Przeczytaj
Zgodnie z art. 45 Konstytucji RP Rzeczpospolita gwarantuje znajdującym się w jej jurysdykcjijurysdykcji jednostkom prawo do sądu. Oznacza to, że:
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Już w tym artykule ustrojodawcaustrojodawca wyraził dwie z trzech konstytucyjnych zasad działania sądów – niezależność i niezawisłość. Trzecią zasadą jest instancyjność. Wszystkie te zasady zostały uszczegółowione w rozdziale VIII Konstytucji RP „Sądy i trybunały”.
Niezależność władzy sądowniczej
Art. 173 Konstytucji RP stwierdza:
Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.
Nie ma również wolności, jeśli władza sądowa nie jest oddzielona od władzy prawodawczej i wykonawczej. Gdyby była połączona z władzą prawodawczą, władza nad życiem i wolnością obywateli byłaby dowolną, sędzia bowiem byłby prawodawcą. Gdyby była połączona z władzą wykonawczą, sędzia mógłby mieć siłę ciemiężyciela.
Oznacza to, że władza sądownicza (sądy i trybunały) powinna być niezależna organizacyjnie od pozostałych dwóch władz – władzy wykonawczej (Prezydenta RP, Rady Ministrów) oraz władzy ustawodawczej (sejmu i senatu). Wynika to już z samej zasady podziału władz wyrażonej jako naczelna zasada ustrojowanaczelna zasada ustrojowa w rozdziale I Konstytucji, jednak ustrojodawca zdecydował się szczególnie podkreślić znaczenie niezależności właśnie władzy sądowniczej.
Jak rozumiesz zagrożenie płynące z sytuacji, w której sędzia jest jednocześnie prawodawcą? Dlaczego połączenie władzy sądowniczej z wykonawczą może uczynić z sędziego ciemiężyciela?
Oczywiście trudno sobie wyobrazić całkowitą niezależność władzy sądowniczej od pozostałych dwóch władz – nie unikniemy bowiem tego, że to władza ustawodawcza decydować będzie o ustroju sądów, a władza wykonawcza – dysponować środkami na wynagrodzenie sędziów. Powinniśmy jednak dążyć do ograniczenia tego wpływu do niezbędnego minimum.
Niezawisłość sędziów
Niezawisłość sędziów oznacza, że w sprawowaniu swojego urzędu podlegają oni tylko konstytucji oraz ustawom (art. 178 Konstytucji RP). Oznacza to, że sędziowie rozsądzają sprawy wyłącznie na podstawie obowiązującego prawa, a nie na przykład własnego sumienia czy pod wpływem jakichkolwiek innych czynników. Konstytucja wprowadza szereg ograniczeń, dzięki którym sędziowie są wolni od takich wpływów. Są to tzw. gwarancje niezawisłości sędziowskiej.
Konstytucyjne gwarancje niezawisłości sędziowskiej
Odpowiednie warunki pracy i wynagrodzenie (art. 178 ust. 2).
Sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.
Apolityczność (art. 178 ust. 3).
Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Nieodwołalność (art. 179).
Sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony.
Nieusuwalność (art. 180).
Sędziowie są nieusuwalni.
Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie.
Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemożliwiających mu sprawowanie jego urzędu choroby lub utraty sił. Tryb postępowania oraz sposób odwołania się do sądu określa ustawa.
Ustawa określa granicę wieku, po osiągnięciu której sędziowie przechodzą w stan spoczynku.
W razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych wolno sędziego przenosić do innego sądu lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia.
Immunitet sędziowski (art. 181).
Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Instancyjność sądownictwa
Postępowanie sądowe w Rzeczypospolitej Polskiej jest co najmniej dwuinstancyjne. Oznacza to, że zawsze istnieje przynajmniej jednokrotna możliwość odwołania się od rozstrzygnięcia sądu do innego sądu (wyższej instancji).
Krajowa Rada Sądownictwa
Na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów stoi utworzona w 1989 roku Krajowa Rada Sądownictwa. Jest to instytucja, która umożliwia budowanie poprawnych relacji między władzą sądowniczą a wykonawczą i ustawodawczą.
W skład KRS wchodzą osoby powołane przez organy władz ustawodawczej, wykonawczej oraz sądowniczej – w większości są to sędziowie stanowiący szeroką reprezentację środowiska sędziowskiego:
Najważniejszym zadaniem KRS jest występowanie przed innymi organami (lub wypowiadanie się na wniosek innych organów) w sprawach dotyczących sądownictwa, a przede wszystkim projektów aktów normatywnych w tym obszarze. KRS może nawet wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Ponadto KRS realizuje zadania z zakresu powoływania i doskonalenia zawodowego sędziów i asesorów (np. rozpatruje i ocenia kandydatury do pełnienia urzędu sędziowskiego i asesorskiego, a następnie przedstawia Prezydentowi RP wnioski o powołanie sędziów). Zajmuje się także zagadnieniami etyki zawodowej, spraw dyscyplinarnych i stanu kadry sędziowskiej (np. uchwala zbiór zasad etyki zawodowej sędziów i asesorów oraz czuwa nad ich przestrzeganiem).
Słownik
niezbywalne prawa człowieka bezpośrednio dotyczące jego integralności fizycznej i psychicznej, indywidualności, godności, pozycji w społeczeństwie i zapewniające warunki wszechstronnego rozwoju, poczucia godności i samorealizacji
funkcja działalności państwa polegająca na rozstrzyganiu sporów o prawo, w których przynajmniej jedną ze stron jest osoba fizyczna lub podmiot podobny (np. osoba prawna)
podmiot uchwalający konstytucję
uprawnienie do rozstrzygania spornych spraw
zasada funkcjonowania państwa ustanowiona w konstytucji (zwykle w pierwszym rozdziale)
odwołanie się od wydanego wyroku; środek odwoławczy od wyroku sądu I instancji
nadzwyczajny środek zaskarżenia (od prawomocnych orzeczeń); w postępowaniu sądowym odwołanie od orzeczenia sądu niższej instancji do sądu ostatniej instancji (kasacyjnego) z powodu naruszenia przepisów prawa