Ważne daty

Średniowiecze - ramy czasowe i nazwa epoki

Średniowiecze to epoka przypadająca na okres od V do XV w. Jej ramy czasowe wiążą się z istotnymi wydarzeniami z zakresu historii powszechnej: upadkiem Cesarstwa Zachodniorzymskiego (476 r.) oraz odkryciami geograficznymi, przede wszystkim odkryciem Ameryki (1492 r.).

R1HrcAbHxKMlQ

Ilustracja interaktywna przedstawia: Peter von Andlau, Król Dawid grający na harfie – fragment witrażu. Anioł jest w białej szacie, w nakryciu głowy. W dłoni trzyma harfę. Całość ma niebieskie tło. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Z punktu widzenia historii muzyki, za wydarzenie zwiastujące początek średniowiecza uznać można Edykt Mediolański, ogłoszony w 313 r. przez rzymskiego cesarza Konstantyna Wielkiego. Zezwalał on chrześcijanom na swobodę kultu religijnego, co zaowocowało intensywnym rozwojem sztuki wczesnochrześcijańskiej, zwłaszcza muzyki (świeżo powstała wspólnota Kościoła potrzebowała bowiem nowych, własnych śpiewów). Koniec średniowiecza wiąże się z działalnością szkoły burgundzkiej, czyli grupy kompozytorów tworzących na dworze w Dijon i w katedrze w Cambrai, za czasów panowania Filipa Dobrego (1419–1467) i Karola Śmiałego (1467–1477).

Ilustracja interaktywna przedstawia: Peter von Andlau, Król Dawid grający na harfie – fragment witrażu. Anioł jest w białej szacie, w nakryciu głowy. W dłoni trzyma harfę. Całość ma niebieskie tło. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Z punktu widzenia historii muzyki, za wydarzenie zwiastujące początek średniowiecza uznać można Edykt Mediolański, ogłoszony w 313 r. przez rzymskiego cesarza Konstantyna Wielkiego. Zezwalał on chrześcijanom na swobodę kultu religijnego, co zaowocowało intensywnym rozwojem sztuki wczesnochrześcijańskiej, zwłaszcza muzyki (świeżo powstała wspólnota Kościoła potrzebowała bowiem nowych, własnych śpiewów). Koniec średniowiecza wiąże się z działalnością szkoły burgundzkiej, czyli grupy kompozytorów tworzących na dworze w Dijon i w katedrze w Cambrai, za czasów panowania Filipa Dobrego (1419–1467) i Karola Śmiałego (1467–1477).

1

1. Z punktu widzenia historii muzyki, za wydarzenie zwiastujące początek średniowiecza uznać można Edykt Mediolański, ogłoszony w 313 r. przez rzymskiego cesarza Konstantyna Wielkiego. Zezwalał on chrześcijanom na swobodę kultu religijnego, co zaowocowało intensywnym rozwojem sztuki wczesnochrześcijańskiej, zwłaszcza muzyki (świeżo powstała wspólnota Kościoła potrzebowała bowiem nowych, własnych śpiewów). Koniec średniowiecza wiąże się z działalnością szkoły burgundzkiej, czyli grupy kompozytorów tworzących na dworze w Dijon i w katedrze w Cambrai, za czasów panowania Filipa Dobrego (1419–1467) i Karola Śmiałego (1467–1477).

Nazwa epoki, nadana w renesansie, ma znaczenie pejoratywne. Pochodzi od łacińskich słów medium aevum, oznaczających „wieki ciemne” (w rozumieniu – zacofane, prymitywne).

Źródła muzyki średniowiecznej

Muzyka średniowieczna wyrosła na trzech źródłach:

• muzyce antycznej Grecji,

• muzyce hebrajskiej,

• muzyce innych kultur wschodnich (Cesarstwo Bizantyjskie).

Średniowiecze zawdzięcza muzyce antycznej Grecji przede wszystkim myśl teoretyczną. Ojcowie Kościoła przejęli wyniki eksperymentów pitagorejczyków z podziałem struny, znali proporcje interwałów i stosowali podział na konsonanse i dysonanse. Używali takich samych jak Grecy nazw skal muzycznych, jednak skale te nie były ze sobą tożsame. Od Greków przejęli także przekonanie o oddziaływaniu muzyki na zachowanie człowieka, zarówno w pozytywnym (oczyszczającym, wzbudzającym wzniosłe uczucia, dodającym odwagi itp.), jak i negatywnym aspekcie (stanowiącym przyczynę wszelkich zaburzeń i skrzywień, mogącym prowadzić nawet do śmierci).

R1LfSZZZiPxLf

Ilustracja interaktywna przedstawia: Muzyk i tancerka na ilustracji z kodeksu z Manesse z początku XIV w., Uniwersytet Ruprechta-Karola, Heindelberg, na Ilustracji widać trzy postacie. Jedna z nich, ubrana w niebieską szatę gra na instrumencie. Dwie, prawdopodobnie kobiety tańczą. Ręce mają podniesione. Ubrane są w długie powłóczyste czerwone i różowe szaty. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Niezwykle istotnym wzorem dla rodzącej się sztuki średniowiecznej była muzyka hebrajska, synagogalna. Znaczną część pierwszych chrześcijan stanowili bowiem nawróceni Żydzi. Przynieśli oni ze sobą rodzime śpiewy i dostosowali je na potrzeby nowej religii. Średniowieczna muzyka zawdzięcza tradycji żydowskiej przede wszystkim Psałterz, czyli zbiór 150 psalmów, stosowanych do celów liturgicznych zarówno w judaizmie, jak i chrześcijaństwie. Z muzyki synagogalnej przejęty został też sposób ich wykonywania: responsorialny (kantor śpiewa zwrotki psalmu, całe zgromadzenie refren) bądź antyfonalny (zgromadzenie dzieli się na dwa zespoły, śpiewające naprzemiennie: mniejszy wykonuje zwrotki, większy refren).

Ilustracja interaktywna przedstawia: Muzyk i tancerka na ilustracji z kodeksu z Manesse z początku XIV w., Uniwersytet Ruprechta-Karola, Heindelberg, na Ilustracji widać trzy postacie. Jedna z nich, ubrana w niebieską szatę gra na instrumencie. Dwie, prawdopodobnie kobiety tańczą. Ręce mają podniesione. Ubrane są w długie powłóczyste czerwone i różowe szaty. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Niezwykle istotnym wzorem dla rodzącej się sztuki średniowiecznej była muzyka hebrajska, synagogalna. Znaczną część pierwszych chrześcijan stanowili bowiem nawróceni Żydzi. Przynieśli oni ze sobą rodzime śpiewy i dostosowali je na potrzeby nowej religii. Średniowieczna muzyka zawdzięcza tradycji żydowskiej przede wszystkim Psałterz, czyli zbiór 150 psalmów, stosowanych do celów liturgicznych zarówno w judaizmie, jak i chrześcijaństwie. Z muzyki synagogalnej przejęty został też sposób ich wykonywania: responsorialny (kantor śpiewa zwrotki psalmu, całe zgromadzenie refren) bądź antyfonalny (zgromadzenie dzieli się na dwa zespoły, śpiewające naprzemiennie: mniejszy wykonuje zwrotki, większy refren).

1

1. Niezwykle istotnym wzorem dla rodzącej się sztuki średniowiecznej była muzyka hebrajska, synagogalna. Znaczną część pierwszych chrześcijan stanowili bowiem nawróceni Żydzi. Przynieśli oni ze sobą rodzime śpiewy i dostosowali je na potrzeby nowej religii. Średniowieczna muzyka zawdzięcza tradycji żydowskiej przede wszystkim Psałterz, czyli zbiór 150 psalmów, stosowanych do celów liturgicznych zarówno w judaizmie, jak i chrześcijaństwie. Z muzyki synagogalnej przejęty został też sposób ich wykonywania: responsorialny (kantor śpiewa zwrotki psalmu, całe zgromadzenie refren) bądź antyfonalny (zgromadzenie dzieli się na dwa zespoły, śpiewające naprzemiennie: mniejszy wykonuje zwrotki, większy refren).

Najmniejszy, choć nadal znaczący, wpływ na muzykę średniowieczną miała tradycja śpiewów bizantyjskich. Objawiał się on w przejęciu charakterystycznych ruchów melodii, a także ozdobników i melizmatówMelizmatmelizmatów.

Muzyka - nauka o liczbach

W epoce średniowiecza muzyka zyskała niezwykle uprzywilejowaną pozycję. Traktowana była jako nauka o liczbach – proporcjach interwałowych, wywiedzionych ze wspomnianych eksperymentów pitagorejczyków z dzieleniem struny. Teologowie, będący często kompozytorami, dokładnie rozpatrywali symbolikę liczb – interwał prymy czystej (stanowiący najdoskonalszą, bo najprostszą proporcję) zestawiali z absolutem, doskonałością, czyli Bogiem; tercję łączyli z Trójcą Świętą; unikali zaś trytonu, którego brzmienie skojarzyli z diabłem (diabolus in musica).

RI6Ju3weMIaWA

Ilustracja interaktywna przedstawia: podział muzyki według Boecjusza. Ilustracja przedtawia coś na kształt witrażu. Całość podzielona jest na sześć małych okienek, w których kolejno znajdują się: siedząca kobieta w koronie, widok na morze, starsza kobieta w koronie, 4 postacie, kobieta w koronie ze smyczkiem i grający na skrzypcach mężczyzna. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Muzyka w średniowieczu należała do tzw. septem artes liberales (siedmiu sztuk wyzwolonych) i razem z arytmetyką, astronomią i geometrią wchodziła w skład quadrivium (trivium, czyli pozostałe trzy sztuki stanowiły natomiast gramatyka, dialektyka i retoryka). Fundamenty swojego prestiżu w chrześcijańskim świecie muzyka zawdzięczała jednemu z najważniejszych myślicieli epoki, żyjącemu na przełomie V i VI w. Boecjuszowi. Oto, jak słynny filozof opisywał sztukę dźwięków.

Ilustracja interaktywna przedstawia: podział muzyki według Boecjusza. Ilustracja przedtawia coś na kształt witrażu. Całość podzielona jest na sześć małych okienek, w których kolejno znajdują się: siedząca kobieta w koronie, widok na morze, starsza kobieta w koronie, 4 postacie, kobieta w koronie ze smyczkiem i grający na skrzypcach mężczyzna. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Muzyka w średniowieczu należała do tzw. septem artes liberales (siedmiu sztuk wyzwolonych) i razem z arytmetyką, astronomią i geometrią wchodziła w skład quadrivium (trivium, czyli pozostałe trzy sztuki stanowiły natomiast gramatyka, dialektyka i retoryka). Fundamenty swojego prestiżu w chrześcijańskim świecie muzyka zawdzięczała jednemu z najważniejszych myślicieli epoki, żyjącemu na przełomie V i VI w. Boecjuszowi. Oto, jak słynny filozof opisywał sztukę dźwięków.

1

1. Muzyka w średniowieczu należała do tzw. septem artes liberales (siedmiu sztuk wyzwolonych) i razem z arytmetyką, astronomią i geometrią wchodziła w skład quadrivium (trivium, czyli pozostałe trzy sztuki stanowiły natomiast gramatyka, dialektyka i retoryka). Fundamenty swojego prestiżu w chrześcijańskim świecie muzyka zawdzięczała jednemu z najważniejszych myślicieli epoki, żyjącemu na przełomie V i VI w. Boecjuszowi. Oto, jak słynny filozof opisywał sztukę dźwięków:

Ponieważ ogółem istnieją cztery dyscypliny matematyczne, wynika stąd, że trzy spośród nich (arytmetyka, geometria i astronomia) zajmują się dociekaniem prawdy, natomiast muzyka odnosi się nie tylko do rozumowej spekulacji, lecz i do moralności. Nic bowiem nie jest tak naturalne dla człowieka jak to, że słodkie tony działają nań kojąco, a te, którym brak słodyczy, budzą niepokój.

Boecjusz zasłynął także jako autor przytaczanego przez całą epokę podziału muzyki na:

• musica mundana - niesłyszalna dla człowieka muzyka świata, na którą składa się ruch ciał niebieskich

• musica humana - niesłyszalna muzyka wewnątrz każdego człowieka, stanowiąca wynik harmonii ciała i duszy

• musica instrumentalis - muzyka słyszalna dla człowieka, śpiewana i grana.

Chorał gregoriański - fundament muzyki średniowiecza

Fundamentem średniowiecznej muzyki religijnej był chorał gregoriańskiChorał gregoriańskichorał gregoriański – zbiór jednogłosowych pieśni kościelnych w języku łacińskim, swobodnych rytmicznie, śpiewanych a cappellaA cappellaa cappella. Swoją postać i nazwę zawdzięcza on żyjącemu na przełomie VI i VII w. papieżowi Grzegorzowi Wielkiemu, który (według przekazów) miał dokonać selekcji pieśni i z różnorodnych chorałów (jak m. in. ambrozjański, starorzymski, bizantyjski) stworzyć uniwersalny, wspólny dla całego Kościoła kanon.

Pod względem muzycznym, chorał gregoriański opierał się na materiale skal modalnychModalne skaleskal modalnych (poprzedniczek skal systemu tonalnego dur‑moll). Wykonywany był w sposób sylabiczny bądź melizmatyczny. Chorał zapisywano w notacji neumatycznej (od neumy, czyli średniowiecznej nuty). Początkowo nad tekstem słownym umieszczano wyłącznie znaki wykonywane ręką przez kantora kierującego śpiewem, mające jedynie oddać ogólny zarys melodii (notacja cheironomiczna). Z czasem zaczęto określać odległości między dźwiękami odpowiednimi odstępami na papierze, najpierw notując neumy na pustym polu (notacja diastematyczna bezliniowa), później na jednej linii (notacja diastematyczna liniowa). W XI w. liczba linii została zwiększona do czterech. Taki zapis chorału stosuje się także współcześnie.

Rq5rnRoeMy13T

Ilustracja interaktywna przedstawia: Średniowieczne śpiewy religijne. Ilustacja przedstawia złote koło, w którym widać śpiewające postacie. Postacie ubrane są w długie białe szaty. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Chorał gregoriański przetrwał w liturgii chrześcijańskiej do dnia dzisiejszego. Za chwilę wysłuchacie chorału Pange lingua. Zwróćcie uwagę na fakturę (monofonia), materiał muzyczny (skala modalna) i sposób wykonania (sylabiczny z pojedynczymi melizmatami). Czy potraficie wskazać, kiedy w liturgii Kościoła śpiewa się ten chorał?

Ilustracja interaktywna przedstawia: Średniowieczne śpiewy religijne. Ilustacja przedstawia złote koło, w którym widać śpiewające postacie. Postacie ubrane są w długie białe szaty. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Chorał gregoriański przetrwał w liturgii chrześcijańskiej do dnia dzisiejszego. Za chwilę wysłuchacie chorału Pange lingua. Zwróćcie uwagę na fakturę (monofonia), materiał muzyczny (skala modalna) i sposób wykonania (sylabiczny z pojedynczymi melizmatami). Czy potraficie wskazać, kiedy w liturgii Kościoła śpiewa się ten chorał?

1

1. Chorał gregoriański przetrwał w liturgii chrześcijańskiej do dnia dzisiejszego. Za chwilę wysłuchacie chorału Pange lingua. Zwróćcie uwagę na fakturę (monofonia), materiał muzyczny (skala modalna) i sposób wykonania (sylabiczny z pojedynczymi melizmatami). Czy potraficie wskazać, kiedy w liturgii Kościoła śpiewa się ten chorał?

Nowe gatunki chorałowe: sekwencja, organum

RldfhqeubwM17

Ilustracja interaktywna przedstawia: Zapis nutowy sekwencji „Dies irae”. na ilustracji widać zapis nutowy z kolorowym obramowaniem. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wraz z upływem lat do śpiewów chorałowych zaczęto dodawać różnorodne wstawki tekstowe lub tekstowo‑melodyczne. Sekwencja początkowo był wstawką tekstową, podłożoną pod słowo Alleluja w celu łatwiejszego zapamiętania melodii długich melizmatów. Z czasem stała się ona odrębnym gatunkiem muzycznym. Jedną z najbardziej znanych średniowiecznych sekwencji jest Dies irae. Przedstawia ona wizję końca świata i Sądu Ostatecznego. Za chwilę wysłuchacie fragmentu tej sekwencji. Zwróćcie uwagę na budowę utworu. Każda zwrotka tekstu składa się z trzech wersów. Co ile zwrotek wprowadzone zostaje nowe opracowanie muzyczne?

Ilustracja interaktywna przedstawia: Zapis nutowy sekwencji „Dies irae”. na ilustracji widać zapis nutowy z kolorowym obramowaniem. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wraz z upływem lat do śpiewów chorałowych zaczęto dodawać różnorodne wstawki tekstowe lub tekstowo‑melodyczne. Sekwencja początkowo był wstawką tekstową, podłożoną pod słowo Alleluja w celu łatwiejszego zapamiętania melodii długich melizmatów. Z czasem stała się ona odrębnym gatunkiem muzycznym. Jedną z najbardziej znanych średniowiecznych sekwencji jest Dies irae. Przedstawia ona wizję końca świata i Sądu Ostatecznego. Za chwilę wysłuchacie fragmentu tej sekwencji. Zwróćcie uwagę na budowę utworu. Każda zwrotka tekstu składa się z trzech wersów. Co ile zwrotek wprowadzone zostaje nowe opracowanie muzyczne?

1

1. Wraz z upływem lat do śpiewów chorałowych zaczęto dodawać różnorodne wstawki tekstowe lub tekstowo‑melodyczne. Sekwencja początkowo był wstawką tekstową, podłożoną pod słowo Alleluja w celu łatwiejszego zapamiętania melodii długich melizmatów. Z czasem stała się ona odrębnym gatunkiem muzycznym. Jedną z najbardziej znanych średniowiecznych sekwencji jest Dies irae. Przedstawia ona wizję końca świata i Sądu Ostatecznego. Za chwilę wysłuchacie fragmentu tej sekwencji. Zwróćcie uwagę na budowę utworu. Każda zwrotka tekstu składa się z trzech wersów. Co ile zwrotek wprowadzone zostaje nowe opracowanie muzyczne?

Chorał gregoriańskiChorał gregoriańskiChorał gregoriański stanowił podstawę do rozwoju muzyki polifonicznej, której pierwszym stadium było organumOrganumorganum – wielogłosowy odcinek chorału, początkowo polegający na dodaniu głosu dublującego melodię chorałową o kwartę, kwintę lub oktawę niżej. Z czasem organum stało się bardziej rozbudowane i skomplikowane. Najkunsztowniejsze gatunki, wyzyskujące największą liczbą głosów, tworzył Perotinus Magnus. Za chwilę wysłuchacie z dołączonym poniżej zapisem nutowym jego czterogłosowego organum Viderunt omnes (Wszyscy ujrzeli). Zwróćcie uwagę na rozbudowanie faktury i relacje zachodzące między głosami.

RqlCNcBo49Mw0

Fotografia przedstawia czterogłosowe organum „Viderunt omnes Perotinusa”.

Świecka muzyka średniowiecza: trubadurzy, truwerzy, minnesingerzy, meistersingerzy

Choć w średniowieczu dominującą rolę odgrywała muzyka religijna, uprawiano też muzykę świecką, towarzyszącą sprawom życia codziennego. Powstawała ona przede wszystkim na dworach i zamkach arystokratów, dla podkreślenia ich prestiżu i dostarczania rozrywki. Była głównie śpiewana, jednogłosowa, wykonywana z towarzyszeniem instrumentów, takich jak fidelFidelfidel, lutnia i harfa.

Średniowieczni muzycy tworzyli gatunki epickie (mówiące o wielkich czynach rycerzy, z muzyką ograniczoną zaledwie do akompaniamentu) i liryczne (do wierszy o różnorodnej tematyce należało skomponować melodię i akompaniament). Rozkwit sztuki lirycznej zawdzięczamy pochodzącym z południa Francji trubadurom, czyli rycerzom‑poetom, działającym od XI do XIII w. Za najważniejszy uprawiany przez nich gatunek uznaje się canso – pieśń miłosną poświęconą ukochanej damie serca. Za chwilę wysłuchacie jednej z najpopularniejszych świeckich pieśni średniowiecza - Can vei la lauzeta mover (Pieśni skowronka) trubadura Bernarda de Ventadorna, opowiadającej o nieodwzajemnionym uczuciu poety do damy serca. Po zakończeniu odtwarzania, wymieńcie spostrzeżenia na temat utworu.

Rnd46Hteu1DwN

Prezentacja przedstawiająca instrument o nazwie Fidel. Na ilustracji znajdują się trzy aktywne punkty z dodatkowymi informacjami. Każda informacja jest umieszczona obok ilustracji przedstawiającej fidel. Punkt 1 Jest to instrument muzyczny z grupy strunowych smyczkowych. Składa się z główki, krótkiej, szerokiej szyjki i wypukłego, delikatnie zwężanego pudła rezonansowego. Przeważnie posiada pięć strun, strojonych na dźwięki: d, G, g, d1, d2. Zdarzały się też wersje czterostrunowe - bez burdonowej struny d. Początkowo na instrumencie grano w pozycji siedzącej, trzymając go pionowo i opierając na kolanie, zaś dłoń prowadzącą smyczek zwracając grzbietem w dół (był to sposób przejęty z tradycji azjatyckiej). Z czasem zaczęto trzymać fidel na ramieniu, zmieniono także ustawienie dłoni pociągającej smyczek (kciuk pod spodem smyczka, jak obecnie). Punkt 2 Fidel spotykany był w Europie już od VIII wieku. Stanowił on prototyp dla późniejszych instrumentów smyczkowych, jak wiola czy skrzypce. Punkt 3 Jak wiecie, w średniowieczu znano różnorodne instrumenty muzyczne. Jednym z najpopularniejszych był fidel.

Prezentacja przedstawiająca instrument o nazwie Fidel. Na ilustracji znajdują się trzy aktywne punkty z dodatkowymi informacjami. Każda informacja jest umieszczona obok ilustracji przedstawiającej fidel. Punkt 1 Jest to instrument muzyczny z grupy strunowych smyczkowych. Składa się z główki, krótkiej, szerokiej szyjki i wypukłego, delikatnie zwężanego pudła rezonansowego. Przeważnie posiada pięć strun, strojonych na dźwięki: d, G, g, d1, d2. Zdarzały się też wersje czterostrunowe - bez burdonowej struny d. Początkowo na instrumencie grano w pozycji siedzącej, trzymając go pionowo i opierając na kolanie, zaś dłoń prowadzącą smyczek zwracając grzbietem w dół (był to sposób przejęty z tradycji azjatyckiej). Z czasem zaczęto trzymać fidel na ramieniu, zmieniono także ustawienie dłoni pociągającej smyczek (kciuk pod spodem smyczka, jak obecnie). Punkt 2 Fidel spotykany był w Europie już od VIII wieku. Stanowił on prototyp dla późniejszych instrumentów smyczkowych, jak wiola czy skrzypce. Punkt 3 Jak wiecie, w średniowieczu znano różnorodne instrumenty muzyczne. Jednym z najpopularniejszych był fidel.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DKdSATopc

Rozkwit wielogłosowej muzyki świeckiej, przypadający dopiero na koniec epoki, zaobserwować można we Francji (działalność Guillaume de Machauta) i Włoszech (twórczość Francesco Landino i Johannesa Ciconia).

R1EB0KwlTPu9T1

Ilustracja przedstawiająca muzyków i poetów średniowiecznych grających na instrumentach, na świeżym powietrzu. Dwoje z nich gra na instrumentach przypominających dudy, inna kobieta na klarnecie i mężczyzna na harfie. Kobiety ubrane są w długie suknie, mężczyźni w stroje zgodne z epoką.

Podsumowanie

R1VcTO6LouidA1

Średniowieczni muzycy świeccy grający na instrumencie podobnym do podwójnego klarnetu. Są to dwie kobiety ubrane w długie suknie - jedna w czerwoną, druga w granatową. Na głowach mają czepce.

Średniowiecze to epoka przypadająca na okres od V do XV w. Jej ramy czasowe wiążą się z istotnymi wydarzeniami z dziejów historii muzyki: wprowadzeniem Edyktu Mediolańskiego, zezwalającego chrześcijanom na swobodę kultu i działalnością szkoły burgundzkiej, czyli grupy kompozytorów tworzących na dworze w Burgundii w latach około 1419‑1477. Muzyka średniowieczna ma swoje źródła w muzyce antycznej Grecji (myśl teoretyczna), muzyce hebrajskiej (psalmy, tradycja śpiewu antyfonalnegoAntyfonalny śpiewśpiewu antyfonalnego i responsorialnegoResponsorialny śpiewresponsorialnego) i muzyce innych krajów wschodnich (figury melodyczne, melizmatyMelizmatmelizmaty). W epoce średniowiecza muzyka zyskała niezwykle uprzywilejowaną pozycję. Traktowana jako nauka o liczbach, wchodziła (wraz z arytmetyką, geometrią i astronomią) w skład trivium w artes liberales. Zgodnie z koncepcją wybitnego średniowiecznego myśliciela V i VI w., Boecjusza, istniały trzy typy muzyki: mundana (niesłyszalna muzyka świata, ruch ciał niebieskich), humana (niesłyszalna muzyka w człowieku, wynik harmonii ciała i duszy) i instrumentalis (muzyka grana i śpiewana).

Fundamentem średniowiecznej muzyki religijnej był chorał gregoriański – zbiór jednogłosowych pieśni kościelnych w języku łacińskim, swobodnych rytmicznie, wykonywanych a cappella. Wraz z upływem lat do śpiewów chorałowych zaczęto dodawać różnorodne wstawki tekstowe lub tekstowo‑melodyczne, jak sekwencje, z których najbardziej znaną była Dies irae. Zaczęto tworzyć też organum, czyli wielogłosowe wstawki do chorału, w których dodane głosy dublowały go o kwartę, kwintę lub oktawę niżej.

Średniowieczna muzyka świecka powstawała przede wszystkim na dworach i zamkach arystokratów, dla podkreślenia ich prestiżu i dostarczania im rozrywki. Kompozytorzy tworzyli gatunki epickie (opowiadające o wielkich czynach rycerzy) i liryczne (przeważnie o tematyce miłosnej). Rozkwit sztuki lirycznej zawdzięczamy pochodzącym z południa Francji trubadurom, czyli rycerzom‑poetom, działającym od XI do XIII w. Niemieckim odpowiednikiem trubadurów byli działający między XII a XIV w. minnesingerzy. Rozkwit wielogłosowej muzyki świeckiej, przypadający dopiero na koniec epoki, zaobserwować można we Francji (działalność Guillaume de Machauta) i Włoszech (twórczość Francesco Landino i Johannesa Ciconia).

Zadania

R1PBoVIe0W2g4

Ćwiczenie 6

Spośród poniższych instrumentów wybierz ten, na którym nie akompaniowali sobie muzycy średniowieczni.

Spośród poniższych instrumentów wybierz ten, na którym nie akompaniowali sobie muzycy średniowieczni.

Spośród poniższych instrumentów wybierz ten, na którym nie akompaniowali sobie muzycy średniowieczni.

• 1
• 2
• 3
• 4

Słownik pojęć

Źródła:

• www.sjp.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

RCjRxrBpmDTp71

Witraż ukazujący Króla Dawida grającego na harfie. Fragment witrażu ma kształt okręgu. Mężczyzna ma dłuższe, kręcone, blond włosy. Wyraz twarzy spokojny, przyjazny. Ubrany jest w białe i czerwone szaty.

R2ppnAyRr131H1

Ilustracja z kodeksu Manesse przedstawiająca średniowiecznego muzyka grającego na fidlu. Obok mężczyzny znajdują się dwie kobiety w długich szatach - tancerki. Nad postaciami umieszczone są dwie fidele.

RVG64AUk8G1qG1

Ilustracja przedstawiająca trzy typy muzyki podzielone przez Boecjusza. Ilustracja jest podzielona na trzy części, na której widnieją podziały muzyki.

R1SCzgeTUstKO1

Kolorowa ilustracja pochodząca z Chorałów Greogriańskich. Ilustracja przedstawiająca chór duchownych stojących przed zapisem utworu. Mężczyźni ubrani są w jasne, długie szaty.

Ri6BOLRFob47a1

Zapis nutowy sekwencji „Dies irae”. Kolorowa ilustracja pochodząca z chorałów gregoriańskich. Zawiera obrazek przedstawiający szkielet rycerza jadącego na koniu.

R1VcTO6LouidA1

Średniowieczni muzycy świeccy grający na instrumencie podobnym do podwójnego klarnetu. Są to dwie kobiety ubrane w długie suknie - jedna w czerwoną, druga w granatową. Na głowach mają czepce.

R1EB0KwlTPu9T1

Ilustracja przedstawiająca muzyków i poetów średniowiecznych grających na instrumentach, na świeżym powietrzu. Dwoje z nich gra na instrumentach przypominających dudy, inna kobieta na klarnecie i mężczyzna na harfie. Kobiety ubrane są w długie suknie, mężczyźni w stroje zgodne z epoką.

Biblioteka muzyczna