Układ osadniczy zmienia się pod wpływem czynników gospodarczych i społecznych. Nie bez znaczenia są też decyzje władz administracyjnych. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku polskie miasta mogą korzystać z funduszy unijnych (funduszy regionalnych, strukturalnych, funduszy związanych z rozwojem przemysłu), co stanowi ważny czynnik rozwoju. Wsparcie ze strony Unii umożliwiło realizację wielu nowych inwestycji, a to z kolei spowodowało wzrost potencjału ekonomicznego wielu polskich miast. W 2017 roku w Polsce istniały 923 miasta, wśród których przeważały miasta średnie i małe. Do największych aglomeracji w Polsce zaliczamy Warszawę, Kraków, Łódź, Wrocław, Poznań, Gdańsk i Szczecin.

Wokół dużych miast występują strefy podmiejskie, czyli obszary, które mają silne powiązania społeczno‑gospodarcze z miastem. Strefę podmiejską z miastem łączy sieć komunikacyjna, a tradycyjna wiejska zabudowa ustępuje miejsca zabudowie willowej czy rezydencjonalnej. W strefach podmiejskich znajdują się też obiekty usługowe, takie jak stacje paliw, obiekty gastronomiczne czy strefy handlu wielkopowierzchniowego. Jeżeli do granic dużego miasta z wielu stron przylegają mniejsze miejscowości, mówimy wówczas o aglomeracji monocentrycznejaglomeracja monocentrycznaaglomeracji monocentrycznej, która stanowi jeden wielki obszar zabudowany. W Polsce do aglomeracji monocentrycznych należą: aglomeracja warszawska, krakowska, poznańska i łódzka.

Aglomeracje te mają jeden główny ośrodek miejski, a naokoło są przyrośnięte miasta satelitarne oraz zurbanizowane wsie. Innym typem aglomeracji jest aglomeracja policentryczna, czyli zespół wielu miast, które pełnią równorzędne funkcje. Nie ma w nich miasta dominującego. Najbardziej znanym przykładem aglomeracji policentrycznej (konurbacjikonurbacjakonurbacji) jest konurbacja górnośląska. Inną znaną konurbacją w Polsce jest Trójmiasto.

R133zTS3N037g

Na ilustracji jest mapa konurbacji górnośląskiej. Zaznaczono duże miasta: Katowice, Tarnowskie Góry, Bytom, Gliwice, Zabrze, Ruda Śląska, Chorzów, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno. Mapa zawiera zabudowę oraz zalesienie terenu i główne drogi - stan w roku 2013.

Od końca XX wieku odnotowuje się znaczny spadek ludności w niektórych miastach w Polsce. Zjawisko to nazywa się depopulacjądepopulacjadepopulacją. Głównym powodem depopulacji jest znikomy lub ujemny współczynnik przyrostu naturalnego, odpływ ludności w kierunku miast, które lepiej prosperują ekonomicznie, a także odpływ ludności poza granice kraju oraz coraz bardziej widoczna tendencja polegająca na przenoszeniu się bogatej ludności miejskiej na tereny wiejskie. Ludzie ci nadal pracują w miastach, ale mieszkają na terenach wiejskich.

W Polsce obserwujemy również proces deglomeracjideglomeracjadeglomeracji, który przyczynia się właśnie do rozwoju terenów podmiejskich. Wiele miejscowości podmiejskich w wyniku silnego rozwoju uzyskuje z czasem prawa miejskie, gdyż przestaje tam dominować rolnictwo. Intensywny rozwój tych terenów jest możliwy przede wszystkim dzięki dostępności  terenów budowlanych, ale także działalności władz samorządowych i niższym podatkom.

Współczesne przemiany w osadnictwie wiejskim

• Przemiany gospodarcze i społeczne mają istotny wpływ na przemiany w osadnictwie wiejskim. Do zmian funkcjonalnych wsi zalicza się stopniowe odchodzenie od pierwotnej funkcji związanej z rolnictwem; mieszkańcy wsi coraz częściej podejmują działalność gospodarczą o charakterze nierolniczym.

• Na terenach wschodniej, południowo‑wschodniej i południowej Polski, które charakteryzują się silnymi tradycjami rolniczymi i słabym rozwojem gospodarczym, zauważa się stały odpływ młodych ludzi (zwłaszcza kobiet). Następstwem tego procesu jest zaburzenie struktury płci i wieku, co prowadzi do stopniowego wyludniania wsi.

• Na obszarach silnie zurbanizowanychurbanizacjazurbanizowanych, czyli lepiej rozwiniętych gospodarczo, nastąpiło zahamowanie tempa migracji ze wsi do miast. Zauważa się wręcz odwrócenie kierunku migracji.

• Wsie położone w sąsiedztwie dużych miast i aglomeracji są przekształcane w podmiejskie osiedla z zabudową jednorodzinną oraz wielorodzinną. Mieszkańcy tych terenów najczęściej pracują w mieście lub zakładają własną działalność gospodarczą na miejscu.

• Ludność wiejska przejmuje miejski styl życia.

• Upadek PGR‑ów skoncentrowanych szczególnie na ziemiach Polski północnej i zachodniej spowodował zmiany stosunków własnościowych w rolnictwie. Grunty wielkich gospodarstw państwowych zostały sprzedane rolnikom indywidualnym.

Słownik