1)

omawia elementy świata przedstawionego, wyodrębnia obrazy poetyckie w poezji; (272)

2)

rozpoznaje fikcję literacką; rozróżnia i wyjaśnia elementy realistyczne i fantastyczne w utworach, ze szczególnym uwzględnieniem ich w prozie realistycznej, fantastycznonaukowej lub utworach fantasy; (130)

3)

rozpoznaje czytany utwór jako baśń, legendę, bajkę, hymn, przypowieść, mit, opowiadanie, nowelę, dziennik, pamiętnik lub powieść oraz wskazuje jego cechy gatunkowe; rozpoznaje odmiany powieści i opowiadania, np. obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy; (84)

4)

zna i rozpoznaje w tekście literackim: epitet, porównanie, przenośnię, wyrazy dźwiękonaśladowcze, zdrobnienie, zgrubienie, uosobienie, ożywienie, apostrofę, anaforę, pytanie retoryczne, powtórzenie oraz określa ich funkcje; (132)

5)

omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu, w tym tytułu, podtytułu, motta, puenty, punktu kulminacyjnego; (65)

6)

rozpoznaje elementy rytmizujące wypowiedź, w tym wers, rym, strofę, refren, liczbę sylab w wersie; (64)

7)

opowiada o wydarzeniach fabuły oraz ustala kolejność zdarzeń i rozumie ich wzajemną zależność; (176)

8)

odróżnia dialog od monologu, rozumie ich funkcje w utworze; (37)

9)

charakteryzuje podmiot liryczny, narratora i bohaterów w czytanych utworach; (205)

10)

rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz wskazuje ich funkcje w utworze; (25)

11)

wskazuje w utworze bohaterów głównych i drugoplanowych oraz określa ich cechy; (135)

12)

określa tematykę oraz problematykę utworu; (273)

13)

wskazuje i omawia wątek główny oraz wątki poboczne; (76)

14)

nazywa wrażenia, jakie wzbudza w nim czytany tekst; (174)

15)

objaśnia znaczenia dosłowne i przenośne w tekstach; (155)

16)

określa doświadczenia bohaterów literackich i porównuje je z własnymi; (128)

17)

przedstawia własne rozumienie utworu i je uzasadnia; (210)

18)

wykorzystuje w interpretacji tekstów doświadczenia własne oraz elementy wiedzy o kulturze; (117)

19)

wyraża własny sąd o postaciach i zdarzeniach; (162)

20)

wskazuje wartości w utworze oraz określa wartości ważne dla bohatera. (229)

1)

identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny, publicystyczny lub reklamowy; (112)

2)

wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio; (145)

3)

określa temat i główną myśl tekstu; (196)

4)

dostrzega relacje między częściami wypowiedzi (np. tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie); (57)

5)

odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od drugorzędnych; (152)

6)

odróżnia informacje o faktach od opinii; (78)

7)

charakteryzuje komiks jako tekst kultury; wskazuje charakterystyczne dla niego cechy; (21)

8)

rozumie swoistość tekstów kultury przynależnych do: literatury, teatru, filmu, muzyki, sztuk plastycznych i audiowizualnych; (102)

9)

wyodrębnia elementy składające się na spektakl teatralny (gra aktorska, reżyseria, dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty, muzyka); wyodrębnia elementy dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska, muzyka); wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego); (27)

10)

rozumie, czym jest adaptacja utworu literackiego (np. filmowa, sceniczna, radiowa) oraz wskazuje różnice między tekstem literackim a jego adaptacją; (22)

11)

odnosi treści tekstów kultury do własnego doświadczenia; (129)

12)

dokonuje odczytania tekstów poprzez przekład intersemiotyczny (np. rysunek, drama, spektakl teatralny); (136)

13)

świadomie i z uwagą odbiera filmy, koncerty, spektakle, programy radiowe i telewizyjne, zwłaszcza adresowane do dzieci i młodzieży. (25)

1)

rozpoznaje w wypowiedziach części mowy (czasownik, rzeczownik, przymiotnik, przysłówek, liczebnik, zaimek, przyimek, spójnik, partykuła, wykrzyknik) i określa ich funkcje w tekście; (145)

2)

odróżnia części mowy odmienne od nieodmiennych; (80)

3)

dostrzega rolę czasownika w wypowiedzi, odróżnia czasowniki dokonane od niedokonanych, rozpoznaje bezosobowe formy czasownika: formy zakończone na -no, -to, konstrukcje z się; rozumie ich znaczenie w wypowiedzeniu oraz funkcje w tekście; (24)

4)

rozpoznaje formy przypadków, liczby, osoby, czasu, trybu i rodzaju gramatycznego odpowiednio: rzeczownika, przymiotnika, liczebnika, czasownika i zaimka oraz określa ich funkcje w wypowiedzi; oddziela temat fleksyjny od końcówki; (59)

5)

rozumie konstrukcję strony biernej i czynnej czasownika, przekształca konstrukcję strony biernej i czynnej i odwrotnie, odpowiednio do celu i intencji wypowiedzi; (8)

6)

stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych; (118)

7)

poprawnie stopniuje przymiotniki i przysłówki, rozumie ich rolę w opisie świata oraz używa we właściwych kontekstach; (21)

8)

nazywa części zdania i rozpoznaje ich funkcje składniowe w wypowiedzeniach (podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik); (25)

9)

określa funkcję wyrazów poza zdaniem, rozumie ich znaczenie i poprawnie stosuje w swoich wypowiedziach; (8)

10)

rozpoznaje związki wyrazów w zdaniu, wyróżnia człon nadrzędny i podrzędny oraz typy związków; (15)

11)

rozpoznaje typy wypowiedzeń, uwzględniając cel wypowiedzi: wypowiedzenia oznajmujące, pytające i rozkazujące – rozumie ich funkcje i je stosuje; (10)

12)

rozpoznaje w tekście typy wypowiedzeń: zdanie pojedyncze, zdania złożone (podrzędnie i współrzędnie), równoważniki zdań, rozumie ich funkcje i stosuje w praktyce językowej; (19)

13)

przekształca konstrukcje składniowe, np. zdania złożone w pojedyncze i odwrotnie, zdania w równoważniki zdań i odwrotnie. (14)

1)

wskazuje główne cechy języka mówionego i języka pisanego; (68)

2)

posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; (138)

3)

używa stylu stosownego do sytuacji komunikacyjnej; (88)

4)

rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi; rozpoznaje wyrazy wieloznaczne, rozumie ich znaczenie w tekście oraz świadomie wykorzystuje do tworzenia własnych wypowiedzi; (182)

5)

rozpoznaje w wypowiedziach związki frazeologiczne, dostrzega ich bogactwo, rozumie ich znaczenie oraz poprawnie stosuje w wypowiedziach; (170)

6)

rozpoznaje słownictwo neutralne i wartościujące, rozumie ich funkcje w tekście; (123)

7)

dostosowuje sposób wyrażania się do zamierzonego celu wypowiedzi; (128)

8)

rozróżnia synonimy, antonimy, rozumie ich funkcje w tekście i stosuje we własnych wypowiedziach; (85)

9)

zna i stosuje zasady spójności formalnej i semantycznej tekstu. (67)

1)

identyfikuje tekst jako komunikat; rozróżnia typy komunikatu: informacyjny, literacki, reklamowy, ikoniczny; (61)

2)

identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi; (77)

3)

określa sytuację komunikacyjną i rozumie jej wpływ na kształt wypowiedzi; (64)

4)

rozpoznaje znaczenie niewerbalnych środków komunikacji (np. gest, mimika, postawa ciała); (18)

5)

rozumie pojęcie głoska, litera, sylaba, akcent; zna i stosuje reguły akcentowania wyrazów; (16)

6)

stosuje intonację poprawną ze względu na cel wypowiedzi; (27)

7)

rozumie, na czym polega etykieta językowa i stosuje jej zasady. (42)

1)

pisze poprawnie pod względem ortograficznym oraz stosuje reguły pisowni; (301)

2)

poprawnie używa znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania, znaku wykrzyknika, cudzysłowu, dwukropka, średnika, nawiasu. (137)

1)

uczestniczy w rozmowie na zadany temat, wydziela jej części, sygnały konstrukcyjne wzmacniające więź między uczestnikami dialogu, tłumaczące sens; (241)

2)

rozróżnia argumenty odnoszące się do faktów i logiki oraz odwołujące się do emocji; (146)

3)

tworzy logiczną, semantycznie pełną i uporządkowaną wypowiedź, stosując odpowiednią do danej formy gatunkowej kompozycję i układ graficzny; rozumie rolę akapitów w tworzeniu całości myślowej wypowiedzi; (208)

4)

dokonuje selekcji informacji; (267)

5)

zna zasady budowania akapitów; (56)

6)

rozróżnia i wskazuje środki perswazji, rozumie ich funkcję. (41)

1)

tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: dialog, opowiadanie (twórcze, odtwórcze), opis, list, sprawozdanie (z filmu, spektaklu, wydarzenia), dedykacja, zaproszenie, podziękowanie, ogłoszenie, życzenia, opis przeżyć wewnętrznych, charakterystyka, tekst o charakterze argumentacyjnym; (163)

2)

wygłasza z pamięci tekst, ze zrozumieniem oraz odpowiednią intonacją, dykcją, właściwym akcentowaniem, z odpowiednim napięciem emocjonalnym i z następstwem pauz; (39)

3)

tworzy plan odtwórczy i twórczy tekstu; (43)

4)

redaguje notatki; (267)

5)

opowiada o przeczytanym tekście; (193)

6)

rozróżnia współczesne formy komunikatów (np. e-mail, SMS) i odpowiednio się nimi posługuje, zachowując zasady etykiety językowej; (17)

7)

tworzy opowiadania związane z treścią utworu, np. dalsze losy bohatera, komponowanie początku i zakończenia na podstawie fragmentu tekstu lub na podstawie ilustracji; (66)

8)

redaguje scenariusz filmowy na podstawie fragmentów książki oraz własnych pomysłów; (10)

9)

wykorzystuje wiedzę o języku w tworzonych wypowiedziach. (110)

1)

rozpoznaje rodzaje literackie: epika, liryka i dramat; określa cechy charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów i przypisuje czytany utwór do odpowiedniego rodzaju; (14)

2)

rozróżnia gatunki epiki, liryki, dramatu, w tym: pamiętnik, komedia, fraszka, sonet, pieśń, tren, ballada, epopeja, tragedia – i wymienia ich podstawowe cechy oraz wskazuje cechy gatunkowe czytanych utworów literackich; (22)

3)

wskazuje elementy dramatu (rodzaj): akt, scena, tekst główny, didaskalia, monolog, dialog; (2)

4)

rozpoznaje w tekście literackim: neologizm, eufemizm, porównanie homeryckie, inwokację, symbol, alegorię i określa ich funkcje; (20)

5)

zna pojęcie komizmu, rozpoznaje jego rodzaje w tekstach oraz określa ich funkcje; (10)

6)

zna pojęcie ironii, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej funkcje; (9)

7)

określa w poznawanych tekstach problematykę egzystencjalną i poddaje ją refleksji; (44)

8)

określa wartości estetyczne poznawanych tekstów literackich; (23)

9)

wykorzystuje w interpretacji utworów literackich odwołania do wartości uniwersalnych związane z postawami społecznymi, narodowymi, religijnymi, etycznymi i dokonuje ich hierarchizacji; (61)

10)

wykorzystuje w interpretacji tekstów literackich elementy wiedzy o historii i kulturze; (54)

11)

wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny, historycznoliteracki, kulturowy, filozoficzny, społeczny; (69)

12)

recytuje utwór literacki w interpretacji zgodnej z jego tematem i stylem. (0)

1)

wyszukuje w tekście potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu publicystycznego, popularnonaukowego lub naukowego; (59)

2)

porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie; (62)

3)

interpretuje dzieła sztuki (obraz, grafika, rzeźba, fotografia); (57)

4)

dostrzega różnice między literaturą piękną a literaturą naukową, popularnonaukową, publicystyką i określa funkcje tych rodzajów piśmiennictwa; (14)

5)

rozpoznaje gatunki dziennikarskie: reportaż, wywiad, artykuł, felieton i określa ich podstawowe cechy; (8)

6)

określa wartości estetyczne poznawanych tekstów kultury; (23)

7)

znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych. (12)

1)

rozumie mechanizm upodobnień fonetycznych, uproszczeń grup spółgłoskowych i utraty dźwięczności w wygłosie; rozumie rozbieżności między mową a pismem; (1)

2)

rozpoznaje wyraz podstawowy i wyraz pochodny; rozumie pojęcie podstawy słowotwórczej; w wyrazie pochodnym wskazuje temat słowotwórczy i formant; określa rodzaj formantu, wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym, rozumie realne i słowotwórcze znaczenie wyrazu, rozpoznaje rodzinę wyrazów, łączy wyrazy pokrewne, wskazuje rdzeń; (9)

3)

zna zasady tworzenia wyrazów złożonych, odróżnia ich typy; (2)

4)

rozpoznaje imiesłowy, rozumie zasady ich tworzenia i odmiany, poprawnie stosuje imiesłowowy równoważnik zdania i rozumie jego funkcje; przekształca go na zdanie złożone i odwrotnie; (7)

5)

rozróżnia wypowiedzenia wielokrotnie złożone; (4)

6)

odróżnia mowę zależną i niezależną, przekształca mowę zależną na niezależną i odwrotnie; (1)

7)

rozumie i stosuje zasady dotyczące wyjątków od reguły polskiego akcentu. (1)

1)

dostrzega zróżnicowanie słownictwa, w tym rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (np. terminy naukowe, archaizmy, kolokwializmy); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone, zna typy skrótów i skrótowców – określa ich funkcje w tekście; (26)

2)

rozpoznaje nazwy osobowe i miejscowe, rodzaje nazw miejscowych, używa poprawnych form gramatycznych imion, nazwisk, nazw miejscowych i nazw mieszkańców; (1)

3)

zna sposoby wzbogacania słownictwa; (8)

4)

rozumie znaczenie homonimów; (0)

5)

wyróżnia środowiskowe i regionalne odmiany języka; (7)

6)

rozróżnia treść i zakres znaczeniowy wyrazu; (12)

7)

rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny, naukowy, publicystyczny. (16)

1)

rozumie, na czym polega grzeczność językowa i stosuje ją w wypowiedziach; (22)

2)

rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich; (20)

3)

rozumie, na czym polega błąd językowy. (21)

1)

wykorzystuje wiedzę o wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych; (3)

2)

poprawnie przytacza cudze wypowiedzi, stosując odpowiednie znaki interpunkcyjne; (12)

3)

wykorzystuje wiedzę o różnicach w pisowni samogłosek ustnych i nosowych, spółgłosek twardych i miękkich, dźwięcznych i bezdźwięcznych; (2)

4)

zna zasady pisowni wyrazów nieodmiennych i pisowni partykuły „nie” z różnymi częściami mowy. (3)

1)

funkcjonalnie wykorzystuje środki retoryczne oraz rozumie ich oddziaływanie na odbiorcę; (18)

2)

gromadzi i porządkuje materiał rzeczowy potrzebny do tworzenia wypowiedzi; redaguje plan kompozycyjny własnej wypowiedzi; (54)

3)

tworzy wypowiedź, stosując odpowiednią dla danej formy gatunkowej kompozycję oraz zasady spójności językowej między akapitami; rozumie rolę akapitów jako spójnych całości myślowych w tworzeniu wypowiedzi pisemnych oraz stosuje rytm akapitowy (przeplatanie akapitów dłuższych i krótszych); (34)

4)

wykorzystuje znajomość zasad tworzenia tezy i hipotezy oraz argumentów przy tworzeniu rozprawki oraz innych tekstów argumentacyjnych; (29)

5)

odróżnia przykład od argumentu; (32)

6)

przeprowadza wnioskowanie jako element wywodu argumentacyjnego; (41)

7)

zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie; (39)

8)

rozpoznaje i rozróżnia środki perswazji i manipulacji w tekstach reklamowych, określa ich funkcję; (12)

9)

rozpoznaje manipulację językową i przeciwstawia jej zasady etyki wypowiedzi. (7)

1)

tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: recenzja, rozprawka, podanie, życiorys, CV, list motywacyjny, przemówienie, wywiad; (31)

2)

wykonuje przekształcenia na tekście cudzym, w tym skraca, streszcza, rozbudowuje i parafrazuje; (18)

3)

formułuje pytania do tekstu; (8)

4)

dokonuje interpretacji głosowej czytanych i wygłaszanych tekstów. (5)