Do gromady roślin nagonasiennychnagonasienne (nagozalążkowe)roślin nagonasiennych (nagozalążkowych – Gymnospermae) zaliczamy dwie podgromady: nagozalążkowe wielkolistne (Cycadophytina) i nagozalążkowe drobnolistne (Coniferophytina).

Rd2dsffLYMx4A1

Zdjęcie przedstawia gruby pęd rośliny, z którego gdzieniegdzie wyrastają liście o kształcie pióropuszy. Powierzchnia łodygi pokryta jest zdrewniałymi łuskami.

Do podgromady nagozalążkowych wielkolistnych należą cztery klasy: paprocie nasienne (Pteridospermopsida), benetyty (Bennettitopsida), sagowce (Cycadopsida) i gniotowe (Gnetopsida). Paprocie nasienne i benetyty to grupy wymarłe. Sagowce i gniotowe zachowały się do czasów współczesnych i są reprezentowane przez nieliczne gatunki reliktowegatunek reliktowygatunki reliktowe. Nagozalążkowe wielkolistne charakteryzują się obecnością dużych i silnie podzielonych liści. Ich łodygi wykazują słaby przyrost na grubość. Drewno wtórne zbudowane jest z cewek, a dzięki dużej zawartości tkanek miękiszowych ma luźną strukturę. Zalążki u form pierwotnych znajdują się na liściach zarodnionośnychliść zarodnionośnyliściach zarodnionośnych (sporofilach), które nie różnią się od liści płonnychliść płonnyliści płonnych. Formy bardziej zaawansowane mają liście zarodnionośne znacznie mniejsze od płonnych, często słabo podzielone lub niepodzielone wcale. Wówczas sporofile zebrane są w szyszkowaty twór zwany strobilemstrobilstrobilem.

Do podgromady nagozalążkowych drobnolistnych należą trzy klasy: kordaitowe (Cordaitopsida), miłorzębowe (Ginkgopsida) i szpilkowe (Coniferopsida). Kordaitowe to grupa wymarła. Miłorzębowe i szpilkowe zachowały się do czasów współczesnych. Obecnie do klasy miłorzębowych jest zaliczany tylko jeden gatunek, chociaż dawniej grupa ta była bardziej zróżnicowana. Natomiast klasa szpilkowych jest licznie reprezentowana – zaliczamy do niej ok. 600 żyjących gatunków. Nagozalążkowe drobnolistne charakteryzują się małymi, zazwyczaj niepodzielonymi liśćmi. Łodygi wykazują silny przyrost na grubość. Drewno wtórne zbudowane jest z cewek, a dzięki małej zawartości tkanek miękiszowych ma zwartą strukturę. Zalążki u form pierwotnych umieszczone są na szczytach gałązek. U form bardziej zaawansowanych gałązki z zalążkami zrastają się z łuskami wpierającymi i przesuwają się na ich powierzchnię.

Klasyfikację roślin nagonasiennych występujących we współczesnej florze przedstawia poniższy schemat.

Sagowce to klasa nagozalążkowych wielkolistnych, licząca obecnie ok. 100 gatunków. Do grupy tej należą rośliny występujące wyłącznie w klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Żyjący przedstawiciele sagowców zaliczani są do tzw. żywych skamieniałościżywa skamieniałośćżywych skamieniałości

Rośliny te mają zdrewniałe pędy i zróżnicowany pokrój ciała. Niektóre gatunki posiadają krótki, gruby pień zagrzebany w ziemi, a ponad podłoże wystają jedynie liście. Inne gatunki mają postać wysokich drzew z pióropuszem liści na szczycie, przez co przypominają nieco palmy. Istnieją także gatunki będące epifitamiepifityepifitami.

R1FGU2dgi5TiO1

Ilustracja przedstawiająca roślinę o długich łodygach, z ułożonymi naprzemianlegle liśćmi. Liście są wąskie i owalne. łodygi rośliny rosną gęsto, wokół grubego, okrągłego pnia o łuskowatej nawierzchni. Z pnia wyrasta długi, gruby, owalny rdzeń.

Pnie sagowców odznaczają się prymitywną budową. W budowie łodygi pierwotnej widoczne są: duży rdzeń, pojedynczy pierścień wiązek przewodzących i kora pierwotna. W budowie łodygi wtórnej zaznacza się niewielki udział drewna wtórnego i znaczny tkanek miękiszowych. System korzeniowy jest słabo rozwinięty. Liście są duże, pojedynczo, czasem podwójnie pierzastozłożone, tworzące na szczycie pnia pióropusz. Budowa anatomiczna pnia oraz pokrój liści sagowców przypomina stosunki panujące u paproci nasiennych.

Sagowce są roślinami dwupiennymidwupiennośćdwupiennymi. Wytwarzają kwiaty męskie i żeńskie, które rozwijają się na dwóch różnych osobnikach.

Kwiaty męskie mają postać szyszki (mikrostrobilu), składającej się z licznych łuskowatych liści zarodnionośnych (mikrosporofili), zwanych pręcikami. Po spodniej stronie pręcików znajdują się zarodnie (mikrosporangia), produkujące ziarna pyłku (mikrospory).

Kwiaty żeńskie u u form prymitywnych mają kształt liści płonnych, choć są od nich mniejsze i pozbawione chlorofilu. U form bardziej zaawansowanych przyjmują postać łuskowatych liści zarodnionośnych (makrosporofili), zwanych owocolistkami. Twory te grupują się w szyszkowaty kwiatostan (makrostrobil), który u niektórych gatunków osiąga długość 1 m i wagę ok. 40 kg. U podstawy owocolistków znajdują się duże zalążki. Ziarna pyłku przenoszone są przez wiatr. Gdy dostaną się na okienko zalążka, ośrodek wydziela krople lepkiego płynu, do którego przylepia się pyłek. Wysychający płyn wciąga pyłek do środka zalążka. Ziarno pyłku kiełkuje i powstająca łagiewka pyłkowa wrasta w ośrodek zalążka. Plemniki posiadają liczne wici. Po zapłodnieniu powstają nasiona, które po odpadnięciu od rośliny macierzystej natychmiast kiełkują. Nasiona sagowców nie mają charakteru przetrwalnikowego.

Przedstawicielami sagowców są m.in.: stangeria dziwna (Stangeria eriopus) i Microcycas calocoma.

Gniotowe to klasa nagozalążkowych wielkolistnych, licząca obecnie ok. 80 gatunków. Grupa ta jest wyjątkowa, gdyż jej przedstawiciele posiadają szereg nietypowych cech – zaliczamy do nich: obecność naczyń w drewnie wtórnym, brak rodni w gametoficie żeńskim, redukcję gametofitu męskiego do tworu dwukomórkowego. Cechy te zbliżają gniotowe do roślin okrytonasiennych.

Gniotowe dzielą się na trzy rzędy: przęślowce (Ephedrales), welwiczjowce (Welwitschiales) oraz gniotowce (Gnetales). Charakterystykę każdego z wymienionych rzędów zawiera poniższa tabela interaktywna.

Przęślowce (Ephedrales)

Przęślowce (Ephedrales)

Rząd przęślowce obejmuje jeden rodzaj – przęśl (Ephedra), który liczy ok. 40 gatunków. Do grupy tej należą rośliny występujące w suchym i gorącym klimacie na pustyniach i stepach. Mają postać silnie rozgałęzionych krzewów z drobnymi, łuskowatymi liśćmi, ułożonymi naprzeciwlegle lub okółkowo. Liście szybko odpadają i funkcje fotosyntetyczne przejmuje zielona łodyga. Przęślowce są roślinami dwupiennymi i wiatropylnymi, choć znane są gatunki tworzące obupłciowe kwiatostany wydzielające słodki płyn przyciągający owady – u tych gatunków występuje owadopylność. Łagiewka pyłkowa transportuje dwie nieruchome komórki plemnikowe w kierunku rodni. U przęślowców zachodzi proces przypominający podwójne zapłodnienie, charakterystyczne dla roślin okrytonasiennych. Niektóre gatunki wytwarzają efedrynę – związek chemiczny wykorzystywany m.in do produkcji leków stosowanych w nieżycie nosa.

RMWDnOoo5xuxO

Na zdjęciu widoczny jest krzew, znajdujący się po środku terenu pustynnego. Liście mają kształt pędu w skierowanych ku górze.

R1LMmEgS0nglF

Na zdjęciu widoczny jest krzew, na pędach którego znajdują się liczne żółte kwiatki.

R1EAmPeUNSHQm

Na zdjęciu krzew, na pędach którego widoczne są liczne, zielone grona kwiatowe.

R8ijrYNnkqa1y

Na zdjęciu widoczny jest krzew, na pędach którego znajdują się liczne czerwone kwiatki. Mają one kształt niewielki gron.

Welwiczjowce (Welwitschiales)

Welwiczjowce (Welwitschiales)

Rząd welwiczjowce jest reprezentowany tylko przez jeden gatunek – welwiczję przedziwną (Welwitschia mirabilis). Roślina ta występuje na pustyni Namib w Afryce. Posiada gruby i krótki pień, częściowo zakopany w piasku. Z pnia wyrastają dwa kilkumetrowej długości liście, które rosną przez całe życie rośliny. U starszych osobników liście rozrywają się wzdłuż, tworząc taśmowate odcinki. Jest to roślina dwupienna i owadopylna. Kwiaty obu płci wydzielają słodki płyn przywabiający owady, które uczestniczą w przenoszeniu ziaren pyłku.

RW0xa4H7ExNWH

Na zdjęciu roślina, która płoży się po piaszczystym podłożu. Ma długie, skórzaste liście o kształcie pasów. W centralnej części rośliny znajdują się czerwone kwiaty, o kształcie szpiczastych kolb.

RtszdSF2jTKyB

Na zdjęciu widoczny jest kwiatostan rośliny, liczne szpiczaste, czerwone kolby.

Rg92FiGFaza4w

Na zdjęciu liczne szpiczaste kolby, usiane woreczkami pyłkowymi.

R1VT6cnGuBkha

Na zdjęciu widoczny zdrewniały pęd rośliny Oraz kilka nasion. Mają kształt eliptyczny i kremowy kolor. Szczyty nasion są brunatne.

Gniotowce (Gnetales)

Gniotowce (Gnetales)

Rząd gniotowce jest reprezentowany tylko przez jeden rodzaj – gniot (Gnetum). Obejmuje on ok. 40 gatunków występujących w cienistych lasach Azji, Afryki Zachodniej i Ameryki Południowej. Gniotowce mają postać pnączy, rzadziej niewielkich drzew. Liście tych roślin są szerokie, niepodzielone, o siatkowatym unerwieniu, co przypomina budowę liści roślin okrytonasiennych dwuliściennych. Kwiaty męskie i żeńskie zebrane są w kwiatostany. Gametofit żeński nie zawiera rodni, natomiast na górnym biegunie obecne są wolne jądra komórkowe. Kilka z nich ulega zapłodnieniu. Zjawisko wielokrotnego zapłodnienia przypomina proces podwójnego zapłodnienia u roślin okrytonasiennych.

RxNuFQ2AYLzNp

Na zdjęciu widoczny jest krzew o eliptycznych liściach.

RfprVpVSvm821

Na zdjęciu widoczny jest zielony pęd rośliny, który usiany jest licznymi gronkami. Są one rozmieszczone dokoła pe∂u, na całej jego długości.

R1cjPAgHyxPBG

Na zdjęciu zielony pęd rośliny, kwiatostan o kształcie kłosa. Na całej długości pędu znajdują się liczne woreczki pyłkowe.

R6HLWQ5MwnN1E

Na zdjęciu widoczna jest gałąź drzewa, wśród liści znajdują się nasiona. Są czerwone i mają kształt podłużnych gron.

Klasa miłorzębowe jest reprezentowana przez jeden współcześnie żyjący gatunek – miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba), zwany też miłorzębem japońskim. Jest to gatunek endemiczny, występujący na stanowiskach naturalnych jedynie w południowo‑wschodnich Chinach. W naszej strefie klimatycznej jest rośliną ozdobną, często sadzoną w parkach i ogrodach.

R9vh2ErhDV6Zn1

Na zdjęciu widoczny jest skamieniały liść o kształcie wachlarzowatym.

Miłorząb dwuklapowy jest drzewem osiągającym wysokość ok. 30 m. Pień jest silnie rozgałęziony, a w budowie anatomicznej zaznacza się dobrze rozwinięte drewno wtórne. Obecne są długo- i krótkopędy, z których wyrastają charakterystyczne liście – wachlarzowate, widlasto unerwione, osadzone na ogonkach. Jesienią liście przebarwiają się i na zimę opadają z drzewa. Miłorząb to roślina dwupienna i wiatropylna. Rozwój gametofitu męskiego i żeńskiego oraz proces zapylenia i zapłodnienia przebiegają podobnie jak u sagowców.

R2XxyiFPgK0hn1

Ilustracja przedstawia trzy pnie drzewa rosnące w lesie. Drzewa mają grube konary i wystające korzenie. Kora drzew jest karbowana.

Klasa szpilkowe (inaczej iglaste) to najliczniejsza grupa wśród nagonasiennych. Szacuje się, że należy do niej ok. 600 gatunków. Rośliny te występują w strefie klimatu umiarkowanego oraz w strefie borealnej. Szpilkowe mają przeważnie postać drzew, nierzadko osiągających znaczne wysokości (np. sekwoja wieczniezielona – Sequoia sempervirens osiąga ok. 110 m wysokości). Rzadziej mają postać krzewów (np. sosna górska – Pinus mugo, zwana także kosodrzewiną). W budowie wtórnej pnia szpilkowych zaznacza się obecność zwartej kolumny drewna wtórnego, zbudowanego wyłącznie z cewek. W części szczytowej pień rozgałęzia się i tworzy koronę. Na młodych gałęziach obecne są liście, które najczęściej mają postać sztywnych igieł. Przeważnie posiadają one po dwie wiązki przewodzące, biegnące równolegle przez całą długość liścia. U szpilkowych można wyróżnić zarówno krótkopędy, jak i długopędy. Większość roślin z tej klasy jest zimozielona, a ich liście utrzymują się na pędach nawet do 10 lat. Wyjątkiem są drzewa z rodzaju modrzew (Larix), zrzucające liście na zimę. Szpilkowe są wiatropylnewiatropylnośćwiatropylne i jednopiennejednopiennośćjednopienne.

Rodzina cisowate reprezentowana jest przez zimozielone drzewa lub krzewy, zwykle dwupienne i wiatropylne. Rośliny te nie wytwarzają żywicy. Kwiaty męskie mają tarczkowate pręciki, które po spodniej stronie zawierają kilka woreczków pyłkowych. Kwiaty żeńskie posiadają jeden zalążek w nasadzie otoczony pierścieniowatym zgrubieniem. Nasiona okryte są mięsistą, jadalną osnówką. Przynależność systematyczna cisowatych wciąż nie jest jasna. Ich przedstawiciel we florze Polski to cis pospolity (Taxus baccata).

Rodzina cyprysowatych jest reprezentowana przez zimozielone krzewy, rzadziej drzewa, zarówno jednopienne, jak i dwupienne. Ich liście są łuskowate, niekiedy także szpilkowate, ustawione naprzeciwlegle lub po trzy w okółku. Kwiaty męskie mają postać drobnych szyszkowatych strobili. Kwiaty żeńskie tworzą łuski nasienne ułożone parami lub w okółkach, przeważnie z dużą liczbą zalążków na jednej łusce. Kwiaty żeńskie tworzą szyszki, czasem zmięśniałe szyszkojagody. Przedstawiciele cyprysowatych we florze Polski to jałowiec pospolity (Juniperus communis) i jałowiec sabiński (Juniperus sabina).

Rodzina sosnowatych reprezentowana jest przez ok. 240 gatunków. Większość z nich to drzewa, rzadziej krzewy, jednopienne i wiatropylne. Liście, zawsze mające postać igieł, umieszczone są na krótkopędach (np. rodzaj sosna Pinus), długopędach (np. rodzaj jodła Abies) lub jednocześnie na krótkopędach i długopędach (np. rodzaj modrzew Larix). Kwiaty męskie mają postać niewielkich szyszkowatych strobili. Kwiaty żeńskie tworzą dwa rodzaje łusek: nasienne i wspierające, które zestawione są w szyszkę. W czasie dojrzewania nasion szyszka żeńska drewnieje i rozchyla się. Wysypujące się nasiona zaopatrzone są w błoniaste skrzydełko, dzięki któremu mogą być one rozsiewane przez wiatr. Przedstawiciele sosnowatych występujące w Polsce to jodła pospolita (Abies alba) i sosna zwyczajna (Pinus sylvestris)

Słownik