Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RVxSZqETOlR61

Mikołaj Kopernik - człowiek renesansu

Kopernikański model heliocentryczny
Andreas Cellarius, Kopernikański model heliocentryczny, 1661, domena publiczna

Teoria geocentryczna

W średniowieczu wiedza na temat Ziemi, Słońca, Księżyca i planet była bardzo ograniczona. Uważano powszechnie, że w centrum świata znajduje się nieruchoma Ziemia, wokół której krąży Słońce, Księżyc, planety. Teoria ta, zwana geocentryczną (od greckiego słowa geo – Ziemia) powstała jeszcze w starożytności, jednym z jej twórców był grecki astronom i geograf Ptolemeusz. W średniowieczu nikt nie próbował jej kwestionować, tym bardziej, że popierał ją Kościół. Opierając się na Piśmie Świętym, duchowni twierdzili, że w centrum całego Kosmosu znajduje się Ziemia, stworzona przez Boga.

j0000008FKB5v32_0000000E

Teoria heliocentryczna

Jako jeden z pierwszych ośmielił się podważyć teorię geocentryczną astronom Mikołaj Kopernik (1473‑1543). Zaproponował swoją teorię – heliocentryczną (od greckiego słowa helios - Słońce). Według teorii Kopernika to Słońce było ciałem niebieskim, wokół którego kręciły się planety, w tym również Ziemia. Odkrycie to burzyło całą dotychczasową wizję wszechświata. W obawie przed reakcją Kościoła Kopernik długo się wahał, czy ogłaszać swoją teorię. Dopiero pod koniec życia w 1543 roku opublikował swoje odkrycie w dziele „O obrotach sfer niebieskich”. Kościół, zgodnie z obawami astronoma, na długie lata zabronił zarówno głoszenia poglądu Kopernika, jak i czytania jego dzieła.

Polecenie 1

Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.

RR4R6Z2KM7qQz1
Tak pracę Mikołaja Kopernika wyobrażał sobie 350 lat później malarz Jan Matejko
Jan Matejko, Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem, 1872, domena publiczna
Ćwiczenie 1
RqTnjEIQbyErI1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FKB5v32_000EX001

Młodość i studia

Mikołaj Kopernik pochodził z rodziny kupieckiej wywodzącej się ze Śląska. Urodził się w 1473 roku w Toruniu. Dzięki temu, że został duchownym, mógł odebrać gruntowne wykształcenie – dostęp do szkół mieli wówczas tylko nieliczni, przede wszystkim właśnie osoby duchowne. Kopernik uczył się w najstarszej polskiej szkole wyższej – Akademii Krakowskiej (obecnym Uniwersytecie Jagiellońskim), później również na najlepszych uniwersytetach we Włoszech. Studiował medycynę, matematykę i prawo, a jego ulubionym zajęciem było słuchanie wykładów i prowadzenie badań z astronomii.

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Collegium Maius (czytaj Kolegium Majus) to łacińska nazwa jednego z najstarszych budynków Uniwersytetu Jagiellońskiego. To tu kształcił się Mikołaj Kopernik. Budynek stoi do dzisiaj. Obecnie znajduje się w nim muzeum.

RY6UgUq1xfv5X1
Collegium Maius
Cancre, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
Ćwiczenie 2
Ry0MFJ4WFNiaO1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Ciekawostka

Na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie do dzisiaj znajdują się przyrządy astronomiczne z czasów studiów Kopernika. Jednym z nich jest Globus Jagielloński.

RsggVSTLzF2H51
Kattigara, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
Rtwl44JY5ajw31
Ćwiczenie 3
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FKB5v32_0000001L

Kopernik w Polsce

Mikołaj Kopernik mieszkał w kilku miastach polskich, młodość spędził w Toruniu, później studiował w Krakowie. Większość dorosłego życia spędził jednak na Warmii (dzisiejsze województwo warmińsko‑mazurskie), gdzie sprawował różne funkcje kościelne. Mieszkał między innymi w Lidzbarku Warmińskim, Olsztynie i Fromborku. Pod koniec życia był nawet jednym z kandydatów do objęcia funkcji biskupa warmińskiego.

R1AuHEUR02cLy
Pomnik Mikołaja Kopernika w Warszawie
Halibutt, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
j0000008FKB5v32_0000001U

Toruń

W Toruniu osiedlili się rodzice Mikołaja Kopernika. Tu przyszły astronom przyszedł na świat i tu znajduje się jego rodzinny dom. W Toruniu spędził Kopernik swoje dzieciństwo i zaczynał naukę szkolną.

Polecenie 2

Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.

RXvlrbwNcuUzS
Dom Kopernika w Toruniu
Stephen McCluskey, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5
Ćwiczenie 4
RVQuK05jb7zFG1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FKB5v32_00000028

Kraków

W Krakowie Mikołaj Kopernik mieszkał w czasie studiów. W mieście nie zapomniano o pobycie sławnego astronoma i jednego z najznakomitszych absolwentów Uniwersytetu. W XIX wieku dla upamiętnienia uczonego został wzniesiony pomnik, który początkowo stał na dziedzińcu Collegium Maius. Obecnie pomnik stoi na plantach (terenach zielonych wokół starego miasta) przed jednym z budynków Uniwersytetu.

Polecenie 3

Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie

R15SZX1xvUKrL
Pomnika Kopernika w Krakowie
Lestat, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5
Ćwiczenie 5
RG5PF1l60MLn01
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

Gdy Kopernik zaczynał studia w Krakowie (1491), Krzysztof Kolumb przygotowywał się do pierwszej wyprawy, która zakończyła się odkryciem Ameryki.

j0000008FKB5v32_000EX003

Lidzbark Warmiński

W Lidzbarku Warmińskim Kopernik mieszkał w miejscowym zamku. Pracował w nim jako lekarz. Zatrudnił go sam biskup warmiński Łukasz Watzenrode (czytaj: Wacenrode), który prywatnie był wujem Mikołaja (bratem jego matki). W Lidzbarku Kopernik przebywał trzy lata. Mimo licznych obowiązków nie zaprzestał interesować się astronomią i właśnie tu sporządził rękopis pierwszego swojego dzieła dotyczącego ruchu planet.

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

W tym zamku mieszkał Mikołaj Kopernik. Była to siedziba biskupa warmińskiego i jeden z wielu zamków, jakie istniały w Polsce w tamtych czasach.

Polecenie 4

Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.

R191CDGjPrbS41
Zamek w Lidzbarku Warmińskim
Semu, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
Ćwiczenie 6
RzcAjKaOTq35p1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FKB5v32_00000035

Olsztyn

RrvGWvg2Xqu2m1
Zamek w Olsztynie
Jerzy Strzelecki, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0

W Olsztynie Kopernik mieszkał przez sześć lat. Podczas pobytu uczonego w Olsztynie, w latach 1519‑1521, doszło do ostatniej wojny polsko‑krzyżackiej. Kopernik brał w niej czynny udział, ponieważ przygotowywał miejscowy zamek do obrony przed spodziewanym atakiem krzyżackim. Kopernik wywiązał się dobrze z powierzonego mu zadania. Dzięki intensywnym pracom przy umacnianiu murów olsztyńska warownia została odpowiednio przygotowana do obrony. Ostatecznie wojskom krzyżackim nie udało się zdobyć tej ważnej twierdzy. W Olsztynie Kopernik napisał między innymi pracę z dziedziny ekonomii na temat monety. Jednak mimo wielu obowiązków, nie zrezygnował ze swego ulubionego zajęcia, czyli obserwacji astronomicznych. W zamku olsztyńskim zachowała się wykonana przez niego tablica astronomiczna służąca do obliczeń ruchu gwiazd.

j0000008FKB5v32_000EX004

Frombork

R1VPJLvdOfrcO1
Mikołaj Kopernik
1580, domena publiczna

Frombork to miasto warmińskie, gdzie Kopernik spędził najwięcej czasu. To tutaj powstało jego główne dzieło naukowe, tutaj też wielki astronom zmarł i został pochowany. Kopernik zakupił we Fromborku jedną z baszt miejskich i urządził w niej swoją pracownię. Na zewnątrz dobudował do baszty drewniany podest (czyli duży, płaski taras), który miał służyć do obserwacji astronomicznych. Przybywał do Fromborka tak często, jak tylko pozwalały mu na to inne obowiązki, by zajmować się obserwacją gwiazd w swojej pracowni.

RQo0qUriFCLjH
Wieża Kopernika we Fromborku
Hans Weingartz , Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.0
Ćwiczenie 7
RnPFA7qCY6J901
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Dzisiaj we Fromborku działa Muzeum Mikołaja Kopernika, które jest największą atrakcją miasta. Sale wystawiennicze mieszczą się w odbudowanym pałacu biskupim, ponieważ wieża Kopernika byłaby za mała, aby pokazać wszystkie zebrane pamiątki i eksponaty. Fotografie przedstawiają dwie sale muzealne, w których znajdują się drewniane przyrządy astronomiczne używane w czasach działalności Kopernika.

R1CY49MYVgCMP1
Pałac biskupi we Fromborku
Tomek Zakrzewski, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
j0000008FKB5v32_00000044

Podsumowanie

1
Ćwiczenie 8
RwXGEVpMuISsi1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Polecenia

  1. Wytłumacz, dlaczego o Mikołaju Koperniku można powiedzieć, że był człowiekiem renesansu.

  2. O Koperniku mówi się, że „wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”. Wytłumacz, co to znaczy.