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

R13WjdeQPR0rz1
Ilustracja o kształcie kwadratu przedstawia obraz Baltazara Behema „Grabarz”. Ukazuje dwóch mężczyzn na podwórzu podczas pracy. Jeden z nich garbuje skórę na klocu drewna. Jest łysy, ubrany w niebieską bluzę i wysokie buty. Obok, po jego prawej stronie, widoczny jest siedzący pomocnik. Również ma na sobie niebieską bluzę z wyłożonym czerwonym kołnierzem. W prawym ręku trzyma koszyk. Przed nimi leżą karty do gry. Po lewej stronie znajduje się studnia z żurawiem, a po prawej budynki gospodarcze. W tle, za murowanym płotem rozciąga się widok na miasto.
Kodeks Behema, „Garbarz”, 1505, Biblioteka Jagiellońska, Kraków, online-skills, CC BY 3.0
R19tor0WQlZdt1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta zbliżonego do kwadratu przedstawia miniaturę Baltazara Behema „Ludwisarz”. Ukazuje grupę osób na tle architektury miejskiej. Po prawej stronie mężczyzna wykonuje swoją pracę. Po lewej trzy osoby stoją przed odlanym dzwonem. Reprezentują różne warstwy społeczne: dwaj są dostojnikami, jeden to ludwisarz. W tle widoczna jest zabudowa miejska – budynki i brama.
Kodeks Behema, „Ludwisarz”, 1505, Biblioteka Jagiellońska, Kraków, online-skills, CC BY 3.0
R18ceuwg37YFq1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia miniaturę Mistrza Kodeksu Behema i Mistrza Mszału Jasnogórskiego „Pontyfikał Erazma Ciołka. Te Deum laudamus”. Ukazuje scenę zbiorową w świątyni. W centrum znajduje się król w otoczeniu kościelnych dostojników, chóru, śpiewaków i dostojników państwowych. Scena ujęta jest perspektywicznie. Widoczne jest niebieskie sklepienie krzyżowo-żebrowe kościoła. Po bokach, na konsolach stoją rzeźby rycerzy z proporcami.
Mistrz Kodeksu Behema i Mistrz Mszału Jasnogórskiego, „Pontyfikał Erazma Ciołka. Te Deum laudamus”, ok. 1510, Muzeum Czartoryskich, Kraków, wikimedia.org, domena publiczna
R1EMAFD74yUs91
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia „Miniaturę z Graduału Jana Olbrachta” wykonaną przez Tomasza i Stanisława. Ukazuje inicjał litery A, w który wkomponowana jest scena Zwiastowania. W dolnej części litery znajduje się klęczący Gabriel w białej szacie i Maria w niebieskiej sukni. Przed nią stoi modlitewnik. Maria odwraca głowę w stronę Archanioła. Litera obwiedziona jest czerwono-niebiesko-złotą ramką. Na zewnątrz, od góry i po lewej, znajduje się fragment bordiury w arabeskowe wicie roślinne z kwiatami, a po prawej fragment neumicznego zapisu nutowego na czerwonej pięciolinii.
Tomasz i Stanisław, „Miniatura z Graduału Jana Olbrachta”, 1499-1506, Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu, Kraków, wsp.krakow.pl, CC BY 3.0
RMWRrdU4XPVsI1
Ilustracja przedstawia miniaturę Stanisława Samostrzelnika „Święty Stanisław”. Ukazuje postać świętego w centrum, w otoczeniu adoratorów i aniołów. Postać skierowana jest w prawo i ubrana w strój biskupi, z mitrą na głowie, w złotym ornacie i z pastorałem w lewej dłoni. Miniatura otoczona jest dekoracyjną bordiurą w kwiaty.
Stanisław Samostrzelnik, „Święty Stanisław”, 1531, Biblioteka Narodowa, Warszawa, wikimedia.org, domena publiczna
R60BDoYzDQQap1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Stanisława Samostrzelnika „Portret Anny z Tęczyńskich Szydłowieckiej”. Ukazuje stojącą kobietę, ubraną w odświętny strój z charakterystycznym nakryciem głowy, w długą suknię i pelerynę. Za nią, po lewej stronie na niebieskim tle znajduje się medalion ze św. Anną. Postać znajduje się na tle czerwonego parawanu. Ilustracja zamknięta jest od góry półkoliście i otoczona czerwoną bordiurą.
Stanisław Samostrzelnik, „Portret Anny z Tęczyńskich Szydłowieckiej” („Liber geneseos illustris familiae Schidloviciae”), ok. 1530, Biblioteka PAN, Kórnik, online-skills, CC BY 3.0
R1OUvebF5cw9M
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz nieznanego autora „Bitwa pod Orszą 8 IX 1514”. Ukazuje scenę zbiorową z poszczególnymi etapami bitwy. Po prawej stronie od góry do dołu biegnie rzeka. Po obu jej stronach znajdują się zatłoczone przedstawienia wojska, biorącego udział w bitwie.
Autor nieznany, „Bitwa pod Orszą 8 IX 1514”, 1525-1535, Muzeum Narodowe, Warszawa, wikimedia.org, domena publiczna

Bibliografia

T. Dobrzeniecki, J. Ruszczycówna, Z. Niesiołowska – Rothertowa, Sztuka sakralna w Polsce. Malarstwo, Ars Christiana, Warszawa 1958, ilustracje

Dzieje sztuki polskiej, praca zbiorowa pod redakcją Bożeny Kowalskiej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987

Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik Multimedialny, WSiP 2005

H. Kozakiewiczowa, Renesans i manieryzm w Polsce, Auriga, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978

Muzea Krakowa, Arkady, Warszawa 1981