RLVtre9kO9Wou1

Zdjęcie przedstawiające głowę mrówki. Widoczne są czułki, oczy oraz szczęki.

Znajduje się on m.in. w jadzie mrówek i pszczół oraz w parzących włoskach pokrzywy. Okazało się, że jest skutecznym środkiem w walce z kleszczami i roztoczami, które niszczą pszczoły. Wykazuje silne działanie grzybobójcze, dlatego jest również stosowany w preparatach grzybobójczych. Kwasu mrówkowego używa się do zaprawiania wełny w trakcie farbowania, a także we włókiennictwie i garbarstwie. Służy do wyrobu lakierów oraz rozpuszczalników. Jest środkiem konserwującym paszę, przechowywaną w silosach. Chętnie wykorzystuje się go w dezynfekcji aparatury gabinetów kosmetycznych.

Rtfcl9MJdpDaJ

Zdjęcie przedstawiające szklane butelki z żółtymi oraz czerwonymi sokami. Obok nich stoją słoiki z miodami.

Rqh1nUU6pQV7U

Zdjęcie przedstawia drewniane beczki ułożone poziomo jedna za drugą na ziemi oraz na regałach - po prawej i po lewej stronie.

Ocet to wodny roztwór kwasu octowego (etanowego) o stężeniu około $6$-$10\%$. Najczęściej otrzymuje się go w wyniku fermentacji octowejfermentacja octowafermentacji octowej, która polega na utlenieniu alkoholu etylowego do kwasu octowego pod wpływem bakterii. Potocznie mówiąc – polega na „kwaśnieniu” alkoholu. Francuskie określenie vin aigre (czyt. „vin egre”) oznacza właściwie kwaśne wino. W poniższej galerii przedstawiono niektóre rodzaje octu.

RgBPib58lasv2

Zdjęcie przedstawiające miskę z przezroczystą cieczą. Za nią butelka z tworzywa sztucznego zawierająca ocet.

Roeglf6K0r4gs

Zdjęcie przedstawiające butelki wypełnione octem jabłkowym. Obok nich leżą jabłka.

R4w7HrX0BhGXM

Zdjęcie przedstawiające przeźroczyste butelki z tworzywa sztucznego zawierające jasnożółty ocet ryżowy. Napisy na etykietach butelek są po koreańsku.

RcXKd9LJib07G

Zdjęcie przedstawiające szklaną butelkę z octem balsamicznym. Obok niej na drewnianej desce leżą kawałek chleba, pomidor i liście rukoli.

R13b6ZwXfW72X

Zdjęcie przedstawia słoiki z marynowaną papryką.

R1JVtq0OjxFpK

Zdjęcie przedstawiające pokrojone w plastry ogórki w zalewie octowej.

Ciekawostka

RwDqG2xrtYgG8

Zdjęcie przedstawiające bezwodny kwas octowy, to jest tak zwany lodowaty kwas octowy, który to tworzy bezbarwne kryształy przypominające lód.

Kwas octowy (etanowy) został wykorzystany w technice grzewczej do usuwania kamienia kotłowego. W przypadku twardej wody w czajniku powstaje osad, tzw. „kamień”, który można usunąć poprzez ogrzanie czajnika z roztworem octu.

Może reagować z metalami, tlenkami metali oraz wodorotlenkami metali. W wyniku tych reakcji powstają sole, potocznie nazywane octanami, które mają szerokie zastosowanie. Octan (etanian) ołowiu($\text{II}$) nazywany jest cukrem ołowianym, ponieważ w czasach Imperium Rzymskiego nadawał słodki smak winom przechowywanym w ołowianych beczkach. Dotychczas stosowano go w farbach do włosów i szminkach do ust. Ze względu na działanie rakotwórcze został wycofany z przemysłu.

Kwas octowy znalazł również zastosowanie w medycynie. Przykłady przedstawiono w galerii poniżej.

RWMTlQUEXxv1n

Ilustracja przedstawiająca model cząsteczki penicyliny. W modelu poszczególne atomy stanowią fragmenty pręcików w odpowiednich kolorach. Białe to atomy wodoru, szare to atomy węgla, niebieskie azotu, czerwone tlenu, a żółte siarki. Cząsteczka składa się z bicyklicznego fragmentu, który stanowią dwa skondensowane pierścienie. Pierwszy pięcioczłonowy składający się z trzech atomów węgla, jednego atomu siarki i jednego atomu azotu. Jeden atom węgla podstawiony jest dwiema grupami metylowymi, drugi atom węgla grupą karboksylową. Trzeci atom węgla wraz z atomem azotu to atomy mostkowe, to znaczy są one wspólne dla omówionego pięcioczłonowego pierścienia oraz pierścienia czteroczłonowego. Pierścień ten poza wspomnianymi atomami mostkowymi budują również dwa atomy węgla. Pierwszy z nich łączy się za pomocą wiązania podwójnego z atomem tlenu, a drugi z atomem azotu grupy amidowej $\text{C}\left(\text{O}\right)\text{NH}$. Atom węgla tejże grupy związany jest z grupa metylenową ${\text{CH}}_2$, która to łączy się z pierścieniem fenylowym, to jest z sześcioczłonowym pierścieniem aromatycznym.

R1as4CP1T6Qws

Zdjęcie przedstawiające kryształy oraz wzór kwasu acetylosalicylowego. Kryształy mają postać białych igieł. Struktura kwasu składa się z pierścienia fenylowego podstawionego w pozycji pierwszej grupa karboksylową $\text{COOH}$ oraz w pozycji drugiej grupą acetoksylową, to jest atomem tlenu, który to związany jest z atomem węgla połączonym za pomocą wiązania podwójnego z atomem tlenu oraz za pomocą wiązania pojedynczego z grupą metylowa ${\text{CH}}_3$.

Ciekawostka

R1CjMvBzoBvpv

Ilustracja przedstawiająca starą reklamę aspiryny. Napisy w języku francuskim informują o przeciwdziałaniu migrenie, nerwobólom, reumatyzmowi. W tle znajduje się rysunek pielęgniarki.

Kwas acetylosalicylowy jest cennym lekiem nie tylko ze względu na uśmierzanie bólu. Zapobiega także agregacji płytek krwi oraz katarakciekataraktakatarakcie. To jemu przypisuje się ochronę przed zawałem serca oraz zakrzepami. Warto pamiętać, że leczenie aspiryną nie jest pozbawione ryzyka. Częste i nadmiarowe stosowanie może spowodować stany zapalne żołądka oraz wrzody. Nie powinno się podawać aspiryny dzieciom poniżej $12$ roku życia. Podanie tego leku dziecku w przypadku grypy może doprowadzić do zespołu Reye’azespół Reye’azespołu Reye’a.

Kwas octowy (etanowy) jest wykorzystywany do produkcji herbicydów (m. in. kwasu $2$,$4$-dichlorofenoksyoctowego ($2$,$4$-$\text{D}$) czy kwasu $2$,$4$,$5$-trichlorofenoksyoctowego ($2$,$4$,$5$-$\text{T}$)). Działając kwasem octowym na celulozę, otrzymujemy octan celulozy, z którego wytwarza się włókna odzieżowe, pokrycia meblowe, lakiery, taśmy magnetofonowe, oprawki do okularów czy trzonki do śrubokrętów.

R1UDOhTX81eqr

Zdjęcie przedstawiające czerwone filiżanki w białe groszki zapakowane na prezent w folię.

Kwas octowy (etanowy) bierze udział w licznych syntezach organicznych, w wyniku których otrzymuje się sztuczny jedwab czy wiele praktycznych polimerów jak poli(octan winylu), czyli PCV.

Mieszanina nasyconych kwasów tłuszczowych, m.in. kwasu heksadekanowego (palmitynowego – ${\text{C}}_{15}{\text{H}}_{31}\text{COOH}$) oraz kwasu oktadekanowego (stearynowego –
 ${\text{C}}_{17}{\text{H}}_{35}\text{COOH}$), to tzw. stearyna, którą wykorzystuje się do produkcji świec. Kwasy tłuszczowe mogą reagować z wodorotlenkami metali, dzięki czemu powstają ich sole.

R1Qrlzy0JgSF7

Zdjęcie przedstawia kolorowe kostki mydła leżące na drewnianej, ozdobnej tacy.

Reakcja redukcji wodorem na nasycone kwasy tłuszczowe prowadzi do otrzymania alkoholi o długich łańcuchach węglowodorowych. Takie alkohole stosuje się przy produkcji detergentów. Zastosowanie kwasów tłuszczowych przedstawiono w galerii poniżej.

R1QJoIFMv1BoW

Zdjęcie przedstawia emulsje w szklanych naczyniach, pomiędzy nimi leżą kwiaty.

R17zhCFAqmZwx

Zdjęcie przedstawia kutry rybackie stojące na piasku nad brzegiem morza.

R1QOr3hngEQrq

Zdjęcie przedstawia kobietę malującą obraz w plenerze.

Kwas benzoesowy (benzenokarboksylowy) wykazuje silne działanie bakteriostatyczne i bakteriobójcze, a także hamuje rozwój pleśni. Dlatego jest stosowany jako konserwant ($\text{E}210$) w przemyśle spożywczym, kosmetycznym oraz farmaceutycznym. Podobnie jego sole – benzoesany – są środkami konserwującymi, oznaczanymi jako $\text{E}211$, $\text{E}212$ oraz $\text{E}213$.

R1c3u5yYZPH00

Zdjęcie przedstawiające krem do opalania oraz okulary przeciwsłoneczne leżące na piasku.

RrjslqOQ8A9Jl

Zdjęcie przedstawiające dłonie trzymające niewielkich rozmiarów aparat słuchowy.

R1MVV7qBKSSr8

Zdjęcie przedstawiające blister z soczewkami kontaktowymi oraz pojemnik na soczewki.

R1SSQQEUwsYvK

Zdjęcie przedstawiające okno samolotu z widokiem na skrzydło błękitne niebo, poniżej samolotu zaś oświetlone słońcem chmury.

Kwas sorbinowy (kwas trans-$2$,$4$-heksadienowy) działa grzybobójczo oraz zapobiega rozwojowi pleśni. Kwas sorbinowy i jego sole (sorbaty) są wykorzystywane jako konserwanty ($\text{E}200$, $\text{E}202$, $\text{E}303$). Z kolei kwas adypinowy (kwas heksanodiowy) stosuje się w produkcji syntetycznych włókien.

Dziś nie wyobrażamy sobie życia bez mydeł, aspiryny, celofanu czy przetworów konserwowych. Wszystkie te produkty mogły powstać właśnie dzięki kwasom karboksylowym. Pamiętaj jednak, że te wszystkie zastosowania wynikają z ich właściwości.

Słownik

Bibliografia

Bobrański B., Chemia organiczna, Warszawa 1992.

Buczek I., Chrzanowski M, Dymara J., Persona A., Kowalik E., Kuśmierczyk K., Odrowąż E., Sobczak M., Sygniewicz J., Chemia. Rozszerzenie. Repetytorium matura, Warszawa 2014.

Czerwiński A., Czerwińska A., Jelińska‑Kazimierczuk M., Kuśmierczyk K., Chemia 2. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego, technikum, Warszawa 2003.

Danikiewicz W., Chemia. Związki organiczne. Podręcznik do liceów i techników. Zakres rozszerzony, Warszawa 2016.

Emsley J., Przewodnik po chemii życia codziennego, Warszawa 1996.

Hassa R., Mrzigod A., Mrzigod J., To jest chemia. Podręcznik dla szkół ponadgimnazjalnych. Zakres podstawowy, Warszawa 2016.

Lautenschläger K. H., Schröter W., Wanninger A., Nowoczesne kompendium chemii, Warszawa 2007.

Litwin M., Styka‑Wlazło Sz., Szymońska J., To jest chemia 2. Chemia organiczna. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego i technikum. Zakres rozszerzony, Warszawa 2016.

McMurry J., Chemia organiczna 4, Warszawa 2004.

McMurry J., Chemia organiczna 3, Warszawa 2003.

Nguyen‑Kim M. T., Śmierć przy myciu zębów, Warszawa 2019.

Sikorski A., Chemia. Podręcznik dla szkół ponadgimnazjalnych. Zakres podstawowy, Gdynia 2015.