1)

uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej; (1)

2)

przedstawia charakterystyczne cechy organizmów pozwalające przyporządkować je do jednego z odpowiednich królestw; (10)

3)

rozpoznaje organizmy z najbliższego otoczenia, posługując się prostym kluczem do ich oznaczania. (4)

1)

uzasadnia, dlaczego wirusy nie są organizmami; (1)

2)

przedstawia drogi rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez wirusy (grypa, ospa, różyczka, świnka, odra, AIDS). (0)

1)

podaje miejsca występowania bakterii; (1)

2)

wymienia podstawowe formy morfologiczne bakterii; (1)

3)

przedstawia czynności życiowe bakterii; (1)

4)

przedstawia drogi rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez bakterie (gruźlica, borelioza, tężec, salmonelloza); (0)

5)

wyjaśnia znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka. (1)

1)

wykazuje różnorodność budowy protistów (jednokomórkowe, wielokomórkowe) na wybranych przykładach; (2)

2)

przedstawia wybrane czynności życiowe protistów (oddychanie, odżywianie, rozmnażanie); (2)

3)

zakłada hodowlę protistów oraz dokonuje obserwacji mikroskopowej protistów; (0)

4)

przedstawia drogi zakażenia i zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez protisty (toksoplazmoza, malaria). (0)

1)

tkanki roślinne – uczeń dokonuje obserwacji i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub na podstawie opisu) tkanki roślinne oraz wskazuje ich cechy adaptacyjne do pełnienia określonych funkcji (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca); (5)

6)

różnorodność roślin; uczeń identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z grup wymienionych w pkt 2–5 na podstawie jego cech morfologicznych. (1)

1)

przedstawia środowiska życia grzybów (w tym grzybów porostowych); (1)

2)

wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów; (1)

3)

wykazuje różnorodność budowy grzybów (jednokomórkowe, wielokomórkowe); (1)

4)

przedstawia wybrane czynności życiowe grzybów (odżywianie, oddychanie); (1)

5)

przedstawia znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka. (1)

1)

tkanki zwierzęce – uczeń dokonuje obserwacji i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub na podstawie opisu) tkanki zwierzęce (tkanka nabłonkowa, mięśniowa, łączna, nerwowa) i wskazuje ich cechy adaptacyjne do pełnienia określonych funkcji; (3)

8)

różnorodność zwierząt bezkręgowych – uczeń identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z grup wymienionych w pkt 2–7 na podstawie jego cech morfologicznych; (2)

1)

przedstawia funkcje skóry; (3)

2)

rozpoznaje elementy budowy skóry (na modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz określa związek budowy tych elementów z funkcjami pełnionymi przez skórę; (3)

3)

uzasadnia konieczność konsultacji lekarskiej w przypadku rozpoznania niepokojących zmian na skórze; (4)

4)

podaje przykłady chorób skóry (grzybice skóry, czerniak) oraz zasady ich profilaktyki; (3)

5)

określa związek nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV ze zwiększonym ryzykiem występowania i rozwoju choroby nowotworowej skóry. (5)

1)

rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.) elementy szkieletu osiowego, obręczy i kończyn; (2)

2)

przedstawia funkcje kości; określa cechy budowy fizycznej i chemicznej kości oraz planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę składników chemicznych kości; (2)

3)

przedstawia rolę i współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w wykonywaniu ruchów; (3)

4)

uzasadnia konieczność aktywności fizycznej dla prawidłowej budowy i funkcjonowania układu ruchu; (2)

5)

podaje przykłady schorzeń układu ruchu (skrzywienia kręgosłupa, płaskostopie, krzywica, osteoporoza) oraz zasady ich profilaktyki. (2)

1)

rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.) elementy układu pokarmowego; przedstawia ich funkcje oraz określa związek budowy tych elementów z pełnioną funkcją; (2)

2)

rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.) rodzaje zębów oraz określa ich znaczenie w mechanicznej obróbce pokarmu; przedstawia przyczyny próchnicy i zasady jej profilaktyki; (1)

3)

przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka, cukry, tłuszcze, witaminy, sole mineralne i woda) dla prawidłowego funkcjonowania organizmu oraz planuje i przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność wybranych składników pokarmowych w produktach spożywczych; (3)

4)

przedstawia miejsca trawienia białek, tłuszczów i cukrów; określa produkty tych procesów oraz podaje miejsce ich wchłaniania; planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi; (2)

5)

analizuje skutki niedoboru niektórych witamin (A, D, K, C, B6, B12) i składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) w organizmie oraz skutki niewłaściwej suplementacji witamin i składników mineralnych; (2)

6)

wyjaśnia rolę błonnika w funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw; (2)

7)

uzasadnia konieczność stosowania diety zróżnicowanej i dostosowanej do potrzeb organizmu (wiek, płeć, stan zdrowia, aktywność fizyczna itp.), oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania (otyłość, nadwaga, anoreksja, bulimia, cukrzyca); (2)

8)

podaje przykłady chorób układu pokarmowego (WZW A, WZW B, WZW C, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zatrucia pokarmowe, rak jelita grubego) oraz zasady ich profilaktyki. (3)

1)

rozpoznaje elementy budowy układu krążenia (na schemacie, rysunku, według opisu itd.) i przedstawia ich funkcje; (2)

2)

analizuje krążenie krwi w obiegu małym i dużym; (2)

3)

przedstawia rolę głównych składników krwi (krwinki czerwone i białe, płytki krwi, osocze); (2)

4)

wymienia grupy krwi układu AB0 i Rh oraz przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa; (2)

5)

planuje i przeprowadza obserwację wpływu wysiłku fizycznego na zmiany tętna i ciśnienia tętniczego krwi; (3)

6)

analizuje wpływ aktywności fizycznej i prawidłowej diety na funkcjonowanie układu krążenia; (2)

7)

podaje przykłady chorób krwi (anemia, białaczki), układu krążenia (miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, zawał serca) oraz zasady ich profilaktyki; (2)

8)

uzasadnia konieczność okresowego wykonywania badań kontrolnych krwi, pomiaru tętna i ciśnienia tętniczego. (2)

1)

wskazuje lokalizację (na schemacie, rysunku, według opisu itd.) wybranych narządów układu odpornościowego: śledziony, grasicy i węzłów chłonnych oraz określa ich funkcje; (2)

2)

rozróżnia odporność wrodzoną i nabytą oraz opisuje sposoby nabywania odporności (czynna, bierna, naturalna, sztuczna); (2)

3)

porównuje istotę działania szczepionek i surowicy; podaje wskazania do ich zastosowania oraz uzasadnia konieczność stosowania obowiązkowych szczepień; (2)

4)

określa, w jakiej sytuacji dochodzi do konfliktu serologicznego, i przewiduje jego skutki; (2)

5)

przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów; (2)

6)

określa alergię jako nadwrażliwość układu odpornościowego na określony czynnik; (2)

7)

określa AIDS jako zaburzenie mechanizmów odporności. (0)

1)

rozpoznaje elementy budowy układu oddechowego (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) i przedstawia ich funkcje oraz określa związek budowy tych elementów z pełnioną funkcją; (2)

2)

przedstawia mechanizm wentylacji płuc (wdech i wydech); (2)

3)

planuje i przeprowadza obserwację wpływu wysiłku fizycznego na zmiany częstości oddechu; (2)

4)

analizuje przebieg wymiany gazowej w tkankach i w płucach; planuje i przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność dwutlenku węgla oraz pary wodnej w powietrzu wydychanym; (2)

5)

analizuje wpływ palenia tytoniu (bierne i czynne), zanieczyszczeń pyłowych powietrza na stan i funkcjonowanie układu oddechowego; (3)

6)

podaje przykłady chorób układu oddechowego (angina, gruźlica, rak płuca) oraz zasady ich profilaktyki. (3)

1)

przedstawia istotę procesu wydalania i podaje przykłady substancji, które są wydalane z organizmu człowieka (mocznik, dwutlenek węgla) oraz wymienia narządy biorące udział w ich wydalaniu; (2)

2)

rozpoznaje elementy układu moczowego (na modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia ich funkcje; (2)

3)

podaje przykłady chorób układu moczowego (zakażenia dróg moczowych, kamica nerkowa) oraz zasady ich profilaktyki; (3)

4)

uzasadnia konieczność okresowego wykonywania badań kontrolnych moczu. (2)

1)

rozpoznaje elementy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego (na modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz określa ich funkcje; (3)

2)

porównuje rolę współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego; (2)

3)

opisuje łuk odruchowy i wymienia rodzaje odruchów; dokonuje obserwacji odruchu kolanowego; (2)

4)

przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem; (2)

5)

uzasadnia znaczenie snu w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego; (2)

6)

przedstawia negatywny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego niektórych substancji psychoaktywnych: alkoholu, narkotyków, środków dopingujących, dopalaczy, nikotyny (w tym w e-papierosach) oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków. (2)

1)

rozpoznaje elementy budowy oka (na modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia ich funkcje w powstawaniu obrazu, dokonuje obserwacji wykazującej obecność tarczy nerwu wzrokowego; (4)

2)

przedstawia przyczyny powstawania oraz sposoby korygowania wad wzroku (krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm); (3)

3)

rozpoznaje elementy budowy ucha (na modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia ich funkcje; (3)

4)

opisuje wpływ hałasu na zdrowie człowieka; (3)

5)

przedstawia rolę zmysłu równowagi, smaku, węchu i dotyku; wskazuje umiejscowienie receptorów właściwych tym zmysłom oraz planuje i przeprowadza doświadczenie sprawdzające gęstość rozmieszczenia receptorów w skórze różnych części ciała. (5)

1)

wymienia gruczoły dokrewne (przysadka, tarczyca, trzustka, nadnercza, jądra i jajniki); wskazuje ich lokalizację i podaje hormony wydzielane przez nie (hormon wzrostu, tyroksyna, insulina, glukagon, adrenalina, testosteron, estrogeny i progesteron) oraz przedstawia ich rolę; (3)

2)

przedstawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu; (3)

3)

wyjaśnia, dlaczego nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować preparatów i leków hormonalnych. (2)

1)

rozpoznaje elementy budowy układu rozrodczego męskiego i żeńskiego (na schemacie, według opisu itd.) oraz podaje ich funkcje; (1)

2)

opisuje fazy cyklu miesiączkowego kobiety; (1)

3)

określa rolę gamet w procesie zapłodnienia; (2)

4)

wymienia etapy rozwoju przedurodzeniowego człowieka (zygota, zarodek, płód) i wyjaśnia wpływ różnych czynników na rozwój zarodka i płodu; (3)

5)

przedstawia cechy fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka; (3)

6)

przedstawia zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową; (0)

7)

uzasadnia konieczność wykonywania badań kontrolnych jako sposobu wczesnego wykrywania raka piersi, raka szyjki macicy i raka prostaty. (1)