RcTEEEzoD9olH1

Ważne daty

24 sierpnia 79 r. n.e. – Wybuch Wezuwiusza, który pod warstwą popiołu wulkanicznego pogrzebał Pompeje i inne pobliskie miejscowości, m.in. Stabie i Herkulanum, paradoksalnie przyczyniając się do zachowania tych miast i osiedli dla przyszłych pokoleń. W katastrofie poniósł śmierć Pliniusz StarszyPliniusz Starszy.

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RsuqK2A28lDt21

Źródło: online-skills.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
i) formy czasowników nieregularnych:
– esse i wybrane composita (possum,prosum, adsum, absum),
– volo, nolo,
– eo i wybrane composita (abeo, redeo, obeo),
– fero i wybrane composita (affero, aufero, differo),
– tollo,
– fio,
– verba defectiva: odi, memini, coepi,
– verba deponentia i semideponentia.

Nauczysz się

budować różne formy gramatyczne omawianego czasownika;

definiować realia życia codziennego w starożytnym Rzymie;

konstruować własne proste wypowiedzi z użyciem omawianego czasownika;

wykonywać zadania związane ze zrozumieniem tekstu w języku łacińskim.

Prezentacja zagadnienia

R19UZjuJFR02n

Ćwiczenie 1

Przetłumacz czasowniki na łacinę według wzoru, używając czasownika sum, esse oraz jego złożeń. Przy polskim czasie przeszłym użyj łacińskiego imperfectum.


jestem	sum
byłyśmy
jest	est
jesteście
będą
był

Czasownik prōsum, prōdesse ma znaczenie ‘pomagać’, w sensie ‘przynosić korzyść lub poprawę’. Używano go często w odniesieniu do leków, sposobów zaradzenia problemom itp., toteż pojawia się przede wszystkim (choć nie wyłącznie) w trzeciej osobie.

Jest to złożenie czasownika sum, esse z przedrostkiem prō-. Tam, gdzie formy właściwego czasownika zaczynają się na samogłoskę e (esse, es, est itd.), przedrostek pojawia się w rozszerzonej postaci prōd-. Zjawisko to zachodzi we wszystkich czasach i trybach.

Czasownik prōsum, podobnie jak samo sum, esse i inne jego złożenia, występuje tylko w stronie czynnej.

R1MlVFLLtYoPh

Ćwiczenie 2

Obok podanych form czasownika sum, esse wpisz polskie znaczenia.

sum	jestem
erunt
sunt
eras
esse
sumus

RzJSZtOb6tDGc

Ćwiczenie 3

Obok podanych form czasownika wpisz polskie znaczenia.

prōsum	pomagam

RrQtgsQHW0l4H

Ćwiczenie 4

Obok podanych form czasownika sum, esse wpisz analogiczne formy czasownika prōsum, prōdesse, według przykładu.


sum	prōsum	1. singulāris indicātīvus praesentis
fuimus		1. plūrālis indicātīvus perfectī
sit		3. singulāris coniunctīvus praesentis
essent		3. plūrālis coniunctīvus imperfectī
fuisse		infīntīvus perfectī

P. Aemilius Paulus Paulīnae sorōrī s.d.
Sī servō tuō Stichō sanguis saepe e nāsō fluit, varia prōdesse possunt.
Secundum Pliniī librum prōsunt multa medicāmenta, sīcut equisaetum, polygonus, nitrum. Sī autem medicāmenta tibi nōn sunt, Scrībōnius LargusScribonius LargusScrībōnius Largus scrībit sīc: „Prōderit aquā frīgidā tōtam faciem per spongiam refrīgerāre. Prōdest et caput, aliquō tegumentō vēlātum, frīgidā aquā perfundere”. Librum Celsī non habeō.
Meā sententiā tamen nōn prōdest tantopere de servīs cūrāre.
Valē.

Tłumaczenie:mcfc5e18a8c08a558_0000000000005Tłumaczenie:

Źródło:mcfc5e18a8c08a558_0000000000004Źródło:

R1WkAS2d21Vd11

Autor nieznany, Fresk z Pompejów, I w., Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu, Włochy, arthistoryproject.com, CC BY 3.0

R1cwpDHDOumKX1

Autor nieznany, Fresk z Pompejów, I w., Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu, Włochy, clipmass.com, CC BY 3.0

RZVe8BjZMVqR61

Pliniusz Starszy, [w:] Historia Naturalna, Leiden 1635, wikimedia.org, domena publiczna

Rs5oiIJsUxqK31

Aulus Korneliusz Celsus– grafika w osiemnastowiecznym wydaniu jego dzieła O medycynie, alchetron.com, CC BY 3.0

R10msha4VdeeK1

Rdest ptasi (zioło lecznicze wymienione przez Skryboniusza Largusa) – ilustracja z książki Johanna Georga Sturma Deutschlands Flora in Abbildungen, 1796 (rysunek: Jacob Sturm), wikipedia.org, domena publiczna

R1KhJUbRAsrPh1

Skrzyp polny (zioło lecznicze wymienione przez Skryboniusza Largusa), bestimmen.de, CC BY 3.0

mcfc5e18a8c08a558_0000000000004

mcfc5e18a8c08a558_0000000000005

Powiedzenia łacińskie

Is fēcit, cui prōdest. (parafraza z Medei Seneki, w. 500)
Prōsit!

RZwkflOOnNhU71

Kolorowa ilustracja przedstawia dłonie trzymające szklanki wypełnione różnokolorowymi napojami. Szklanki uderzają o siebie w geście „na zdrowie”. Poniżej, na stole, stoją talerze z posiłkami. W tle fotografii widnieją niewyraźne postaci dwu mężczyzn. — Prōsit!, cdn.com, CC BY 3.0

Zadania

R1ZHNuBYEmbJE

Ćwiczenie 5

Kim są osoby wymienione w liście Emiliusza Paulusa? Do podanych imion przeciągnij właściwe określenia. Uwaga: niektóre określenia nie odnoszą się do żadnej z wymienionych osób.

Stichī soror, Stichī domina, Paulīnae servus, Celsī domina, librī de medicīnā auctor, Paulīnae frater, Paulī servus

P. Aemilius Paulus ......................................................
Paulīna ......................................................
Stichus ......................................................
Scrībōnius Largus ......................................................

RedRX1rWhUM6I

Ćwiczenie 6

W luki w zdaniach wstaw wyrazy podane przy zadaniu.

prōderitne, omnēs, bibere, aegrō, infantibus, prōderant

...................... prōdest multum dormīre et lac mātris .......................
...................... medicāmentum servō ......................?
Servī dominīs suīs .......................
Nōn ...................... Romāni dē servīs cūrābant.

RxRlASwTbO5KT

Ćwiczenie 7

W luki w zdaniach wstaw wyrazy podane przy zadaniu.

domina, aget, prōfuērunt, prōfutūrum

Celsī et Scriboniī Largī medicāmenta iam multīs aegrīs .............................
............................ spērat medicāmentum Stichō .............................
Nisi medicāmentum prōfuerit, quid Paulīna ............................?

Polecenie 1

Napisz po łacinie krótki list Pauliny do Emiliusza Paulusa, z prośbą o radę w sprawie chorego niewolnika. Wykorzystaj formułę rozpoczęcia i zakończenia listu oraz, przynajmniej raz, czasownik prosum.

R1Zz9nTP5DEsq

Słowniki

Słownik pojęć

Plinius, Gaius Plinius Secundus, Plinius Maior

Gajusz Pliniusz Sekundus, znany jako Pliniusz Starszy: rzymski uczony z I w. n.e., autor monumentalnego dzieła w 37 księgach Historia naturalna (Historia nātūrālis), które stanowi kompendium wiedzy i wyobrażeń starożytnych z dziedziny nauk przyrodniczych. Sprawował również urzędy publiczne, cywilne i wojskowe. Zginął w r. 79, w wybuchu Wezuwiusza, który zniszczył Pompeje, Herkulanum i Stabie.

Scribonius Largus

Skryboniusz Largus: lekarz rzymskiego cesarza Klaudiusza (I w. n.e.); spisał stosowane i znane sobie recepty medyczne (ok. 270) w pracy pt. Recepty (Compositiōnes). Cytat w liście Paulusa pochodzi z recepty 46.

Celsus, Aulus Cornelius Celsus

Aulus Korneliusz Celsus: rzymski uczony z I w. p.n.e./ I w. n.e., autor szeroko zakrojonego dzieła, obejmującego różne dziedziny ludzkiej działalności (np. rolnictwo, prawo, retorykę, sztukę wojenną), z którego zachowało się 8 ksiąg o medycynie (Dē medicīna).

Słownik łacińsko‑polski

Rk1TE5bp4Nfudmcfc5e18a8c08a558_00000000000091

Źródło: online skills.

mcfc5e18a8c08a558_0000000000009