Scenariusz lekcji

Autor: Ilona Kułak

Przedmiot: biologia

Temat: Typy ulistnienia i rodzaje liści

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• porównuje mikrofile i makrofile, trofofile i sporofile oraz liścienie, liście właściwe, liście przykwiatowe, liście kwiatowe i liście pąkowe;

• klasyfikuje różne rodzaje liści na podstawie zdjęć i okazów naturalnych;

• rozróżnia typy ulistnienia oraz wyjaśnia, na czym polega zjawisko heterofilii, formułuje pytania badawcze i wnioski z eksperymentu przedstawionego w e‑materiałach, dotyczącego okresowości opadania liści u drzew rosnących w lesie wilgotnym i suchym;

• podaje przykłady wykorzystania liści w różnych dziedzinach życia człowieka (kuchnia, lecznictwo, hodowla, walory estetyczne, ogrodnictwo).

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm;

• operacyjna.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczenia przedmiotowe z wykorzystaniem e‑materiału;

• metoda informacji zwrotnej;

• pogadanka;

• obserwacja makroskopowa;

• burza mózgów.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• klucze i atlasy do oznaczania drzew;

• okazy liści rodzimych gatunków drzew;

• karteczki samoprzylepne.

Przed lekcją

Uczniowie w drodze do szkoły zbierają minimum pięć liści różnych gatunków drzew i przynoszą je na lekcję.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Nauczyciel, wprowadzając klasę w temat lekcji, zadaje następujące pytania: „Przypomnijcie, proszę – jakie funkcje mają liście?”, „Czy wszystkie liście są takie same?”, „Jakie rodzaje liści znacie?”, „Dzięki jakim cechom można rozróżnić liście?”, „Czy wiecie, jak rozpoznać gatunek rośliny po ukształtowaniu liścia?”. Chętni uczniowie udzielają odpowiedzi.

2. Nauczyciel przedstawia temat i cel lekcji.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się z treścią e‑materiału dotyczącą typów ulistnienia i rodzajów liści.

2. Wybrane osoby omawiają poszczególne rodzaje liści opisane w e‑materiale.

3. Uczniowie przeprowadzają w grupach cztero- lub pięcioosobowych obserwację makroskopową przyniesionych na lekcję liści różnych gatunków drzew, zgodnie ze schematem przedstawionym w poleceniu nr 2 do grafiki interaktywnej. W klasyfikacji liści uwzględniają złożoność i kształt blaszki liściowej, typ użyłkowania oraz gatunek drzewa, z którego pochodzi dany liść. Wyniki swoich obserwacji zapisują w zeszycie, a następnie prezentują na forum klasy.

4. Nauczyciel zwraca także uwagę na dodatkową cechę liści, tj. brzeg blaszki liściowej, i wspólnie z uczniami, na podstawie atlasów i kluczy, nazywa brzeg blaszki u kilku wybranych gatunków drzew (całobrzegi, piłkowany, ząbkowany).

5. Proponowane do obserwacji gatunki drzew: klon zwyczajny (Acer platanoides), lipa drobnolistna (Tilia cordata), lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos), grab pospolity (Carpinus betulus), olsza czarna (Alnus glutinosa), dąb szypułkowy (Quercus robur), brzoza brodawkowata (Betula pendula), topola osika (Populus tremula), wiąz szypułkowy (Ulmus laevis), wierzba biała (Salix alba), głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna), jarząb pospolity (Sorbus aucuparia), kasztanowiec pospolity (Aesculus hippocastanum), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior).

6. Następnie nauczyciel inicjuje burzę mózgów (mówiono‑pisaną), kierując do klasy pytanie: „Do czego wykorzystuje się liście roślin?”. Wszystkie odpowiedzi zostają zapisane na karteczkach samoprzylepnych i umieszczone na tablicy. Następnie uczniowie grupują pomysły wg kategorii: kuchnia, lecznictwo, ogrodnictwo, hodowla, walory estetyczne i in., aby w ten sposób bardziej uzmysłowić sobie znaczenie liści.

7. Uczniowie wykonują ćwiczenie interaktywne nr 7. Na podstawie zamieszczonego cytatu i dostępnych źródeł określają, jak budowa liści wpływa na ich odporność na warunki atmosferyczne.

8. Uczniowie wykonują ćwiczenie interaktywne nr 8. W parach formułują problem badawczy i wniosek z przedstawionego eksperymentu, a następnie porównują je na forum klasy. Wspólnie ustalony problem badawczy i wniosek zapisują w zeszytach.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie wykonują w parach ćwiczenia interaktywne od 4 do 6.

2. Nauczyciel wyświetla grafiki interaktywne zamieszczone w e‑materiale. Ochotnicy identyfikują widniejące na grafikach rodzaje liści i określają ich funkcje.

Praca domowa

Rozpoznaj w swoim otoczeniu i sfotografuj trzy gatunki roślin o różnych rodzajach liści, które nie pojawiły się na lekcji. Mogą to być liście drzew, krzewów lub roślin zielnych. Podaj gatunek rośliny i określ złożoność liścia, kształt blaszki liściowej, brzeg liścia oraz typ unerwienia.

Materiały pomocnicze

Literatura:

• Neil Campbell i in., Biologia, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2012.

• Encyklopedia PWN, wersja internetowa.

• Lucjan Rutkowski, Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.

• Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski, Dendrologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.

• Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski, Botanika. Morfologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania grafiki interaktywnej

Grafika interaktywna może posłużyć jako wprowadzenie w temat lekcji. Ponadto można ją wykorzystać na innych zajęciach poświęconych liściom.