O autorze

RPaq5Ye9xwjdv1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę o owalnej twarzy. Mężczyzna ma pulchne policzki, jest krótko ostrzyżony, nosi okulary. Ubrany jest w koszulę i marynarkę. Trzyma w prawej dłoni mikrofon.

Jacek Dukaj (ur. 1974) – polski pisarz i eseista. Debiutował opowiadaniem Złota Galera, opublikowanym w „Fantastyce” w 1990 roku. Debiut książkowy – zbiór Xavras Wyżryn – ukazał się w 1997 roku. Autor m.in. powieści Czarne oceany(2001), Inne pieśni (2003), Perfekcyjna niedoskonałość(2004) oraz licznych opowiadań. Laureat Nagrody Fundacji im. Kościelskich, Europejskiej Nagrody Literackiej (w obu wypadkach za powieść Lód), czterokrotnie nominowany do Paszportu „Polityki”, pięciokrotnie uhonorowany Nagrodą Fandomu Polskiego im. Janusza A. ZajdlaNagroda Fandomu Polskiego im. Janusza A. ZajdlaNagrodą Fandomu Polskiego im. Janusza A. Zajdla (m.in. za opowiadanie Katedra).

Katedra

Problem spotkania człowieka i jego kultury z obcymi formami życia, inteligencji i cywilizacji pojawia się w science fiction tak często, że może być uznany za jedno z najbardziej typowych zagadnień fantastyki naukowej. Wachlarz realizacji rozciąga się od fabuł rozrywkowych po te, które angażują czytelnika na poziomie intelektualnym. Estetyczną i intelektualną wartość konkretnych realizacji motywu takiego spotkania kształtują takie czynniki, jak zaproponowana przez pisarza koncepcja obcości, stopień jej problemowego rozwinięcia i pogłębienia, sposób, w jaki została ona fabularnie zorganizowana czy strategia jej językowego przedstawienia. Różnorodność ujęć tego tematu można ukazać, przywołując takie tytuły, jak np.: Solaris Stanisława Lema, Piknik na skraju drogi Arkadija i Borysa Strugackich, Historia twojego życia Teda Chianga czy Ślepowidzenie Petera Wattsa.

Opowiadanie Jacka Dukaja Katedra porusza wiele zagadnień. Autor dotyka kwestii doświadczenia sacrum, obecności religii i Kościoła w świecie zaawansowanych technologii i podróży międzygwiezdnych. Pojawiają się pytania o możliwość rozpoznania i zrozumienia wytworów cywilizacji i inteligencji innych niż ludzka. W szerszym ujęciu zaś wybrzmiewa w narracji kwestia możliwości poznawczych ludzkiego umysłu w konfrontacji ze złożonością i tajemnicą wszechświata.

Główny bohater i zarazem narrator – ksiądz Pierre Lavone – przybywa na planetoidę, na której znajduje się tytułowy obiekt, aby zbadać sprawę rzekomych cudów, jakich pielgrzymi mieli doświadczać przy grobie zmarłego w dramatycznych okolicznościach astronauty. Pracując nad raportem, Lavone staje w obliczu nie tylko zagadki, jaką jest sama Katedra, ale również – tajemnicy planetoid. Właściwości ich budowy oraz zachodzące w obrębie ich roju oddziaływania fizyczne przekraczają możliwości ludzkiej nauki. Staje się to źródłem spekulacji na temat ich prawdziwej natury – jeden z bohaterów sugeruje księdzu, że planetoidy mogą być w istocie wytworem obcej cywilizacji. Wypadek, jakiego w toku dociekań doznaje Lavone, zmusza bohatera do pozostania na planetoidzie, splatając jego los z zagadką Katedry i tajemnicą pochodzenia domniemanych planetoid.

Tytułowa Katedra (która nie jest katedrą w religijnym znaczeniu tego słowa) – to wzniesiona na planetoidzie konstrukcja, której obraz w toku narracji kształtuje się między wytworem zaawansowanej wiedzy i technologii a żywym organizmem. Istota Katedry wymyka się ludzkiemu poznaniu. Powstała za sprawą technologii, jednakże twórcy ograniczyli swoją ingerencję jedynie do podstawowych parametrów projektu, wyznaczających granice jego realizacji. Jej forma to rezultat zainicjowanych przez człowieka, ale rozwijających się już poza jego kontrolą algorytmówalgorytmalgorytmów matematycznych. Efekt tych działań uległ następnie wpływowi jakiegoś obcego oddziaływania, które przekształciło Katedrę w byt o naturze niepoddającej się ludzkiemu rozumieniu. Natura ta manifestuje się w sposób, jaki dla niektórych nabiera znamion religijnej cudowności. W językowym przedstawieniu obcość Katedry manifestuje się poprzez te jej właściwości, za sprawą których wymyka się ona kategoriom ludzkiego poznania. Katedra nie jest świątynią – choć przyciąga ludzi poszukujących doświadczenia mistycznego. Nie jest budynkiem, mimo że posiada pewne architektoniczne cechy. Nie jest dziełem sztuki – choć wzbudza zachwyt. Nie jest również wytworem człowieka, skoro badania ujawniają nieznaną człowiekowi strukturę jej materii i sprzeczne z założeniami twórców właściwości. W końcu nie jest też wytworem natury, skoro siłą sprawczą były wiedza, technologia i koncepcja człowieka. Czym zatem jest? Dwa fragmenty opowiadania pokazują, w jaki sposób Dukaj tworzy literacką reprezentację tego niepojętego bytu.

Każda próba oddania za pomocą środków literackich tego, co obce, staje się zmaganiem z samą materią języka. Językowy obraz świata jest częścią kultury, więc każda próba wyjścia w języku poza to, co ludzkie, znane, wyrażalne, staje się też próbą wyjścia poza język. Jak bowiem w pełni wyrazić to, co obce, nieludzkie, skoro język definitywnie zakorzeniony jest w ludzkim doświadczeniu świata?

Katedrę zadedykował pisarz „Pamięci Antonio Gaudiego, sztuki jego wyobraźni” [Jacek Dukaj, Katedra , [w:] tenże, W kraju niewiernych, s. 447]. Idąc tym tropem, czytelnik dostrzeże zapewne powinowactwo wyobrażonej przez Dukaja Katedry z zaprojektowanym przez Gaudiego, znajdującym się wciąż w trakcie budowy kościołem Sagrada Familia w Barcelonie.

Opowiadanie Jacka Dukaja Katedra zostało rozsławione za sprawą luźno z nim związanego, krótkiego filmu animowanego (2002) w reżyserii Tomasza Bagińskiego, nominowanego do Oscara. Trwająca niespełna 7 minut animacja powstawała przez 3 lata, realizowana przez samodzielnie pracującego twórcę. Projekt otworzył reżyserowi drogę do światowej kariery w dziedzinie animacji.

Słownik