Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Podczas wycieczki terenowej niezbędna jest mapa lub plan. Wskaże nam nie tylko miejsce, do którego chcemy dojść, wyznaczy również kierunek. Dzięki zamieszczonym na niej informacjom obliczymy dokładnie długość drogi, jaką musimy przebyć.

R7NaiZoNPfOpi1
Pomiar odległości na mapie za pomocą kroczka lub cyrkla nazywa się metodą kroczkowania. Należy przy tym uważać, by podczas przenoszenia odległości z mapy na podziałkę liniową rozstaw nóżek pozostał niezmieniony. W przeciwnym razie pomiar trzeba będzie powtórzyć
Już wiesz
  • co to jest mapa i do czego służy;

  • jak zorientować mapę względem punktów terenowych;

  • jak korzystać z kompasu;

  • jakie są podstawowe kierunki świata.

Nauczysz się
  • mierzyć odległość między miastami, korzystając ze skali mapy;

  • określać długość drogi lub rzeki na mapie;

  • wyjaśniać, dlaczego pomiary wykonywane szacunkowo, czyli „na oko”, są niedokładne.

i6yLLlrVE8_d5e183

1. Co to jest skala?

Polecenie 1

Spróbuj wykonać rysunek drogi z najbliższego przystanku autobusowego do swojego domu. Zaznacz charakterystyczne punkty ułatwiające dotarcie do celu. Zastanów się, w jaki sposób zaznaczyć odległości.

Aby plan i mapa dobrze wypełniały swoje zadanie, muszą nas informować o odległościach między różnymi miejscami. Dlatego podczas tworzenia planów, map i szkiców terenowych używa się skali. Jest ona umieszczona w legendzie mapy i informuje nas, ile razy rzeczywiste rozmiary jakiegoś obiektu lub obszaru zostały pomniejszone lub powiększone w porównaniu z tymi samymi obiektami w terenie. Skalę można zapisać na kilka sposobów:

  • Skala liczbowaskala liczbowaSkala liczbowa to ułamek, który wskazuje, ile razy odległość na mapie jest pomniejszona w porównaniu z odległością w terenie.

  • Podziałka liniowapodziałka liniowaPodziałka liniowa to przedstawienie skali na rysunku, dzięki któremu można dokonywać szybkiego pomiaru na

    mapie.

  • Skala mianowanaskala mianowanaSkala mianowana określa odległość w terenie, której odpowiada podstawowa jednostka długości na mapie.

Ważne!

Jeśli mówimy, że jedna mapa jest wykonana w mniejszej skali niż inna mapa do której ją porównujemy, oznacza to, że odległości na mapie drugiej są bardziej pomniejszone. Pamiętajmy też, że im większa skala, tym mniejsze odległości można przedstawić na planie.

R1UrRqhaHhrfF1
Skala 1 : 10 000 jest większa, niż skala 1 : 20 000
i6yLLlrVE8_d5e246

2. Jak zmierzyć odległość w linii prostej?

Dokładny pomiar odległości w terenie można łatwo uzyskać, używając dowolnej mapy, która ma podziałkę liniową. Do wykonania obliczeń będzie potrzebny kroczek lub cyrkiel. Kroczek jest lepszy, gdyż jest dokładniejszy, a każdy ułamek milimetra może wpłynąć na wielkość błędu. Jak dokonać takich pomiarów, pokazują ćwiczenia poniżej.

R1CDWb48DduqU1
Taśma miernicza służy do dokładnych pomiarów w terenie. Jest wykonana z nierozciągającego się materiału; są na niej zaznaczone milimetry, centymetry i metry. Kroczek to przyrząd podobny do cyrkla, tyle że posiada dwie końcówki ze szpikulcem, dzięki czemu jest dokładniejszy przy odmierzaniu odległości
Mierzenie prostej drogi na mapie
Obserwacja 1

Pomiar odległości mierzonej w linii prostej między miastami na mapie.

Co będzie potrzebne
  • mapa Polski,

  • kroczek lub cyrkiel,

  • linijka,

  • kartka.

Instrukcja
  1. Ustaw jeden szpic kroczka lub cyrkla na początku odcinka.

  2. Rozstaw ramiona kroczka tak, by drugi szpic znalazł się na końcu mierzonego odcinka.

  3. Przyłóż kroczek do podziałki liniowej mapy. Uważaj, by nie poruszyć jego ramionami. Jeden szpic kroczka ustaw w miejscu zaznaczenia wartości zero, a drugi szpic na podziałce w stronę jej końca. Odczytany pomiar pokaże odległość w terenie.

  4. Jeśli mierzony odcinek jest dłuższy od podziałki liniowej mapy, to za pomocą kroczka odmierz odcinek, jaki reprezentuje podziałka liniowa. Zrób to tak samo, jak w punktach 1 i 2.

  5. Odmierz i policz, ile razy podziałka liniowa zmieści się na długości mierzonej trasy. Jeżeli pozostała końcówka jest mniejsza od podziałki liniowej, odmierz ją osobno, jak w punktach 1–3. Zsumuj wyniki – otrzymasz odległość w terenie.

  6. Zmierz odległość na mapie za pomocą linijki. Odmierz na mapie linijką wybraną trasę. Następnie przyłóż linijkę do podziałki liniowej lub, jeśli mierzony odcinek jest długi, narysuj linię tej samej długości na kartce. Następnie odmierz kroczkiem z mapy długość podziałki liniowej. Dalej postępuj tak samo jak wpunktach 1‑3.

Podsumowanie

Metodą kroczkowania można wygodnie określić odległości między różnymi obiektami na mapie w linii prostej.

R7NaiZoNPfOpi1
Pomiar odległości na mapie za pomocą kroczka lub cyrkla nazywa się metodą kroczkowania. Należy przy tym uważać, by podczas przenoszenia odległości z mapy na podziałkę liniową rozstaw nóżek pozostał niezmieniony. W przeciwnym razie pomiar trzeba będzie powtórzyć
i6yLLlrVE8_d5e337

3. Jak zmierzyć linię krętą na mapie?

Polecenie 2

Odpowiedz, czy da się zmierzyć długość rzeki na mapie metodą kroczkowania. Uzasadnij swoją odpowiedź.

Większość linii na mapach, np. drogi, linie kolejowe czy rzeki, to krzywe. Jeśli chcesz obliczyć odległość krętej drogi na mapie, możesz posłużyć się kawałkiem nitki lub linijką. Końcowych obliczeń dokonasz tak samo, jak w przypadku odcinka prostego, wykorzystując podziałkę liniową mapy.

Mierzenie krętych tras na mapie
Obserwacja 2

Obliczenie długości odległości między Warszawą a Łodzią z wykorzystaniem mapy Polski.

Co będzie potrzebne
  • mapa Polski,

  • nitka,

  • linijka,

  • cyrkiel lub kroczek.

Instrukcja
  1. Połóż koniec nitki w miejscu, gdzie znajduje się Warszawa. Układaj nitkę zgodnie z przebiegiem drogi aż do miejsca, w którym znajduje się Łódź. Odetnij nitkę w tym miejscu.

  2. Połóż nitkę na płaskiej powierzchni i wyprostuj ją. Zmierz jej długość linijką. Następnie, używając skali, przelicz długość nitki tak, by uzyskać długość trasy w kilometrach.

Podsumowanie

Długość linii krzywej można zmierzyć, korzystając z nitki. Nitkę można bowiem wyprostować i zmierzyć jej długość tak, jakby się mierzyło linię prostą.

Rm6XiijvqdOQA1
Ciekawostka

Bardzo dokładne pomiary odległości umożliwiają dalmierze laserowe – dzięki nim można zmierzyć nawet odległość z Ziemi do Księżyca z dokładnością do kilku milimetrów. Urządzenie takie wysyła promień lasera, który odbija się od przedmiotu i wraca do urządzenia. Następnie mierzony jest czas powrotu wiązki laserowej.

RyulWZvtat91f1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
i6yLLlrVE8_d5e435

4. Mierzymy odległości na oko

Niektóre obiekty są umieszczone zbyt blisko siebie, by można było przedstawić odległość między nimi na planie. Może też zdarzyć się, że nie będziemy mieli przy sobie planu, a będziemy chcieli poznać odległość od położonego niedaleko obiektu. Jak wówczas ocenić dystans? Odległość dzielącą nas od obiektów możemy ocenić na oko.

R1OOxI7tlVcDR1
Pomiar odległości metodą liczenia kroków
Obserwacja 3

Pomiar odległości między latarniami ulicznymi metodą liczenia kroków.

Co będzie potrzebne
  • taśma miernicza,

  • kreda

    .

Instrukcja
  1. Narysuj kredą linię.

  2. Stań na linii, a następnie przejdź 3‑4 metry równym krokiem. Kiedy się zatrzymasz, zaznacz miejsce, w którym stoisz.

  3. Zmierz odległość między narysowanymi liniami i podziel ją przez liczbę kroków – otrzymasz średnią długość jednego kroku.

  4. Zmierz odległość od jednej latarni do drugiej, licząc kroki.

  5. Pomnóż liczbę kroków przez średnią długość swojego kroku, a uzyskasz poszukiwaną odległość.

Podsumowanie

Licząc kroki, można uzyskać informację o przybliżonej odległości między różnymi obiektami. Należy jednak zwracać uwagę na to, by kroki były podobnej, a najlepiej jednakowej długości.

Ciekawostka

Jeśli oglądamy obiekt oświetlony przez słońce lub położony na jasnym tle, to odnosimy wrażenie, że znajduje się on bliżej niż w rzeczywistości. Natomiast obiekty leżące w cieniu lub na ciemnym tle wydają się bardziej oddalone.

i6yLLlrVE8_d5e547

Podsumowanie

  • Stopień pomniejszenia lub powiększenia obiektów lub odległości na planie lub mapie w stosunku do odpowiedniej wielkości lub odległości w terenie definiujemy za pomocą skali.

  • Skalę mapy lub planu można przedstawić jako liczbową, mianowaną lub w postaci podziałki liniowej.

  • Dzięki skali można obliczyć odległość rzeczywistą między różnymi miejscami.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Zmierz odległość między dwoma drzewami za pomocą liczenia kroków. Potem spróbuj zrobić to samo przy użyciu taśmy mierniczej. Czy uzyskane wyniki są identyczne, czy się różnią? Jeśli są inne, spróbuj wyjaśnić dlaczego.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:

i6yLLlrVE8_d5e612

Słowniczek

podziałka liniowa
podziałka liniowa

graficzny obraz skali, służący do szybkiego pomiaru odległości na mapach; podziałka liniowa przedstawiana jest jako odcinek podzielony na równe części, które reprezentują odległość na mapie odpowiadającą odległości w terenie

skala liczbowa
skala liczbowa

zapis skali w postaci ułamka wskazującego stosunek odległości na mapie do rzeczywistej

skala mianowana
skala mianowana

zapis skali informujący, jakiej odległości rzeczywistej odpowiada 1 cm na mapie

i6yLLlrVE8_d5e686

Zadania

Ćwiczenie 1
RJh17zMVKeenJ1
zadanie interaktywne
Źródło: Marek Czowgan, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1dExvqTSdqKp1
zadanie interaktywne
Źródło: Marek Czowgan, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RW7xn9V8jeWGe1
zadanie interaktywne
Źródło: Marek Czowgan, licencja: CC BY 3.0.