Ubezpieczenia społeczne

Ubezpieczenia społeczne mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa socjalnegobezpieczeństwo socjalnebezpieczeństwa socjalnego osobom, które z przyczyn od nich niezależnych nie mogą uzyskiwać dochodów z własnej pracy. Mają one charakter powszechny i poza szczególnymi wyjątkami obejmują wszystkich pracowników. Są także obowiązkowe – nie ma możliwości odstąpienia od nich, odmowa płacenia składek jest zaś złamaniem prawa. Inaczej niż w przypadku podatków, wywiązywanie się ze zobowiązań finansowych tego rodzaju daje obywatelom, po spełnieniu określonych warunków, prawo do świadczeń. Składki na ubezpieczenia społeczne ustalane są proporcjonalnie do poziomu wynagrodzeń ubezpieczonych. Zasada proporcjonalności dotyczy także wypłacanych świadczeń – wysokość emerytur, rent oraz zasiłków uzależniona jest od wkładu pracy. Wypłatę świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych gwarantuje państwo.

R5Asq8qt6zCTJ1

Grafika przedstawia logo ZUS. Są to trzy zielone litery.

Zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych realizują w Polsce Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS)Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS)Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS)Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS)Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). Obie te instytucje funkcjonują na podstawie ustaw, a nadzór nad nimi sprawuje Rada Ministrów. ZUS i KRUS pobierają składki na ubezpieczenia społeczne, które co do zasady ustalane są jako odsetek uzyskiwanych przez pracowników przychodów. Składki obciążają pracowników oraz pracodawców.

Ubezpieczenie emerytalne

Składka wynosi 19,52% przychodu i płacona jest po połowie przez pracodawcę oraz przez ubezpieczonegoubezpieczonyubezpieczonego pracownika. Odprowadzane w ten sposób środki trafiają na indywidualne konto w ZUS, gdzie każdego roku są waloryzowane. W przypadku niektórych osób ubezpieczonych niewielka część składki (2,92% przychodu) trafia do Otwartych Funduszy Inwestycyjnych (OFE), które zgromadzony w ten sposób kapitał inwestują na rynku papierów wartościowych. Po osiągnięciu wieku emerytalnego (65 lat dla mężczyzn i 60 lat dla kobiet) osoba ubezpieczona nabywa prawo do emerytury, która wypłacana jest dożywotnio. Obowiązujący w Polsce system opiera się na tzw. zdefiniowanej składce. Oznacza to, że wysokość comiesięcznej emerytury uzależniona jest od wysokości środków zgromadzonych na indywidualnym koncie w ZUS oraz na rachunku OFE. Państwo ustala jednak minimalną wysokość emerytury. Przyznawana jest ona każdemu emerytowi, który spełnia ustawowe warunki dotyczące czasu ubezpieczenia, niezależnie od zgromadzonego przez lata kapitału. Emerytury wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Ubezpieczenie rentowe

Składka wynosi 8% przychodu. 6,5% opłaca pracodawca, a 1,5% pracownik. Ubezpieczenie gwarantuje świadczenia pieniężne związane z utratą zdrowia lub życia. Jest to przede wszystkim renta wypłacana osobie, która na skutek choroby stała się niezdolna do pracy. Może to być również renta szkoleniowa przyznawana na przekwalifikowanie zawodowe ubezpieczonego, który ze względu na stan zdrowia nie może pracować w dotychczasowym zawodzie. W ramach tego samego ubezpieczenia wypłacane są ponadto renty rodzinne (po śmierci ubezpieczonego), dodatki pielęgnacyjne (po ukończeniu 75 lat lub w przypadku niezdolności do samodzielnej egzystencji) oraz zasiłki pogrzebowe (dla osoby, która pokryła koszty pogrzebu ubezpieczonego). Świadczenia wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa – tzw. ubezpieczenie chorobowe

Składka wynosi 2,45% przychodu i obciąża wyłącznie pracownika. Ubezpieczenie daje prawo do zasiłku chorobowego, czyli świadczenia wypłacanego osobie zatrudnionej, pozostającej na zwolnieniu lekarskim. Zgodnie z polskim prawem pracownikowi przejściowo niezdolnemu do pracy z powodu choroby pracodawca z własnych zasobów wypłaca przez pierwsze 33 dni nieobecności (14 dni w przypadku osób, które mają więcej niż 50 lat) wynagrodzenie chorobowe. Wynosi ono od 80% do 100% wysokości wynagrodzenia za pracę. W kolejnych dniach pracownik pozostający na zwolnieniu lekarskim otrzymuje zasiłek chorobowy finansowany już przez ZUS (jego wysokość wynosi od 70% do 100% kwoty wynagrodzenia). Wypłacany jest on albo przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, albo w przypadku dużych zakładów pracy przez samego pracodawcę, ale ze środków ZUS. To samo ubezpieczenie daje ponadto prawo do pobierania zasiłku macierzyńskiego (na wychowanie dziecka) oraz zasiłku opiekuńczego (z tytułu opieki nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny).

Ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych – tzw. ubezpieczenie wypadkowe

Składka zależy od wielkości zakładu pracy oraz profilu jego działalności (w przypadku małych przedsiębiorstw ustalona jest ryczałtowo na poziomie 1,67%) i jest w całości opłacana przez pracodawcę. Dzięki temu ubezpieczeniu pracownicy mają prawo do świadczeń w przypadku utraty zdolności do pracy – w wyniku wypadku przy pracy lub na skutek choroby zawodowej. Takimi świadczeniami mogą być zasiłki chorobowe i świadczenia rehabilitacyjne.

Ubezpieczenia społeczne dla rolników

Poza powszechnym systemem ubezpieczeń społecznych znajdują się rolnicy oraz ich rodziny. Choć mają prawo do analogicznych świadczeń co inne grupy zawodowe, płacą składki według odrębnych zasad. Ich ubezpieczycielem nie jest ZUS, ale funkcjonująca niezależnie Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS).

W ramach systemu KRUS rolnicy podlegają dwóm obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: (1) emerytalno‑rentowemu oraz (2) wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu. Wysokość składki za to pierwsze uzależniona jest od powierzchni gospodarstwa rolnego, a także od tego, czy rolnik prowadzi dodatkowo pozarolniczą działalność gospodarczą. W 2019 roku wynosiła ona miesięcznie od 94 zł do 545 zł. Składka z tytułu ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego jest zryczałtowana i wynosi 42 zł miesięcznie.

Ze względu na niskie składki oraz bardzo dużą liczbę świadczeniobiorców w relacji do liczby płatników składekpłatnik składekpłatników składek KRUS tylko niewielką część świadczeń finansuje ze zgromadzonych wpłat rolników. Fundusz ten w ok. 90% jest subwencjonowany z budżetu państwa.

Słownik