Autor: Tadeusz Mincer

Przedmiot: filozofia

Temat zajęć: Odważ się myśleć!

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

II. Elementy historii filozofii.

6. Immanuel Kant. Uczeń:

1) objaśnia, na czym polega „przewrót kopernikański” w filozofii i transcendentalność jego epistemologii.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• charakteryzuje głównych filozofów oświecenia;

• wyjaśnia definicję oświecenia według Immanuela Kanta;

• analizuje różne źródła ludzkiej wiedzy;

• bada, czy nasza wiedza w różnych dziedzinach powstała samodzielnie.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody nauczania:

• wykład informacyjny;

• prezentacja multimedialna;

• porównywanie różnych koncepcji filozoficznych;

• prezentacja;

• dyskusja moderowana.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach.

Środki dydaktyczne:

• tablica szkolna.

• komputer z projektorem multimedialnym.

Materiały pomocnicze:

• wydrukowane kartki z tabelą do analizy – po jednej dla każdego ucznia.

Przebieg lekcji

Faza wstępna

1. Nauczyciel przedstawia temat i cele zajęć. Wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

2. Wspólne omówienie schematu interaktywnego w e‑materiale – mapy prezentującej działalność filozofów oświeceniowych w Europie. Odwołując się do wiedzy uczniów z innych zajęć, należy przypomnieć, jaka sytuacja polityczna i społeczna panowała w wybranych krajach europejskich pod koniec XVIII wieku.

3. Nauczyciel tłumaczy uczniom, że centralnym pytaniem filozoficznym, które będzie rozważane na zajęciach, jest pytanie o to, czy myślimy samodzielnie.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel informuje uczniów o metodzie pracy podczas zajęć (metoda warsztatowa):

• w pierwszej fazie uczniowie będą pracować indywidualnie;

• w drugiej fazie będą pracować w parach;

• w trzeciej fazie będą pracować w 4‑6 osobowych grupach (zależnie od liczebności klasy).

Celem pracy warsztatowej jest odpowiedź na pytanie, skąd mamy wiedzę na dany temat – czy jest ona wynikiem samodzielnej refleksji, czy została nam przekazana, czy przyjmujemy ją intuicyjnie.

2. Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy. Zawierają one listę różnego rodzaju wiedzy i kompetencji oraz źródeł tej wiedzy. Zadaniem uczniów jest zaznaczenie oraz ewentualne uzupełnienie, skąd pochodzi dana wiedza. Przykłady podane w tabeli można zmienić, dostosowując je do poziomu i zainteresowania uczniów. W pierwszej fazie uczniowie przez ok. 7 minut pracują nad wypełnieniem tabeli indywidualnie.

3. W drugiej fazie uczniowie pracują w parach. Pary te należy wybrać metodą losową. W tej fazie uczniowie porównują swoje odpowiedzi: zaznaczają te, które mają wspólne oraz zastanawiają się nad różnicami – skąd one pochodzą, czy stanowią one problem, czy można je zniwelować. Faza ta powinna zająć do 7 minut.

4. Przed przystąpieniem do trzeciej fazy należy przywołać definicję oświecenia według Immanuela Kanta, a następnie dopytać, jak uczniowie ją rozumieją.

5. W trzeciej fazie uczniowie pracują w 4‑6 osobowych grupach. Na tym etapie uczniowie nie koncentrują się na samym porównaniu odpowiedzi, ale zastanawiają się, jak w każdym z przypadków sprostać wyzwaniu samodzielnego kierowania się rozumem. Przykładowo wiedza o tym, który model telefonu jest lepszy, nie musi pochodzić od osobistego doświadczenia ani z reklam, może jednak być rezultatem porównywania niezależnych testów konsumenckich. Faza ta powinna trwać do 10 minut.

6. Podsumowując pracę grup, nauczyciel wraca do wyjściowego pytania: czy myślimy samodzielnie i czy w ogóle jest to możliwe?

Faza podsumowująca

1. W podsumowaniu nauczyciel omawia spór o pochodzenie wiedzy pomiędzy racjonalistami a empirystami. Należy tu przypomnieć uczniom następujące terminy oraz zachęcić uczniów do podania przykładów:

• epistemologia – dziedzina filozofii, która zajmuje się pochodzeniem wiedzy oraz naturą poznania naukowego;

• racjonalizm – doktryna, która podkreślała znaczenie rozumu w zdobywaniu wiedzy, który jako jedyny może zapewnić pewność wiedzy. Doświadczenie może był zwodnicze, wiedzę budujmy na stabilnych prawach logiki;

• empiryzm – doktryna, wedle której źródłem naszej wiedzy jest przede wszystkim doświadczenie – czyli wszystkie bodźce, które docierają do naszego umysłu drogą zmysłów.

2. Uczniowie ponownie analizują tabelę z fazy realizacji oraz próbują określić, czy elementy wiedzy podane w tabeli mają charakter racjonalny czy empiryczny.

3. Nauczyciel powtarza z uczniami najważniejsze pojęcia, wykonując wspólnie ćwiczenia interaktywne z e‑materiału.

Praca domowa:

Uczniowie mają za zadanie odpowiedzieć na pytanie, czy obecnie żyjemy w epoce oświecenia, czy jest to nadal niezrealizowany cel i czy może on kiedykolwiek być całkowicie zrealizowany. Innymi słowy należy rozważyć, czy wezwanie Kanta do tego, by odważyć się samodzielnie korzystać z własnego rozumu, jest nadal aktualne.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

1) mapa interaktywna może służyć również do zaprezentowania najważniejszych ośrodków intelektualnych epoki oświecenia;

2) mapa może być też wykorzystana przez nauczyciela, by zaprezentować działalność filozofów oświecenia w kontekście najważniejszych wydarzeń politycznych w danym okresie - takich jak Rewolucja Francuska czy rozbiory Rzeczypospolitej.