Jerozolima

Niektórzy badacze wskazują, że nazwa Jerozolima może być tłumaczona jako „miasto pokoju”. Trudno jednak o bardziej nieadekwatne określenie. Od początku swojego istnienia Jerozolima przechodziła z rąk do rąk – Żydzi, Rzymianie, Persowie, muzułmaniemuzułmanin muzułmanie, krzyżowcy (chrześcijanie), a w końcu Turcy odcisnęli swoje piętno na tym mieście, nieustannie niemal zdobywanym, zrównywanym z ziemią i odbudowywanym.

Dla każdej z tych grup Jerozolima stawała się istotnym ośrodkiem życia politycznego, kulturalnego i religijnego. Dlatego też dziś odgrywa ona ważną rolę w trzech wielkich religiach monoteistycznychreligia monoteistycznareligiach monoteistycznych: judaizmiejudaizmjudaizmie, chrześcijaństwie i islamie, a także kilku mniej licznych wyznaniach.

RjRb8xxZFUCZm1

Zdjęcie przedstawia widok na miasto. Na tle licznych budynków mieszkalnych wyróżnia się świątynia. Ma niebieskie ściany i liczne witraże i złotą, dużą kopułę.

Wyznawcy judaizmu uważają Jerozolimę za święte miasto, ponieważ to tutaj od X w. p.n.e. znajdowała się świątynia jerozolimska, o której Biblia wspomina 632 razy. Do dziś pozostał ze świątyni tylko zachodni mur, który dla Żydów jest miejscem świętym – synagogisynagogasynagogi na całym świecie tradycyjnie buduje się tak, aby były skierowane w stronę Jerozolimy, codzienne żydowskie modlitwy również odmawia się w tym kierunku.

Dla muzułmanów Jerozolima jest jednym z trzech świętych miast. Wyznawcy islamu wierzą, że Mahomet odbył miradż – „nocną podróż” na cudownym wierzchowcu z Mekki do najdalszego meczetu (stąd nazwa meczetu Al‑Aksa). Z położonej nieopodal skały prorok dostąpił wniebowstąpienia w towarzystwie archanioła Dżibrila (Gabriela), co upamiętnia Kopuła na Skale. Obie te budowle znajdują się na Wzgórzu Świątynnym w Jerozolimie.

Według izraelskiego prawa Jerozolima jest stolicą Izraela – tutaj znajduje się oficjalna siedziba prezydenta, większość urzędów państwowych, Sąd Najwyższy oraz parlament. Autonomia Palestyńska również planuje utworzenie we wschodniej Jerozolimie (czyli części obejmującej dzielnicę arabską) stolicy swojego państwa. Społeczność międzynarodowa stara się pozostać neutralna w tym konflikcie – większość państw ma swoje placówki dyplomatyczne w Tel Awiwie. Jedynie Stany Zjednoczone i Gwatemala uznają Jerozolimę za stolicę Izraela (od 2017 r.). Warto też zwrócić uwagę na etniczny podział mieszkańców Jerozolimy – niecałe 70% to ludność pochodzenia żydowskiego, około 30% – arabskiego. Mimo podziału na dzielnice nie jest też możliwe wydzielenie części zamieszkałej wyłącznie przez Żydów i wyłącznie przez Arabów.

Woda

Żydzi, którzy na początku XX wieku, pobudzeni ideami syjonizmusyjonizmsyjonizmu, zaczęli licznie napływać na terytorium Palestyny, zmuszeni byli kupować od zamieszkujących te terytoria Arabów wodę, zanim wydrążyli swoje własne studnie. Od samego początku ich masowej obecności na Bliskim Wschodzie świadomość zależności przetrwania od dostępu do wody była więc obecna i silna.

Konflikt izraelsko‑arabski można przypisać, do pewnego stopnia, sporom o rzadkie i cenne zasoby wodne dorzecza Jordanu i jego warstw wodonośnych. Izrael i Autonomia Palestyńska dzielą rzekę Jordan oraz cztery baseny wodonośne wód podziemnych z trzema innymi krajami nadbrzeżnymi – Jordanią, Syrią i Libanem. Nadbrzeżna warstwa wodonośna jest wspólna dla Izraela i Strefy Gazy. Od 1967 r. Izrael kontroluje oba te zasoby wodne i może reglamentowaćreglamentować reglamentować wodę Palestyńczykom. Mieszkańcy Autonomii Palestyńskiej zarzucają Izraelowi dyskryminacyjną politykę w zakresie podziału wody, Izrael zaś oskarża Palestyńczyków o kradzieże tego zasobu.

Religia

RNiX6GAYMM2EU1

Rysunek przedstawia gwiazdę Dawida. Gwiazda składa się z dwóch zachodzących na siebie trójkątów równoramiennych (najczęściej równobocznych) obróconych względem siebie.

Chociaż wzorem wielu społeczeństw państw zachodnich ludność Izraela w coraz większym stopniu laicyzujelaicyzacjalaicyzuje się, nadal zdecydowaną większość (ponad 70%) stanowią wyznawcy judaizmu. Znakomita większość Palestyńczyków to muzułmanie – wyznawcy islamu. W przypadku tego wyznania nie tylko nie można mówić, jak w przypadku judaizmu, o postępującym zeświecczeniu wyznawców, a wręcz przeciwnie – o coraz silniejszych tendencjach do radykalizacji postaw wyznawców (islamizmislamizmislamizm, fundamentalizmfundamentalizm fundamentalizm islamski).

R1J2tfXAZtDHz1

Zdjęcie przedstawia symbol islamu. Obok sierpu księżyca, z prawej strony umiejscowiona jest pięcioramienna gwiazda.

Różnice religijne, umiejętnie podsycane przez polityków świeckich i duchowych przywódców, przyczyniają się do zaostrzenia konfliktu i przeniesienia go ze sfery sprzeczności interesów do wymiaru emocjonalnego.

Syjonizm i nacjonalizm arabski

Syjonizm to nazwa ruchu społeczno‑politycznego wywodząca się od nazwy wzgórza Syjon w Jerozolimie, na którym stała świątynia jerozolimska. Celem tego zapoczątkowanego pod koniec XIX wieku ruchu było odtworzenie żydowskiej siedziby narodowej na terenach starożytnego Izraela. Obecnie to także podtrzymywanie jedności i jego więzi z państwem Izrael narodu żydowskiego żyjącego w rozproszeniu.

Umiędzynarodowienie konfliktu, niejednoznaczna polityka mocarstw

Co ciekawe, Arabowie i Żydzi w miarę zgodnie koegzystowali na dzisiejszych spornych terenach aż do końca istnienia Imperium OsmańskiegoImperium OsmańskieImperium Osmańskiego. Jednak po I wojnie światowej, kiedy terytorium to objęła swoim mandatemmandatmandatem Wielka Brytania, stopniowo narastały konflikty pomiędzy tymi grupami etnicznymi. Jednym z czynników, które się do tego przyczyniały, była niejednoznaczna polityka Wielkiej Brytanii. Ulegając naciskom różnych środowisk, czyniła ona wiele obietnic każdej z tych grup, podsycając nadzieje na posiadanie własnego państwa. Kulminacyjnym punktem tej polityki była tzw. deklaracja Balfoura, która z jednej strony nie zawierała żadnych jednoznacznych zobowiązań względem Żydów czy Arabów, z drugiej zaś poddawała się wielorakim interpretacjom. W efekcie po każdej ze stron krystalizował się konflikt i nasilały nacjonalistyczne nastroje.

Również w czasie zimnej wojny mocarstwa, takie jak Stany Zjednoczone czy ZSRS, wykorzystywały antagonizmantagonizmantagonizm żydowsko‑arabski do swoich celów. Państwa te przy okazji przyczyniały się do pogłębiania podziałów między zwaśnionymi stronami.

Spirala przemocy, wzajemne krzywdy

Konflikty izraelsko‑arabskie czy żydowsko‑arabskie trwają przynajmniej od ponad pół wieku, czyli od powstania państwa Izrael. W tym czasie obie strony posunęły się do najróżniejszych okrucieństw, niezwykle trudnych do zapomnienia i odłożenia na bok podczas prowadzenia negocjacji, których celem miałoby być trwałe rozwiązanie problemu. Często, nawet jeśli politykom udaje się wznieść ponad potrzebę zemsty za wyrządzone krzywdy i ustalić jakieś rozwiązanie zbliżające dwie strony do ostatecznej normalizacji sytuacji, część społeczeństwa po każdej ze stron nie będzie skłonna przyjąć tych rozwiązań. Zdarzało się nawet, że pragnienie zemsty było tak silne, że społeczeństwo zwracało się przeciwko własnym, nie dość radykalnym politykom, jak na przykład w przypadku zamachu na izraelskiego premiera Icchaka Rabina dokonanego przez ultraprawicowegoultraprawicowyultraprawicowego izraelskiego nacjonalistę Jigala Amira w 1995 r.

Żydowskie osadnictwo

Po wojnie sześciodniowej w 1967 r. rozpoczął się trwający do dziś proces zasiedlania przez żydowskich obywateli Izraela terenów arabskich zajętych w tym konflikcie. Większość osiedli utworzonych na Zachodnim Brzegu Jordanu, w Strefie Gazy i na Wzgórzach Golan powstała za zgodą, a często przy wsparciu izraelskiego rządu. W świetle prawa międzynarodowego osiedla te są nielegalne, ich tworzenie odbywa się też często z naruszeniem prawa własności i jako takie potępiane są zarówno przez zdecydowaną większość członków ONZ, jak i sekretarza generalnego Organizacji.

Problem osiedli to jednak nie tylko kwestie prawne – osiągnięcie porozumienia w tej kwestii jest trudne przede wszystkim ze względu na fakt, że w efekcie tego procesu wielu obywateli Izraela ma na tych terenach swoje domy, których nie chce opuszczać.

Kwestie ekonomiczne

Niebagatelną rolę w konflikcie izraelsko‑arabskim odgrywają kwestie ekonomiczne, zarówno na poziomie izraelskiego społeczeństwa, jak i w relacjach pomiędzy Izraelem i Palestyną.

W społeczeństwie izraelskim na wewnętrzne podziały etniczne nakładają się również podziały ekonomiczne – animozje biedniejszej, arabskiej części społeczeństwa pogłębiane są ze względu na lepszą materialnie sytuację żydowskiej części społeczeństwa. Podobnie w przypadku relacji na poziomie Izrael – Palestyna: siła ekonomiczna żydowskiego państwa potęguje frustrację i niechęć ze strony Palestyńczyków.

Politycy i sytuacja wewnętrzna

Do pogłębiania konfliktu izraelsko‑arabskiego niejednokrotnie przyczyniali się i wciąż to robią politycy po każdej ze stron, skwapliwie wykorzystujący wzajemną niechęć grup etnicznych. Budują swój polityczny kapitałkapitał politycznypolityczny kapitał poprzez straszenie wspólnym wrogiem. Izraelskie społeczeństwo jest wewnętrznie bardzo zróżnicowane. Żydzi, którzy, korzystając z prawa powrotu, osiedlili się w tym państwie, wywodzą się z najróżniejszych rejonów świata – zupełnie inną mentalność mają więc obywatele Izraela przybyli z Rosji i Izraelczycy, którzy przesiedlili się ze Stanów Zjednoczonych. Inni są wywodzący się z Europy Żydzi aszkenazyjscy, inni Sefardyjczycy, którzy po wypędzeniu z Półwyspu Iberyjskiego w XV wieku znaleźli schronienie między innymi w północnej Afryce i stamtąd wracali do Izraela.

Religia państwowa – judaizm – również podlega rozmaitym podziałom. Z jednej strony mamy grupę ortodoksów, rygorystycznie przestrzegających zasad judaizmu, z drugiej wyznawców judaizmu reformowanego, zdecydowanie bardziej liberalnego w swoich regułach. Laicyzuje się też znaczna część izraelskiego społeczeństwa. Silny wizerunek wspólnego wroga jest jednym z ważnych elementów państwowej polityki, pozwalającym odsunąć wewnętrzne podziały na dalszy plan i integrować społeczeństwo.

W przypadku ludności arabskiej ogromną rolę odgrywają ugrupowania radykalne, których sensem istnienia jest trwanie konfliktu. Swój byt opierają one na nienawiści do Izraela. HezbollahHezbollahHezbollah czy HamasHamasHamas nie mogą być realnie zainteresowane zakończeniem konfliktu, dzięki któremu utrzymują swoją pozycję w społecznościach arabskich. Ich przywódcy więc torpedować będą wszelkie próby wypracowania porozumienia między Żydami i Arabami.

Mur

W 2002 r. Izrael rozpoczął budowę tzw. muru bezpieczeństwa, czyli systemu fortyfikacji, bariery terenowej, której celem jest ochrona izraelskich obywateli przed ewentualnymi atakami terrorystycznymi ze strony mieszkańców Zachodniego Brzegu Jordanu. W murze jest kilkadziesiąt bram, jednak Palestyńczycy, z których wielu mieszka po jednej, a np. pracuje po drugiej stronie muru, mogą korzystać tylko z części z nich. Za każdym razem też, gdy przekraczają tę barierę, kontrolowani są przez izraelskich żołnierzy, którzy często dopuszczają się wobec nich m.in. szykan słownych. Sytuacji nie poprawia fakt, że mur zbudowano w dużej części na terytoriach palestyńskich lub w taki sposób, że po stronie izraelskiej pozostawia nielegalne żydowskie osiedla.

RNaFEI6o6jXpY

Zdjęcie przedstawia wysoki, betonowy mur. Obok widoczny jest piach, resztki gruzów i śmieci.

Przeciwko budowie i istnieniu muru protestują Palestyńczycy, jednak głosy sprzeciwu słychać również ze strony światowej opinii publicznej. Międzynarodowy Trybunał SprawiedliwościMiędzynarodowy Trybunał SprawiedliwościMiędzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości nazwał barierę „murem apartheiduapartheidapartheidu” i w 2004 r. ocenił ją jako sprzeczną z prawem międzynarodowym.

Izrael wyjaśnia, że mur jest niezbędny do ochrony ludności cywilnej przed atakami palestyńskich terrorystów. Na poparcie swoich słów przytacza dane o spadku takich incydentów po wybudowaniu bariery.

Słownik