Autor: Paweł Kaniowski

Temat: Parmenides i Heraklit. Rozum a problem dynamiki bytu

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

III. Pierwsze spory filozoficzne. Uczeń:

2) dyskutuje na temat „czy rzeczywistość w swej istocie jest zmienna, czy niezmienna?”, przedstawiając argumenty na rzecz wariabilizmu (Heraklit) oraz statyzmu (eleaci);

3) dostrzega w rozumowaniach eleatów zalążek procedury dowodzenia (Parmenides) oraz argumentacji typu reductio ad absurdum (paradoksy Zenona z Elei);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele lekcji (językiem ucznia):

• Zapoznasz się z jedną z najbardziej istotnych i fascynujących polemik filozoficznych.

• Wyjaśnisz, na czym polega pojęcie bytu, jeden z najważniejszych terminów filozoficznych.

• Porównasz dwa rodzaje racjonalizmu: Heraklita i Parmenidesa.

• Przeanalizujesz schemat ukazujący główne rozbieżności w poglądach obu filozofów.

• Poznasz podstawowe różnice pomiędzy filozofią jońską a italijską.

• Zdefiniujesz, na czym polega dowód logiczny oparty o zasadę redukcji do absurdu (reductio ad absurdum).

Cele operacyjne. Uczeń:

• zna i charakteryzuje główne dyscypliny filozoficzne, opisuje ich problematykę i posługuje się odpowiednią terminologią;

• identyfikuje różne problemy, stanowiska i nurty filozoficzne na przykładach pytań i twierdzeń filozofów;

• rozpoznaje znaczenie filozofii jako istotnej części dziedzictwa kultury śródziemnomorskiej;

• posługuje się podstawowymi kategoriami logiki i dba o kulturę logiczną wypowiedzi.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• mapa myśli;

• praca z multimedium.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel tydzień przed lekcją dzieli uczniów na dwie grupy. Każda z nich ma za zadanie przygotować prezentacje multimedialną, przedstawiającą racjonalizm wylosowanego filozofa (Heraklita albo Parmenidesa).

Faza wprowadzająca:

1. Prowadzący zajęcia loguje się na platformie. Na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika wyświetla temat lekcji, następnie omawia cel zajęć i informuje uczniów o ich planowanym przebiegu. Wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

2. Dyskusja wprowadzająca. Nauczyciel, za pomocą raportu dostępnego w panelu użytkownika, sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji. Prezentacja efektów pracy w domu. Po obejrzeniu prezentacji uczniowie mają za zadanie porównanie racjonalizmu Heraklita i Parmenidesa.

Faza realizacyjna:

1. Mapa myśli. Nauczyciel wyznacza ucznia, który zapisuje na tablicy podane przez niego hasło: byt. Następnie uczniowie podają na forum swoje pomysły. Wybrany uczeń zapisuje je wszystkie wokół hasła.
   Na tej podstawie powstaje mapa myśli/pojęć, do których uczniowie będą mogli powracać podczas kolejnych etapów zajęć lub w ramach powtórki materiału w domu

2. Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla materiał z sekcji „Schemat”. Uczniowie w parach wykonują pierwsze dwa polecenia:
   - Przeanalizuj poniższy schemat zestawiający główne poglądy Heraklita i Parmenidesa. Rozważ, czy znasz innych myślicieli, którym bliskie byłoby któreś z wynotowanych stwierdzeń.
   - Zastanów się, czy w tym zestawieniu można wymienić kolejne różnice dotyczące poglądów obu filozofów.
   Dyskusja całego zespołu klasowego wokół ostatniego polecenia:
   - Oceń, czy na podstawie tego schematu da się wynotować główne różnice pomiędzy charakterem filozofii tworzonej w Jonii (jońscy filozofowie przyrody) i w Wielkiej Grecji (pitagorejczycy, eleaci).

3. Ćwiczenia przedmiotowe. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują ćwiczenia nr 2, 3 i 5. Następnie chętni uczniowie prezentują swoje propozycje odpowiedzi na forum klasy. Jeżeli to konieczne, nauczyciel uzupełnia odpowiedzi uczniów.

4. Nauczyciel wybiera osobę, która odczytuje na forum treść ostatniego ćwiczenia nr 9. Uczeń, prowadząc na forum analizę problemu, podaje swoją propozycję rozwiązania. Nauczyciel zachęca do dyskusji pozostałych uczniów, jeśli jest to koniecznie, naprowadza na prawidłowe rozwiązanie.

Faza podsumowująca:

1. Na koniec zajęć nauczyciel prosi wybranego ucznia o podanie przykładu i przeprowadzenie dowodu logicznego opartego o zasadę redukcji do absurdu (reductio ad absurdum).

2. Wszyscy uczniowie podsumowują zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia 1, 4, 6‑8.

Materiały pomocnicze:

• Blandzi S., Przesłanie Parmenidesa, „Przegląd Filozoficzno‑Literacki” 2008, nr 2/3.

• Nowaczyk A., Obrona Heraklita, czyli apoteoza absurdu, „Przegląd Filozoficzny” 2005, nr 3.

• Sikora A., Spotkania z filozofią: od Heraklita do Husserla, Warszawa 2009.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

• Uczniowie zapoznają się z multimedium w sekcji „Schemat” i przygotowują do niego pytania. Następnie zadają je sobie nawzajem, sprawdzając stopień przyswojenia jego treści.