NizinanizinaNizina definiowana jest jako wielka forma ukształtowania terenu, której powierzchnia jest płaska, lekko falista, falista lub pagórkowata. W Polsce na ogół przyjmuje się, że jest to obszar, który leży na wysokości od 0 do 300 m n.p.m. Kryterium wysokościowe jednak nie zawsze jest takie same np. przyjmowana jest też wysokość od 200 do 500 m n.p.m. Zależy to zazwyczaj od ogólnych cech orograficznych kontynentu (większych jego fragmentów) lub od cech konkretnej niziny.

Uwzględniając tylko kryterium wysokościowe, można stwierdzić, że pas pobrzeży i pojezierzy to też niziny. Dlatego w licznych źródłach można spotkać informacje, że w Polsce dominują niziny (zajmujące 91% powierzchni) tworzące Niż Polski. Biorąc jednak pod uwagę strukturę środowiska, regiony te należy rozróżnić, ponieważ występują tam specyficzne formy rzeźby, zróżnicowane utwory powierzchniowe, odmienny układ sieci rzecznej i inny klimat.

Niziny Środkowopolskie obejmują prawie 38% powierzchni Polski. Położone są pomiędzy zasięgiem fazy leszczyńskiej zlodowacenia Wisły od północy, a Przedgórzem Sudeckim i pasem wyżyn od południa. Pas nizin jest bardzo rozległy, a jego granice mają nieregularny przebieg.

RYQey3gjauZKY

Mapa Polski. Pas nizin środkowopolskich biegnie przez Polskę od zachodu na skos w górę w kierunku północno-wschodnim. Jest zaznaczony kolorem zielonym. Powyżej pasa obszar zaznaczono kolorem jasnozielonym, poniżej niego żółtym, a na południu Polski jasnopomarańczowym.

Południową część Niżu Polskiego stanowi krajobraz staroglacjalny. Zajmuje powierzchnię ok. 112 000 kmIndeks górny 2². Wysokość bezwzględna waha się od 65 do 300 m n.p.m. Wysokość terenu sukcesywnie wzrasta z północy na południe. Jednakże występują zaburzenia (progi) w formie wzgórz (Dalkowskie, Trzebnickie i inne) lub wysoczyzn (Łódzka, Rawska i inne), które przebiegają przez środek strefy staroglacjalnej z zachodu na wschód.

Staroglacjalna rzeźba nizin środkowopolskich ukształtowała się w wyniku przekształcenia przez procesy peryglacjalne (erozji, denudacjidenudacjadenudacji i akumulacji), form powstałych w czasie zlodowaceń środkowopolskich, w warunkach zimnego klimatu (peryglacjalnego)klimat peryglacjalnyzimnego klimatu (peryglacjalnego). W tych warunkach zachodziło niszczenie form wyniesionych (wzgórz i pagórów) oraz akumulacja materiału w obniżeniach. Ich skutkiem było zrównanie rzeźby terenu oraz zmniejszenie spadków i deniwelacji.

Do charakterystycznych cech krajobrazu staroglacjalnego zalicza się:

• występowanie równin denudacji peryglacjalnej, które reprezentowane są np. przez zdenudowane wysoczyzny,

• występowanie ostańcowych wzniesień o długich stokach (Wał Trzebnicki) i stopni krawędziowych (Wzniesienia Łódzkie),

• obecność niecek i dolin denudacyjnych, które współcześnie są odmładzane wskutek procesów erozji,

• bardzo mała, w porównaniu z rzeźbą młodoglacjalną, liczba zagłębień bezodpływowych,

• mała jeziorność,

• występowanie rozległych pól piasków przewianych i wydm śródlądowych, które są związane z dużą rozległością pradolin i piaszczystych teras w dolinach rzecznych oraz obecnością równin sandrowych i wysoczyzn zbudowanych z pisaków rzecznolodowcowych (fluwioglacjalnych).

Można więc stwierdzić, że krajobraz nizin środkowopolskich jest mało zróżnicowany. Dominują równiny o niemal płaskiej lub falistej powierzchni, miejscami urozmaicone rozległymi, niskimi pagórami i wzgórzami pochodzenia glacjalnego (ostańcami morenowymi, kemami) oraz wzgórzami wydmowymi. Są one rozcięte przez rozległe pradoliny z rozbudowanym systemem teras zalewowych i nadzalewowych, wykorzystywane obecnie przez największe rzeki Polski (np. środkowa Wisła, Narew, Bug, Noteć, dolna Warta), płytkie i szerokie doliny mniejszych rzek oraz płaskie i rozległe obniżenia. Na tym obszarze występują też rozległe, w większości zabagnione, równiny zastoiskowe.

W podziale pasa nizin wyróżnia się 6 dużych regionów:

• Nizina Wielkopolska,

• Nizina Śląska,

• Nizina Mazowiecka,

• Nizina Podlaska,

• Polesie.

W regionalizacji fizycznogeograficznej Polski noszą one jednak inne nazwy. Na omawianym obszarze wyróżnione zostały cztery podprowincjepodprowincjapodprowincje: Niziny Sasko‑Łużyckie, Niziny Środkowopolskie, Wysoczyzny Podlasko‑Białoruskie i Polesie.

Klimat tego pasa charakteryzuje się wzrostem kontynentalizmu w kierunku wschodnim. Jego oddziaływanie najlepiej widoczne jest w różnicy temperatury między latem a zimą, tj. zimą na wschodzie jest chłodniej niż na zachodzie, a latem wartości temperatury są podobne w całym pasie. Najwyższe średnie roczne temperatury i najdłuższy okres wegetacyjny w Polce (powyżej 230 dni) występuje na obszarze Niziny Śląskiej. Związane jest to z położeniem geograficznym tego regionu, m.in. na południu w strefie większego promieniowania słonecznego. Dodatkowo obszar znajduje się w dużej odległości od kontynentalnych mrozów w okresie zimy oraz w bliskim sąsiedztwie Sudetów, które tworzą naturalną barierę - góry te blokują napływ chłodnego powietrza.

Przez teren Nizin Środkowopolskich płyną największe rzeki Polski. Wykorzystują one bardzo często pradoliny. Jednak część z nich utworzyła i w dalszym ciągu kształtuje własne doliny, np. dolina Wisły, Odry, Warty, Bugu, Narwi. Właśnie te formy urozmaicają rzeźbę terenu tego pasa.

Odra jest rzeką przepływającą poprzecznie poprzez Nizinę Środkowopolską. Pradolina Odry stanowi  wydłużoną dolinę o licznych starorzeczach i meandrującym korycie. Miejscowo występują również mokradła oraz reliktowe skupiska dębów.

Na obszarze Nizin Środkowopolskich bardzo rzadko spotyka się jeziora naturalne. Jeżeli już, to na Polesiu, a ich geneza jest związana z procesami krasowymi. Pozostałe jeziora to starorzecza w dolinach rzecznych lub stawy bezodpływowe na terenach podmokłych. Na tym obszarze spotykane są zbiorniki sztuczne, które bardzo często mylnie nazywane są jeziorami. Są to m.in. Jezioro Zegrzyńskie, Jezioro Siemianowskie, Jezioro Sulejowskie, Jezioro Turawskie, Jeziorsko.

R6fvdsYPN4h1H

Zdjęcie ukazuje jezioro, po którym płynie żaglówka. Na pierwszym planie jest fragment piaszczystego brzegu. Pada na niego cień drzewa. Po drugiej stronie jeziora rosną drzewa. Pogoda jest słoneczna.

R1JNPzb5e6NmQ

Zdjęcie ukazuje taflę jeziora. Na środku zbiornika jest łódka. Brzeg jeziora, po lewej stronie zdjęcia, jest porośnięty drzewami.

RENPPObRw5UCb

Zdjęcie ukazuje lekko falującą taflę jeziora. Po prawej stronie zdjęcia znajduje się brzeg jeziora porośnięty trawą.

W pasie Nizin Środkowopolskich na obszarze równinnym dominują słabe gleby bielicowe i płowe. Natomiast w dolinach rzecznych oraz innych wilgotnych obniżeniach terenu występują lepsze gleby bagienne, mady oraz miejscami bardzo dobre czarne ziemie.

Najlepsze gleby występują w regionie Niziny Śląskiej. W okolicach Wrocławia występują czarne ziemie, mady i gleby brunatne. Natomiast na Płaskowyżu Głubczyckim wytworzyły się czarnoziemy o grubej pokrywie lessowej.

Jak już wiesz, na Nizinach Środkowopolskich występuje krajobraz staroglacjalny strefy peryglacjalnej, w granicach którego wyróżnia się:

• równiny denudacyjne - rozległe, bezleśne, płaskie lub lekko pofałdowane,

• doliny rzeczne,

• pradoliny,

• kotliny,

• wzgórza ostańcowe,

• wydmy śródlądowe,

• pokrywy lessowe.

Dodatkowo, ważnym aspektem na Nizinie Mazowieckiej liczne doliny i niecki denudacyjne ukształtowane w warunkach peryglacjalnych powodują rozcinanie ciągów morenowych, co sprawia, że występują tu studnie artezyjskie.

W obrębie Niziny Środkowopolskiej, na obszarze Niziny Wielkopolskiej znajdują się złoża węgla brunatnego w okolicy Bełchtowa oraz Turka oraz pokłady soli kamiennej w okolicy Kłodawy.

Słownik