Renesans w Europie
Zainteresowanie starożytnością
W 1453 roku Konstantynopol, stolica wschodniej części cesarstwa rzymskiego (zwanego Bizancjum), został zdobyty przez Turków. Oznaczało to koniec istnienia tego państwa. Wielu uczonych bizantyjskich opuściło ojczyznę i przeniosło się do bezpieczniejszych Włoch. Uczeni przywozili ze sobą starożytne rzymskie i greckie rękopisy oraz traktaty naukowe. Wywołało to we Włoszech fascynację starożytnością. Modne stało się studiowanie greckiej filozofii i czytanie rzymskich dzieł w języku łacińskim. Zachwycano się antyczną architekturą. Efektem tego był niezwykły rozwój sztuki wzorowanej na dziełach antycznych. Z tego powodu nową epokę w dziejach kultury nazwano renesansem lub odrodzeniem.
Na podstawie mapy i poniższych punktów w kilku zdaniach uzasadnij pisemnie, dlaczego uczeni z Bizancjum wyjeżdżali właśnie do miast włoskich.
Mała odległość między obiema krainami.
Wspólna historia i poczucie przynależności do świata antycznego Rzymu w przeszłości.
Ożywione kontakty między miastami Italii i Konstantynopolem.
We Włoszech było wiele uniwersytetów.
Architektura renesansu
We Florencji powstało wiele budowli wzorowanych właśnie na starożytnych budowlach rzymskich. Do najwspanialszych zaliczamy katedrę florencką i pałac wybudowany dla rodu Medyceuszy.
Przyjrzyj się ilustracjom Pałacu Medyceuszy, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Wskaż cechy charakterystyczne renesansowego pałacu Medyceuszy.
- Wysokie okna zakończone ostrymi łukami.
- Okna zbliżone kształtem do prostokątnych, zakończone łagodnymi łukami.
- Prostokątny dziedziniec ozdobiony fontanną, rzeźbami i egzotycznymi roślinami.
- Prawie płaski dach.
- Fosa i inne elementy nadające budynkowi cechy obronne.
Katedra florencka i Bazylika św. Piotra w Rzymie
W XV wieku wzniesiono we Florencji nową katedrę, którą wykończono w sposób nietypowy jak na ówczesne czasy. Jej budowę rozpoczęto wprawdzie w obowiązującym w średniowiecznej Europie stylu gotyckim, jednak później zupełnie zmieniono projekt. Cechą charakterystyczną nowej świątyni była ogromna kopuła, górująca nad całym miastem. Rozwiązanie to stało się wkrótce niezwykle modne i w wielu miastach włoskich zaczęto budować podobne kościoły. Kopułę ma również wybudowana w XVI wieku Bazylika św. Piotra w Rzymie, najbardziej znana świątynia katolicka na świecie.
Porównaj trzy przedstawione na ilustracjach świątynie, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Z rozsypanych liter ułóż nazwę elementu architektonicznego, który jest wspólny dla wszystkich budowli.
k, o, p, u, a, ł
........................................................................
Nowe spojrzenie na świat
Badaczy, znawców kultury i języków starożytnych zaczęto nazywać humanistami (od łacińskiego słowa humanus – ludzki). W centrum zainteresowania stawiali oni człowieka i jego życie we wszystkich jego przejawach w odróżnieniu od średniowiecznego koncentrowania się na Bogu i wierze. Humaniści jako swoje hasło przyjęli cytat z dzieła rzymskiego pisarza „Człowiekiem jestem, nic, co ludzkie nie jest mi obce”. Uważali, że Bóg stworzył człowieka na swoje podobieństwo, więc jest on istotą, którą trzeba akceptować i się nią zachwycać. Humaniści włoscy podróżowali po całej Europie, dlatego nowe idee stawały się popularne również w innych krajach, także w Polsce.
Przyjrzyj się ilustracjom przedstawiającym dwóch włoskich pisarzy i humanistów, a następnie wykonaj ćwiczenie.
O tym, że każdy z nich zajmował się literaturą, świadczy...
- długa szata.
- nakrycie głowy, które dodawało powagi.
- trzymana w ręce książka.
Człowiek renesansu
W epoce renesansu podziwiano ludzi dobrze wykształconych, aktywnych i przedsiębiorczych. Ideałem człowieka renesansu byli uczeni i artyści, którzy nie skupiali się tylko na jednej dziedzinie, ale byli wszechstronni. Posiadali różne umiejętności, mieli rozległą wiedzę, którą wykorzystywali w różnych dziedzinach. Przedstawicielami swojej epoki byli Włoch Leonardo da Vinci (czytaj: Winczi) – konstruktor, wynalazca, malarz, poeta, muzyk, matematyk i Michał Anioł – włoski rzeźbiarz, malarz, architekt, poeta.
Leonardo da Vinci
Był jednym z najwszechstronniej uzdolnionych ludzi w dziejach świata, jednak największą sławę przyniosło mu malarstwo. Od lat jego obrazy należą do najbardziej znanych dzieł światowej kultury. Leonardo był perfekcjonistą, dlatego nad obrazami pracował bardzo wolno i długo, a wielu z nich nigdy nie ukończył. Do dziś zachowało się zaledwie kilkanaście skończonych dzieł genialnego Włocha.
Szkic autorstwa Leonarda da Vinci. Powstał około 1490 roku. Przedstawia idealnie symetryczne ciało ludzkie wpisane w okrąg i kwadrat. Wzorowany był na starożytnym traktacie rzymskim.
Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie
Dzieło Leonarda da Vinci pokazuje, że twórcy renesansowi...
- dążyli do przedstawienia idealnego i proporcjonalnego ciała ludzkiego.
- nie wahali się prezentować w dziełach sztuki nagości.
- uważali, że człowiek jest piękny, ponieważ został stworzony na podobieństwo Boga.
- uważali, że doskonały człowiek powinien mieć cztery ręce i cztery nogi.
Dama z gronostajem to jedyny obraz Leonarda da Vinci, który znajduje się w Polsce. Przechowywany jest w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. Jak większość obrazów Leonarda namalowany został na desce.
Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Obraz Dama z gronostajem to...
- portret.
- obraz religijny.
- pejzaż.
- martwa natura.
Obraz Leonarda „Ostatnia Wieczerza” znajduje się w Mediolanie. Przedstawia Jezusa i jego uczniów podczas ostatniej wieczerzy. Obraz jest w bardzo złym stanie, mimo podejmowanych prób konserwacji.
Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.
W jaki sposób autor obrazu wyeksponował postać Jezusa?
- Namalował mu nad głową aureolę.
- Umieścił go w centralnym punkcie stołu.
- Oświetlił go światłem padającym z okna za jego plecami.
Mona Lisa to najsłynniejszy i najdroższy obraz na świecie. Znajduje się w muzeum Luwr w Paryżu. Obraz został zamówiony przez włoskiego mieszczanina Franciszka Giocondo (czytaj: Dżiokondo) i przedstawia jego żonę. Ponieważ Leonardo nie dotrzymał terminu wykonania obrazu, mieszczanin odmówił zapłaty i Leonardo nie dał mu dzieła. Artysta wiele lat woził obraz ze sobą i ciągle nad nim pracował. Po śmierci malarza obraz został we Francji.
Malarstwo Leonarda charakteryzowało się nie tylko wiernym oddaniem cech osoby portretowanej, ale również pokazaniem jej nastroju. Widzów do dziś fascynuje zagadkowy uśmiech modelki, na którego temat powstało mnóstwo fantastycznych teorii. A co ty sądzisz o wyrazie twarzy Mony Lisy?
Michał Anioł
Choć był człowiekiem o wszechstronnych zainteresowaniach i talentach, uważał siebie przede wszystkim za rzeźbiarza, ale zatrudniano go również jako malarza czy architekta. Już w młodym wieku zyskał tak wielką sławę, że papież Juliusz II zaprosił go do Rzymu na swój dwór.
Michał Anioł ozdobił malowidłami sklepienia Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie. Przedstawił na nich biblijną historię ludzkości. Najsłynniejszy z fresków (czyli obrazów malowanych na mokrym tynku) przedstawia Stworzenie Adama.
Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Wskaż zdania prawdziwe.
- Renesansowi twórcy nie bali się przedstawiać swoich postaci nago.
- Renesansowi malarze przedstawiali ciało człowieka bardzo dokładnie, dbając o szczegóły.
- Powyższy obraz jest dziełem o tematyce religijnej.
- Renesansowi malarze nie dbali o szczegóły na swych obrazach.
Jedną z cech charakterystycznych sztuki renesansu było przedstawianie nagich postaci, podobnie jak to czyniono w starożytności. Aby dobrze oddać kształt człowieka, należało znać jego budowę.
Rzeźbą, która przyniosła wielką sławę Michałowi Aniołowi, był Dawid. Posąg, mierzący prawie cztery i pół metra wysokości, powstał w latach 1501–1504. Jest uważany za wzór renesansowej rzeźby. Przez ponad 350 lat stał on na głównym placu Florencji. Obecnie przechowywany jest w muzeum we Florencji, a na placu postawiono kopię rzeźby.
Przyjrzyj się ilustracji (zwróć uwagę na plastyczność przedstawienia Dawida), a następnie wykonaj ćwiczenie.
Na podstawie powyższej rzeźby można się dowiedzieć, że Dawid był...
- młody.
- wysportowany.
- stary.
- niedołężny.
- silny.
- słaby.
- otyły.
- chory.
Wynalezienie druku
Od początku istnienia pisma przez wiele wieków wszystkie teksty pisano ręcznie. Nie inaczej było w średniowieczu, kiedy to książki przepisywali nieliczni wykształceni duchowni. Były one niezwykle drogie – za jedną można było kupić kilka wsi! W połowie XV wieku niemiecki złotnik Jan Gutenberg wpadł na pomysł, jak w łatwy sposób zastąpić pracochłonne ręczne pisanie książek. W tym celu stworzył metalowe czcionki, na których wyryta była osobno każda litera. Wynalazek pozwolił na drukowanie książek w wielu egzemplarzach. Dzięki książkom idee humanizmu rozprzestrzeniały się szybko po Europie.
Gutenberg założył również pierwszą w Europie drukarnię. Najstarszą wydrukowaną przez niego książką była Biblia.
Książki pisane ręcznie...
- trafiały do wielu czytelników.
- były przepisywane przede wszystkim przez duchownych.
- były bardzo drogie.
- wpływały na poszerzenie wiedzy o świecie wielu ludzi.
Policz, ile czcionek z literą „a” potrzeba, aby złożyć i wydrukować za jednym razem następujące zdanie: Wynalezienie druku sprawiło, że dużo więcej ludzi mogło nauczyć się czytać i pisać.
- 4
- 5
- 6
- 7
Słowo „druk” pochodzi z języka niemieckiego. Umoczone w tuszu czcionki należało mocno docisnąć do papieru. W języku niemieckim słowo „drücken” (czytaj: dryken) oznacza „przycisnąć”. Czcionki przyciskano do papieru w specjalnej prasie.
Przyjrzyj się ilustracji i opisz, jak wyglądała praca w drukarni. Co robi każda z przedstawionych tam osób?
Pierwsza książka wydrukowana w języku polskim została wydana we Wrocławiu w 1475 roku. Co ciekawe, stało się tak, mimo iż Wrocław był wówczas częścią królestwa czeskiego. Książka zawierała modlitwy „Ojcze nasz”, „Zdrowaś Mario” i „Wierzę w Boga”. Do dziś we Wrocławiu zachował się jeden z wydrukowanych wówczas egzemplarzy.
Poniżej podano początek środkowego fragmentu tekstu. Język nie jest podobny do dzisiejszej polszczyzny. Zamień go na współczesny język polski, układając w odpowiedniej kolejności podane wyrazy.
ty, miłości, Bóg, błogosławionaś, pełna, tobą, Mario, między, niewiastami, z, Zdrowaś
Szdrawa Maria, miłostczi pylna, Bog stabu, boguslawyenas ti myezi newesticzami.
.................................. .................................., .................................. .................................., .................................. .................................. .................................., .................................. .................................. .................................. ...................................
Podsumowanie
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
malarstwo, humanizmowi, człowieka, starożytną, druku
W XV wieku, pod wpływem zainteresowania kulturą ........................, narodziła się we Włoszech sztuka renesansu. Objęła ona ........................, rzeźbę, architekturę, literaturę. Dzięki ........................ zmienił się stosunek ludzi do otaczającego ich świata. Humaniści w centrum swoich zainteresowań postawili ......................... Dużą rolę w propagowaniu idei humanistycznych w Europie i rozwoju nauki odegrało opracowanie metody ........................ przez Jana Gutenberga.
Polecenia
Wytłumacz, dlaczego nowa epoka w dziejach kultury została nazwana renesansem lub odrodzeniem.
Powiedz, jaki był ideał człowieka w renesansie.
Wyjaśnij, dlaczego wynalezienie druku miało tak duże znaczenie