Aby lepiej zrozumieć temat gospodarowania wodą, niezbędne jest przypomnienie, czym są zasoby wodne występujące na świecie. Zasoby wodne to wody występujące na pewnym obszarze, możliwe do wykorzystania w różnorodnych procesach przyrodniczych i działalności gospodarczej człowieka. A zatem potencjalnie zaliczyć do nich można niemal wszystkie wody kuli ziemskiej (rzeczne, jeziorne, morskie, podziemne, glebowe, lód lodowców górskich i polarnych, parę wodną) z wyjątkiem wody zawiązanej wchodzącej w skład biomasy i minerałów. Całkowite zasoby wodne świata wynoszą 1 386 mln kmIndeks górny 3³.

W strukturze zasobów wody na świecie dominują wody mórz i oceanów stanowiące 96,5%. Nie nadają się one do bezpośredniego wykorzystania ze względu na znaczne zasolenie. Woda słodka stanowi około 2,5% (35 029 tys. kmIndeks górny 3³), ale znaczna jej część występuje w postaci stałej w lądolodach, lodowcach i wieloletniej zmarzlinie. W rzeczywistości do dyspozycji pozostaje niespełna 1% ogólnych zasobów wodnych Ziemi, a właściwie jeszcze mniej, bo wykorzystywane powinny być tylko zasoby odnawialnezasoby odnawialne wódzasoby odnawialne. Ich globalna wielkość wynosi 42 810 mld mIndeks górny 3  Indeks górny koniec³  (42 810 kmIndeks górny 3³), czyli 5 933 mIndeks górny 3³/os.

Największe znaczenie gospodarcze mają zasoby odnawialne wód. Ich wielkość zależy od cech klimatu, głównie wysokości opadów i temperatury powietrza wpływającej na wielkość parowania decydujących o klimatycznym bilansie wodnymklimatyczny bilans wodnyklimatycznym bilansie wodnym, budowy geologicznej wpływającej na możliwości retencjiretencja gruntowaretencji wody w gruncie, rzeźby terenu warunkującej wielkość odpływu powierzchniowego oraz od pokrycia terenu modyfikującego procesy obiegu wody, wynikające z wyżej wymienionych czynników. Pobór wód do celów gospodarczych nie powinien przekraczać wielkości zasobów odnawialnych.

R1NtcKQlK39ze

Na mapie świata zaznaczono odnawialne zasoby wód podane w miliardach metrów sześciennych. Wynik poniżej 1,4 miliarda metrów sześciennych ma między innymi Libia i Mauretania. Małymi odnawialnymi zasobami wodnymi charakteryzują się przede wszystkim kraje północnej Afryki oraz w Afryce Południowej Namibia, Botswana, Zimbabwe i Malawi, w Azji Turkmenistan i Uzbekistan, znaczna część Europy, między innymi Estonia, Węgry, Słowacja, Holandia, Belgia. Polska mieści się w przedziale od 76,84 do 156,20 miliardów metrów sześciennych. Najlepsza sytuacja z wartością powyżej 382 miliardów metrów sześciennych jest w następujących krajach: Kanada, USA, Meksyk, niemal cała Ameryka Południowa z wyjątkiem Argentyny, Urugwaju, Paragwaju, Gujany, Surinam i Gujany Francuskiej, w Demokratycznej Republice Konga, Norwegii, Rosji, Gruzji, Azerbejdżanie, Chinach, Indiach, Japonii, Birmie, Indonezji, Malezji i Australii.

Małymi odnawialnymi zasobami wodnymi charakteryzują się m.in. obszary zwrotnikowe i podzwrotnikowe, a także wnętrza kontynentów – np. północna, południowa i wschodnia część Afryki, zwłaszcza strefa Sahelu, a także Bliski Wschód, Wyżyna Irańska, środkowa część kontynentu azjatyckiego (Kazachstan, Mongolia) i niektóre kraje europejskie (w tym Polska). Na tych obszarach częstym zjawiskiem są niedobory wody.

Natomiast dużymi zasobami wodnymi odznaczają się obszary równikowe, monsunowe oraz tereny położone w strefie umiarkowanej chłodnej. Dodatni bilans ma również strefa podbiegunowa. Na terenach tych występuje trwały nadmiar wód.

Zapotrzebowanie na wodę zaspokajane jest głównie  z zasobów wód powierzchniowych. Udział wód podziemnych jest wielokrotnie mniejszy. Do obszarów o największych na świecie zasobach odnawialnych wód powierzchniowych należą:

• Ameryka Południowa - dorzecza Amazonki i Orinoko,

• Azja Wschodnia – dorzecze Jangcy,

• Azja Południowa i Południowo‑Wschodnia - dorzecza Brahmaputry, Irawadi, Mekongu,

• Ameryka Północna (Kanada) – dorzecza Mackenzie, Jukonu, Missisipi, Missouri,

• Syberia – dorzecza Jeniseju, Obu, Leny i in.,

• Nowa Gwinea – dorzecza Fly i Sepik.

Indeks górny Źródło: Rocznik statystyki międzynarodowej, GUS, 2019. Indeks górny koniec^{Źródło: Rocznik statystyki międzynarodowej, GUS, 2019.}

Zasoby wodne Ziemi pod względem ilościowym są potencjalnie wystarczające do zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców planety. Niestety ich nierównomierne rozmieszczenie i nieracjonalne gospodarowanie powodują, że w wielu krajach świata pojawiają się nadwyżki lub niedobory wody. W krajach Ameryki Północnej i Południowej, Afryki Równikowej oraz w Rosji, Indonezji, Australii na mieszkańca przypada ponad 5 000 mIndeks górny 3³ wody, podczas gdy w krajach Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu niespełna - 500 mIndeks górny 3³.

R12Gob9nhd2k3

Na mapie świata przedstawiono kraje według odnawialnych zasobów wodnych przypadających na mieszkańca. Powyżej 5000 metrów sześciennych na rok przypada w Ameryce Północnej i Południowej z wyjątkiem Meksyku oraz wysp na Morzu KAraibskim (Kuby, Dominikany), w Skandynawii, w Rosji, w Kazachstanie, w Mongolii, na Półwyspie Indochińskim, w Indonezji, Malezji, Australii, Nowej Zelandii, Irlandii, w Portugalii oraz części krajów Europy na południe od Polski - z wyjątkiem Włoch, Hiszpanii, Bułgarii. W Afryce należą tu takie kraje jak: Mozambik, Demokratyczna Republika Konga, Namibia, Botswana, Zambia, Kongo, Gabon, Republika Środkowoafrykańska, Kamerun, a także Mali, Gwinea, Liberia, Sierra Leone, Madagaskar. Wartości pomiędzy 1700 a 5000 metrów sześciennych na rok dotyczą między innymi Meksyku, wysp na Morzu Karaibskim, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Francji, Niemiec, Włoch, Ukrainy, Bułgarii, Turcji, Chin, Turkmenistanu, Afganistanu, Angoli, Mauretanii, Czadu, Sudanu Południowego. Wartości pomiędzy 1000 a 1700 miliardów metrów sześciennych na rok na mieszkańca są charakterystyczne dla Polski, Czech, Belgii, Danii, Turkmenistanu, Indii, Pakistanu, Iranu, Nigru, Nigerii, Etiopii, Tanzanii, Ugandy. Wartości od 500 do 1000 miliardów na metr sześcienny na rok występują w Syrii, Iraku, Egipcie, Sudanie, Burkinie Faso, w RPA, Somalii, w Kenii. Najniższa wartość: poniżej 500 miliardów na metr sześcienny na rok na mieszkańca przypada w Algierii, Tunezji, Libii, Arabii Saudyjskiej, w Jemenie, Jordanii i Omanie.

Człowiek wykorzystuje wodę do różnorodnych celów – bytowych, komunalnych, przemysłowych i rolniczych. Rejony największego poboru wody pokrywają się na ogół z obszarami dynamicznej urbanizacji, intensywnego rozwoju przemysłu, zwłaszcza paliwowo‑energetycznego i wydobywczego, oraz z terenami uprawy rolnej z zastosowaniem nawadniania.

R1OC1s4xYyvA0

Na mapie świata zaznaczono pobór wody w poszczególnych krajach na świecie w 2017 roku w miliardach metrów sześciennych. Najmniejszy pobór wody - poniżej 0,13 miliarda metrów sześciennych występuje w w takich krajach, Uganda, Republika Środkowoafrykańska, Benin, Togo oraz Kongo. Dosyć niski pobór wody dotyczy głównie większości krajów afrykańskich - jej środkowej i południowo-zachodniej części. Do krajów o niskim poborze należą także Turkmenistan, Uzbekistan, Papua-Nowa Gwinea, Mongolia, Boliwia. W Polsce pobór wody wynosi od 4,42 do 11,97 miliarda metrów sześciennych. Najwyższa wartość poboru wody na świecie przekraczająca 35,43 miliarda metrów sześciennych dotyczy Kanady, USA, Meksyku, Brazylii, Chile, Argentyny, Egiptu, Włoch, Rosji, Turcji, Gruzji, Iraku, Azerbejdżanu, Pakistanu, Indii, Chin, Tajlandii, Wietnamu, Indonezji, Japonii.

Roczny pobór wód na świecie wynosi 4 600 mld mIndeks górny 3³ i stanowi nieco ponad 10% globalnych zasobów odnawialnych wód. Przewiduje się, że do 2050 roku roczny pobór wody wzrośnie o 20–30%, czyli do poziomu 5 500‑6 000 mld mIndeks górny 3³.

Indeks górny Źródło: https://data.worldbank.org/ Indeks górny koniec^{Źródło: https://data.worldbank.org/}

Wykorzystanie zasobów odnawialnych jest znacznie zróżnicowane przestrzennie. W Afryce Północnej i Azji Zachodniej przekracza 75%, w Azji Południowej sięga 60%, zaś w Azji Wschodniej i Południowo‑Wschodniej oraz w Stanach Zjednoczonych sytuuje się w przedziale 10‑25%. W niektórych częściach świata wynosi poniżej 10%.

RlmTgIKaZzq0j

Na mapie świata przedstawiono wykorzystanie odnawialnych zasobów wód w procentach. Wykorzystanie odnawialnych zasobów wód poniżej 10% dotyczy Kanady, krajów Ameryki Łacińskiej, Ameryki Południowej z wyjątkiem Gujany Francuskiej, niemal całej Afryki z wyjątkiem krajów leżących na krańcach północnych i południowych, Islandii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Skandynawii, Litwy, Łotwy, Białorusi, krajów leżących na południe od Polski, czyli między innymi Słowacji, Węgier, Rumunii, Austrii, Szwajcarii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny. Wykorzystanie zasobów wód poniżej 10% dotyczy także Rosji, Mongolii, krajów Półwyspu Indochińskiego z wyjątkiem Tajlandii, Malezji, Indonezji, Australii i Nowej Zelandii. Wykorzystanie odnawialnych zasobów wód w przedziale od 10 do 25% dotyczy między innymi USA, Meksyku, RPA, Zimbabwe, Mauretanii, Somalii; w Europie między innymi Portugalii, Francji, Włoch, Niemiec, Holandii, Danii, Polski, Czech, Ukrainy, Estonii, Grecji, Turcji; w Azji Kazachstanu, Chin, Japonii, Tajlandii, Filipin. Wykorzystanie zasobów pomiędzy 25 a 60% dotyczy Algierii, Maroka, Hiszpanii, Belgii, Bułgarii, Azerbejdżanu, Armenii, Afganistanu, Indii, Kirgistanu, Korei południowej. Wykorzystanie zasobów przedziale od 60 do 75% dotyczy Sudan, Iraku, Iranu, Pakistanu. Wykorzystanie odnawialnych zasobów wód powyżej 75% dotyczy Libii, Egiptu, krajów Półwyspu Arabskiego z wyjątkiem Iraku, a także Turkmenistanu i Uzbekistanu.

Na świecie największe zużycie wody przypada na rolnictwo (70%). Sektor przemysłowy wykorzystuje 20% zasobów wodnych, a gospodarka komunalna - 10%. Czynnikami decydującymi o wielkości wykorzystania wód w poszczególnych sektorach gospodarki są: wartość bilansu wodnego, poziom rozwoju rolnictwa i przemysłu oraz liczba ludności i zaawansowanie procesów urbanizacji. W związku z tym proporcje udziału wymienionych sektorów gospodarki w wykorzystaniu zasobów wodnych zmieniają się w poszczególnych regionach świata. W Europie woda jest użytkowana głównie do celów przemysłowych (około 60%), podczas gdy rolnictwo i gospodarka komunalna mają dużo mniejsze znaczenie (po około 20%). Odmiennie kształtuje się struktura zużycia wody w Azji i Afryce, gdzie dominującym kierunkiem jest rolnictwo (powyżej 80%).

Indeks górny Źródło: https://data.worldbank.org. Indeks górny koniec^{Źródło: https://data.worldbank.org.}

R1KfL71tHbe5W

Na wykresie przedstawiono udział poszczególnych sektorów gospodarki w zużyciu wody na świecie. Wyszczególniono Europę, Amerykę Północną i Południową, Australię, Azję, Afrykę i świat. Sektory gospodarki: rolnictwo, przemysł, gospodarka komunalna. W Europie udział rolnictwa w zużyciu wody wynosi około 20%, przemysł 60%, gospodarka komunalna 20%. W Ameryce Północnej i Południowej rolnictwo zużywa około 50%, przemysł 35%, gospodarka komunalna 15%. W Australii rolnictwo zużywa 60%, przemysł 17%, gospodarka komunalna 23%. W Azji rolnictwo zużywa 83% wody, przemysł 10%, gospodarka Komunalna 7%. W Afryka rolnictwo zużywa 84%, przemysł 4%, gospodarka komunalna 12%. Na świecie rolnictwo zużywa 70% wody, przemysł niecałe 20%, pozostałą część wykorzystuje gospodarka komunalna.

RJr2tzrjxczvm

Na mapie świata zaznaczono sektory gospodarki o przeważającym zużyciu wody. Przemysł: Kanada, Gujana Francuska, Belize, Rosja, Norwegia, Finlandia, Francja, Holandia, Niemcy, Polska, Bułgaria, Węgry, Mołdawia. Przemysł / rolnictwo: USA. Przemysł / gospodarka komunalna: Wielka Brytania, Szwecja, Ukraina, Słowacja, Czechy, Szwajcaria, Austria, Chorwacja, Słowenia. Gospodarka komunalna: Litwa, Łotwa, Estonia, Dania, Irlandia, Islandia, Togo, Demokratyczna Republika Konga, Kongo, Gabon. Gospodarka komunalna / rolnictwo: Wenezuela, Kolumbia, Nigeria, Kamerun, Ghana, Papua-Nowa Gwinea. Rolnictwo / gospodarka komunalna: Meksyk, Argentyna, Paragwaj, RPA, Namibia, Angola, Wybrzeże Kości Słoniowej, Liberia, Benin, Turcja, Grecja, Macedonia, Korea Południowa. Rolnictwo / przemysł: Białoruś, Portugalia, Włochy, Azerbejdżan, Mongolia. Rolnictwo / przemysł / gospodarka komunalna: Brazylia, Gwatemala, Hiszpania, Gruzja, Kazachstan, Chiny, Wietnam, Laos, Malezja, Nowa Zelandia, Japonia, Algieria, Botswana, Lesotho. Rolnictwo dotyczy pozostałych krajów świata, czyli między innymi Chile, Peru, Boliwii, Australii, południowej części Azji wraz z Indiami i Indonezją, całego Półwyspu Arabskiego i większości krajów Afryki.

Zużycie wody w rolnictwie, przemyśle i gospodarce komunalnej w skali globalnej wykazuje znaczną dynamikę wzrostu. Dotyczy to głównie poboru na cele rolnicze, które od początków XX w. wzrosły ponad pięciokrotnie. Zużycie wody przez przemysł i gospodarkę komunalną również wykazuje tendencję wzrostową.

RE7jTAm0Iz4tP

Wykres dotyczy zmian zużycia wody na świecie w głównych sektorach gospodarki. Na wykresie na osi Y są wartości od zera do 3200 kilometrów sześciennych, na osi X są lata: od roku 1900 do roku 2025. Na wykresie są trzy rosnące krzywe. Dotyczą rolnictwa, przemysłu i gospodarstwa domowego. Krzywa dotycząca rolnictwa znacząco rośnie od roku 1900 do prognozy w roku 2025. Wzrost: od wartości około 500 kilometrów sześciennych do 3000 kilometrów sześciennych. W przypadku przemysłu jest wzrost od 1900 roku od wartości około 100 kilometrów sześciennych do wartości 1200 kilometrów sześciennych w 2025 roku. W przypadku gospodarstw domowych odnotowano wzrost od wartości około 100 kilometrów sześciennych do prognozowanej wartości 600 kilometrów sześciennych w 2025 roku.

W rolnictwie woda jest wykorzystywana głównie do produkcji roślinnej, nawadniania, funkcjonowania gospodarstw rolnych oraz utrzymania stawów hodowlanych. Największe jej zużycie w skali globalnej związane jest z nawadnianiem pól uprawnych. W niektórych rejonach świata jest ono konieczne do rozpoczęcia i prowadzenia dowolnej uprawy, w innych umożliwia uprawę bardziej dochodowych roślin lub zwiększa plony. Obecnie nawadnianie obejmuje 2,81 mld ha (około 20% powierzchni gruntów uprawnych, łąk i pastwisk) i odpowiada za 40% światowej produkcji żywności. Wiodącymi krajami są Indie i Chiny, gdzie odpowiednio około 30% i 52 % wszystkich gruntów uprawnych jest nawadnianych.

RtGyVTnBXJrWb

Na mapie świata przedstawiono obszary z brakiem nawodnienia oraz obszary nawadnianie. Obszary nawadniane dotyczą Ameryki Północnej od połowy kontynentu w kierunku południowym, przez Amerykę Łacińską, aż do północnych krańców Ameryki Południowej. W Ameryce Południowej nawadnia się wspomniane północne krańce kontynentu, zachodnie wybrzeże, a także tereny leżące na wschodzie kontynentu wgłąb Ameryki, czyli należy tu część Brazylii, Urugwaj, Paragwaj, wschodnia część Argentyny, wschodnia część Boliwii. Obszary nawadniane to niemal cała Europa wraz z południową częścią Wielkiej Brytanii oraz południową częścią Skandynawii, Azja Południowa, część Indonezji, południowo- zachodnia część Australii, wschodnie wybrzeże Australii, cała Nowa Zelandia, północne krańce Afryki, wschodnie wybrzeże Afryki, kraje leżące nad Zatoką Gwinejską, północna i wschodnia część Madagaskaru, na Półwyspie Arabskim nawadniane są północne i południowe krańce półwyspu. Do obszarów nawadnianych należy także część Rosji - pas ciągnący się od zachodu do połowy kraju w kierunku południowym. Pozostałe rejony świata nie są nawadniane.

Wielkość wykorzystanych do nawadniania zasobów wodnych zależy m.in. od bilansu wodnego obszaru, wymagań wodnych gatunków uprawnych, pojemności wodnej gleby oraz zastosowanej metody irygacji. Nawadnianie powierzchniowe (zalewowe), bruzdowe i deszczowanie są zwykle tańsze, ale mniej wydajne, ponieważ większość wody odparowuje, spływa po powierzchni gruntu lub przesiąka w głąb gleby. Niestety, skutkuje to często zasoleniem gruntu i przyczynia się do marnotrawstwa wody. Przy tych typach irygacji pól zużywa się zwykle znacznie więcej wody niż podczas stosowania bardziej wydajnych, ale też kosztownych metod kroplowych czy przesiąkowych, które pozwalają na doprowadzanie wody do głębszych warstw gleby.

RyZFh0leG0oAd

Zdjęcie przedstawia urządzenie mechaniczne - cienki rurociąg ze zraszaczami, zlokalizowany na polu uprawnym, na którym rosną niskie rośliny z zielonymi liśćmi.

RFLCOW222w6c5

Zdjęcie przedstawia prostokątne pola przedzielone niskimi wałami ziemi. Na poszczególnych działkach pól stoi woda. W centralnym miejscu zdjęcia na polu jest mężczyzna, brnący po łydki w wodzie. Prowadzi przed sobą sprzęt do pracy na nawodnionym polu. Na drugim planie zdjęcia stoi dom z cegły oraz rosną palmy.

Największe zużycie wody w rolnictwie w stosunku do zasobów odnawialnych występuje przede wszystkim w regionach o suchym i półsuchym klimacie – w Afryce Północnej, na Bliskim Wschodzie, w zachodniej Azji oraz częściowo w basenie Morza Śródziemnego.

R1Y6HqGDMURIq

Na mapie świata przedstawiono kraje według zużycia wody na świecie przez sektor rolnictwa w procentach zasobów odnawialnych. Poniżej 5%: Kanada, kraje Ameryki Łacińskiej, cała Ameryka Południowa, znaczna część Afryki - szczególnie zachodnia, środkowa i południowo-zachodnia i południowo-wschodnia, znaczna część Półwyspu Arabskiego (Arabia Saudyjska, Oman, Jemen, KAtar, Zjednoczone Emiraty Arabskie), niemal cała Europa z wyjątkiem Grecji, Włoch, Hiszpanii, Portugalii i Turcji, Islandia, cały obszar Rosji, Mongolia, Japonia, Indonezja, Malezja, Laos, Kambodża, Birma, Nepal, Bangladesz, Australia, Nowa Zelandia. Zużycie wody w przedziale od 5 do 10% dotyczy głównie USA, Kenii, Senegalu, Portugalii, Włoch. Zużycie wody w przedziale od 10 do 20% dotyczy RPA, Zimbabwe, Meksyku, Mauretanii, Hiszpanii, Grecji, Kazachstanu, Chin, Tajlandii. Zużycie wody w przedziale od 20 do 40%: Maroko, Algieria, Somalia, Indie, Afganistan. Największe zużycie wody powyżej 40% dotyczy takich krajów jak: Tunezja, Libia, Egipt, Sudan, Jordania, Syria, Irak, Iran, Pakistan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan.

W przemyśle woda jest niezbędna dla większości procesów technologicznych. Wykorzystywana jest do produkcji energii w hydroelektrowniach jako chłodziwo, w elektrowniach konwencjonalnych (węglowych) i jądrowych. Zakłady przemysłu chemicznego i rafinerie wykorzystują wodę w procesach chemicznych, np. jako rozpuszczalnik. Jest także niezbędna przy eksploatacji gazu łupkowego. Największy udział w wykorzystaniu wody ma przemysł paliwowo‑energetyczny, na kolejnych miejscach sytuuje się przemysł chemiczny i metalurgiczny. Pobór wody może być bardzo wysoki w przypadku niektórych gałęzi przemysłu, ale zużycie jest generalnie znacznie niższe niż w rolnictwie.

RUWFEzxs1gHXc

Zdjęcie przedstawia szerokie kominy, z których wydobywa się - w postaci białego dymu - para wodna. Pomiędzy kominami są niższe zabudowania elektrowni. Na pierwszym planie zdjęcia jest teren porośnięty trawą.

Rn7Daf8zlJfy9

Mapa świata dotyczy zużycia wody na świecie przez sektor przemysłu w procentach zasobów odnawialnych. Najmniejsze zużycie - w przedziale od 0 do 20% - dotyczy Kanady, Meksyku, części krajów Ameryki Łacińskiej, z wyjątkiem Gwatemali i  Hondurasu. Takie zużycie wody dotyczy także znacznej części Afryki, a także Danii, południowej części Azji oraz całej Australii i Mongolii oraz Japonii. Zużycie wody w przedziale od 20 do 40% dotyczy między innymi Republiki Demokratycznej Konga, Angoli, Konga, Beninu, Wybrzeża Kości Słoniowej, Liberii, Sierra Leone, Hiszpanii, Włoch, Wielkiej Brytanii, Kazachstanu, Chin, Hondurasu, Gwatemali. Zużycie wody w przedziale od 40 do 60% przez sektor przemysłu dotyczy USA, Norwegii, Szwecji, Polski, Czech, Słowacji, Szwajcarii, Białorusi, Łotwy, Rosji, Malezji oraz Papui-Nowej Gwinei. Przedział od 60 do 80% dotyczy Irlandii, Francji, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Macedonii, Norwegii, Szwecji. Zużycie wody w przedziale od 80 do 100 przez sektor przemysłu dotyczy Niemiec, Belgii, Holandii, Austrii, Węgier, Mołdawia.

Zapotrzebowanie na wodę w przemyśle jest głównie zaspokajane z zasobów wód powierzchniowych. Tylko niewielka jej część (kilka procent) krąży w obiegu zamkniętym, pozostała wraca do środowiska w postaci ścieków.

RFZA4Dw2ELhCh

Na zdjęciu jest szeroka rura, z której brudna woda wypływa do zbiornika wodnego. Rura jest wkopana poziomo w teren porośnięty trawą.

Gospodarka komunalna ma najmniejszy udział w poborze wody na świecie. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych absolutne minimum konieczne do przeżycia to 20 l/os. miesięcznie. Średnie miesięczne zużycie wody na świecie wynosi ok. 103 l/os. Nie znaczy to jednak, że potrzeby wszystkich mieszkańców Ziemi są zaspokojone w tym samym stopniu. Przeciętny Europejczyk zużywa około 150‑200 litrów wody dziennie, Amerykanin - powyżej 400 litrów, natomiast mieszkańcy najuboższych krajów Afryki mają do dyspozycji tylko 5 litrów.

W krajach rozwiniętych głównym źródłem wody w sieci wodociągowej są z reguły wody podziemne, które mają znacznie lepszą jakość. W krajach słabo rozwiniętych dominuje pobór wód powierzchniowych. Z tej objętości tylko niewielka część zużywana jest do picia i gotowania, czyli stanowi tzw. zużycie bezzwrotne. Woda pozostała po wykorzystaniu jest kierowana do sieci kanalizacyjnej i wraca do środowiska w postaci ścieków komunalnych.

Przeciętnie w gospodarstwie domowym najwięcej wody zużywa się do celów higienicznych i sanitarnych, natomiast udział spożycia wody (bezpośredniego i w postaci posiłków) jest nieporównywalnie mniejszy. Wielkości te znacznie różnią się jednak w poszczególnych regionach świata.

R1LzJjyC9tAbs

Na mapie świata zaznaczono zużycie wody przez sektor komunalny w procentach zasobów ogółem. Zużycie wody w przedziale od 0 do 20% zasobów ogółem występuje w USA, w Meksyku, w krajach Ameryki Łacińskiej, w Ekwadorze, Peru, w Chile, Urugwaju, Surinam, w Gujanie, w krajach Afryki Zachodniej oraz północno-wschodniej i wschodnie Afryki, na zachodzie Europy: między innymi w Niemczech, we Francji, w Belgii, w Holandii, w Danii, Hiszpanii, Portugalii, a także na Węgrzech, w Austrii, w całej Azji Południowej wraz z Półwyspem Arabskim, w Australii. Zużycie wody przez sektor komunalny między 20 a 40% dotyczy Kanady, Argentyny, Brazylii, Boliwii, Paragwaju, RPA, Namibii, Algierii, Nigru, Nigerii, Burkiny Faso, a także Skandynawi, Polski, Rumunii, Ukrainy, Łotwy, Malezji oraz Nowej Zelandii. Zużycie wody w przedziale od 40 do 60% występuje między innymi w Wenezueli, Kolumbii, Wielkiej Brytanii, na Islandii, w Czechach, na Słowacji, w Szwajcarii, Angoli, Botswanie, Ugandzie, na Wybrzeżu Kości Słoniowej, Liberii, Sierra Leone, Togo, Papui Nowej Gwinei. Zużycie wody w przedziale od 60 do 80% charakteryzuje Demokratyczną Republikę Konga, Kongo oraz Gabon. Zużycie w przedziale od 80 do 100% występuje w Republice Środkowoafrykańskiej oraz w Chorwacji.

Wykorzystanie wody w turystyce i rekreacji na ogół nie jest uwzględniane w zestawieniach statystycznych ma bowiem bardzo mały udział wynoszący poniżej 1% w całkowitym zużyciu wody i zwykle jest klasyfikowane do sektorów gospodarki komunalnej i rolnictwa. Turyści użytkują co prawda wodę do celów bytowych podczas pobytu w hotelach i ośrodkach wypoczynkowych, w tym przypadku jednak dane dotyczące zużycia wody trafiają do statystyk dotyczących gospodarki komunalnej. Natomiast wykorzystanie wody do podlewania terenów rekreacyjnych (np. pól golfowych, miejskich parków i ogrodów) jest z kolei uwzględniane w statystykach dotyczących nawadniania.

Kiedy jednak analizuje się zużycie wody w turystyce nie na poziomie globalnym, tylko lokalnym, okazuje się, że jest ono znacznie większe (np. 7,3% na Malcie, 4,8% na Cyprze). Wynika to z faktu, że turyści odpoczywający z reguły w miejscach o ciepłym klimacie konsumują znacznie więcej wody niż na co dzień. Niektórzy badacze dowodzą, że przeciętny turysta zużywa nawet do 2 tysięcy litrów wody dziennie. Do tego należy dodać jeszcze 5 tysięcy litrów tzw. „wody wirtualnej” zużytej na obsługę ruchu turystycznego (transport, produkcja żywności itp.). Przykładowo w miejscowościach turystycznych położonych nad Morzem Śródziemnym turyści zużywają siedmiokrotnie więcej wody niż stali mieszkańcy.

R1EhMuK0pJ1Oq

Zdjęcie przedstawia widok z góry na kompleks hoteli z basenami. Budynki są białe. Pną się ku górze, wybudowane są na kolejnych tarasach. Po lewej stronie kompleksu, poniżej niego, jest strome zbocze porośnięte niską roślinnością.

Turystyka i rekreacja zmniejsza także okresowo dostępność wody dla innych użytkowników. Na przykład wykorzystanie wód powierzchniowych do nawodnień rolniczych może być ograniczone w okresie wakacyjnym podczas intensywnego uprawiania sportów wodnych. Także wody rzek, na których uprawiany jest rafting mogą nie być dostępne do wytwarzania energii wodnej w okresie szczytowego zapotrzebowania na energię elektryczną.

RDO4yJYxLqIfV

Zdjęcie przedstawia trzy osoby płynące pontonem po bardzo rwącej rzece. Osoby te mają kaski na głowach. W dłoniach trzymają wiosła.

Bezpośrednim skutkiem nadmiernego poboru wód jest ich niedobór. Może on być wywołany także przez czynniki przyrodnicze. Wówczas pojawia się w obszarach o ujemnym bilansie wodnym i ma charakter wielkopowierzchniowy. Regionami o największym niedoborze wody uwarunkowanym naturalnymi procesami są: północna, południowa i wschodnia część Afryki, zwłaszcza strefa Sahelu, Bliski Wschód, Wyżyna Irańska, zachodnia część Półwyspu Indyjskiego, niemal cała Australia, obszar Wielkiej Kotliny w Ameryce Północnej i południowoamerykańska Pampa.

Człowiek poprzez nadmierny pobór wód do celów rolniczych, przemysłowych i komunalnych może wpływać na pogłębianie niedoboru wody wynikającego z uwarunkowań przyrodniczych albo powodować jego występowanie w strefach dotychczas zasobnych w wodę. Na całym świecie, zarówno w strefach o dodatnim, jak i ujemnym bilansie wodnym, pojawiają się lokalne strefy deficytu wód powiązane z obszarami zurbanizowanymi, kompleksami miejsko‑przemysłowymi i terenami eksploatacji surowców, zwłaszcza metodą odkrywkową.

RjJ8TwUiboMbf

Zdjęcie przedstawia zbiornik wodny, na którym jest metalowy pomost prowadzący do barki, na której stoi blaszany budynek. W centralnej części zdjęcia na zbiorniku wodnym na betonowej podstawie stoi okrągła konstrukcja.

W wyniku intensywnego poboru wód powierzchniowych maleją przepływy rzek, a w przypadku silnego eksploatowania wód podziemnych - pojawiają się leje depresjilej depresyjny (lej depresji)leje depresji, których powierzchnia może sięgać nawet kilkuset kmIndeks górny 2².

Niedobór wód powoduje wtórne skutki. Należą do nich zjawiska pustynnienia i stepowieniastepowieniestepowienia. Pustynnienie polega na rozszerzaniu zasięgu pustyń na obszary, gdzie nie istniały one w czasach historycznych, natomiast stepowienie to postępujący w czasie proces przemiany obszarów zalesionych, zarośli i łąk w zbiorowiska o mniejszych wymaganiach wodnych (np. obszary trawiaste).

R1SdFK2ddqMQe

W centralnej części fotografii jest rozległy obszar o jasnej powierzchni. Dookoła niego rosną drzewa i trawa.

Nadmierna eksploatacja zasobów wód nie tylko zwiększa prawdopodobieństwo braków wody w suchych okresach, ale równocześnie powoduje obniżenie jakości wody z powodu mniejszego rozcieńczenia zanieczyszczeń. Może także zwiększać ryzyko przedostawania się wody słonej do wód gruntowych w regionach przybrzeżnych.

Więcej informacji na temat zasobów wodnych, niedoboru wód na świecie i w Polsce oraz jego skutków uzyskasz z następujących e‑materiałów: Przyczyny niedoboru wody w Polsce, Stepowienie i pustynnienie obszarów, Susze i pustynnienie, Pustynnienie antropogeniczne, Obszary niedoboru wody na świecie.

Słownik