Rzeki, jeziora, stawy…
Gdyby wszystkie wody świata przedstawić jako sześcienne akwarium o boku 1 m (w którym mieści się 1000 l wody), to tylko 30 l stanowiłaby woda słodka. Jest jej bardzo niewiele, ale ma dla nas niewyobrażalnie wielkie znaczenie.
czym jest woda i w jakiej postaci występuje w przyrodzie;
co to są rzeki i jaki jest ich wpływ na krajobraz;
że woda występuje pod różnymi postaciami.
rozpoznawać zbiorniki wodne i cieki;
opisywać, co to są mokradła i gdzie powstają;
przedstawiać rolę rzek i jezior w gospodarce człowieka;
wyjaśniać rolę sztucznych zbiorników i kanałów.
1. Wody powierzchniowe
Wody powierzchniowe to wody występujące na powierzchni Ziemi. W Polsce wody te są zgromadzone przede wszystkim w rzekach, jeziorach i mokradłach. Wszystkie nasze wody powierzchniowe są słodkie.
JezioroJezioro to naturalny, śródlądowy (czyli znajdujący się w środku lądu) zbiornik wodnyzbiornik wodny. Część jego dna jest pozbawiona roślinności, gdyż nie dociera tam światło. Zbiorniki mniejsze i płytsze od jezior, których całe dno porośnięte jest roślinnością, nazywamy stawamistawami. Jeziora i stawy muszą mieć zapewniony dopływ wody, w przeciwnym razie parowanie z ich powierzchni może doprowadzić do wyschnięcia.
Jeziora stopniowo zarastają roślinnością, a na ich dnie gromadzą się osady. Dlatego większość z nich po kilku tysiącach lat zanika.
MokradłaMokradła tworzą się w miejscach, do których napływa woda pochodząca z opadów lub rzek, a jej nadmiar nie odpływa. Na terenie Polski przeważają mokradła niewielkie, chociaż w niektórych miejscach, np. na północnym wschodzie Polski, zajmują duże powierzchnie. Teren mokradeł jest grząski i przez to trudno dostępny dla człowieka. Odgrywa jednak ogromną rolę w przyrodzie – stanowi bowiem środowisko życia wielu roślin i zwierząt.
Na terenie całej Polski występują też rzeki i mniejsze od nich strumienie. Są źródłem wody pitnej i wody dla przemysłu oraz rolnictwa. Większe rzeki mogą być wykorzystywane jako szlaki transportowe.
Mokradła są pozornie całkowicie nieprzydatne do jakiejkolwiek działalności człowieka. Nie można tam budować domów ani dróg, uprawiać roślin ani hodować zwierząt (nawet ryb). Na mokradłach nie można pływać, a woda nie nadaje się do picia. Należy jednak dbać o ich zachowanie, gdyż stanowią świetne zabezpieczenie przed powodziami. Potrafią bowiem zebrać dużą ilość wody na przykład po silnych opadach deszczu.
2. Sztuczne zbiorniki wodne i kanały
Ludzie tworzą sztuczne zbiorniki wodne, które pełnią różne funkcje. Największe są zwykle zbiorniki zaporowe, czyli takie, które powstają w dolinach rzek po przegrodzeniu ich zaporą. Można w nich gromadzić wodę w celu zaopatrzenia ludzi w wodę pitną. Ponadto w zbiornikach zbiera się wodę potrzebną dla rolnictwa i przemysłu oraz niezbędną do napędzania turbin w elektrowniach wodnych, czyli do wytwarzania energii. Zbiorniki przeciwpowodziowe pomagają natomiast zapobiegać nagłym wezbraniom wody w rzekach.
Sztuczne zbiorniki wodne tworzone są także w wyrobiskach kopalni odkrywkowych i w opuszczonych kamieniołomach. Często buduje się też stawy rybne służące do hodowli ryb. Sztuczne stawy to środowisko życia wielu organizmów, np. ptaków i owadów. Również ludzie chętnie wypoczywają w takich miejscach, pływając lub wędkując.
Wytworem ludzi są także kanałykanały, czyli sztuczne cieki. Buduje się je, by umożliwić żeglugę lub przepływ wody między rzekami bądź jeziorami. Tworzy się je także w celu odwadniania terenów podmokłych.
Dowiedz się, czy w okolicy twojego miejsca zamieszkania znajduje się sztuczny staw, jezioro lub kanał. Jeśli tak, to jakie funkcje pełni?
W północnej Polsce istnieje Kanał Elbląski łączący ze sobą kilka jezior. W niektórych miejscach różnica poziomów między odcinkami kanału jest tak duża, że budowa śluzy okazała się niemożliwa. Statki są tam wciągane i opuszczane za pomocą specjalnych pochylni.
Podsumowanie
Zbiorniki wodne to m.in. jeziora i stawy.
Sztuczne zbiorniki wodne pełnią wiele funkcji przyrodniczych, a ponadto odgrywają ważną rolę w działalności człowieka.
Rzeki i kanały mają duże znaczenie w żegludze śródlądowej.
Opisz rozmiary, położenie, funkcje i znaczenie najbliższego sztucznego zbiornika wodnego.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Rzeźbiarze krajobrazuRzeźbiarze krajobrazu
Nad brzegiem rzekiNad brzegiem rzeki
Słowniczek
obszar utworzony w naturalnym zagłębieniu terenu z utrzymującą się nadmierną ilością wody
naturalne, pozbawione bezpośredniego kontaktu z morzem, wypełnione wodą zagłębienie terenu
wybudowany przez człowieka ciek pełniący funkcje żeglugowe albo umożliwiający transport wody dla różnych celów
zbiornik wodny (mniejszy i płytszy od jeziora), którego dno całkowicie porośnięte jest roślinnością
naturalne zagłębienie terenu wypełnione wodą; zbiorniki zbudowane w wyniku działalności człowieka nazywamy sztucznymi
Zadania
Uzupełnij zdania wyrażeniami z listy.
rzekami, wodą, wsiąkanie, zamarzanie, bagnami, torfem, wysysanie, wyschnięcia, zamarznięcia, źródłami, trzcinami, stawami, parowanie, zarośnięcia, piaskiem, roztopienia
Jeziora są naturalnymi, śródlądowymi zagłębieniami terenu wypełnionymi ........................... Zbiorniki wody mniejsze i płytsze od jezior nazywamy ........................... Jezioro musi mieć stały lub okresowy dopływ wody, aby .......................... z jego powierzchni i odpływ wody nie spowodowały jego całkowitego ...........................
Uzupełnij tekst, wybierając właściwe odpowiedzi.
przesuszeniu, plaże, wody opadowe, pobrzeża, dno, zalodzeniu, zatopionych, utwardzeniu, wody silnie zanieczyszczone, ryby, nawilgoceniu, osuszonych, stworzonych, wody, zamkniętych, żaby
Bagna są obszarami o stałym i nadmiernym ...................................................... powierzchniowej warstwy gruntu.
Powstają w naturalnych zagłębieniach terenu, do których napływają ...................................................... , wody podziemne lub rzeki.
Na terenie Polski bagna istniały w każdym regionie od gór po ...................................................... Bałtyku.
Obecnie wiele bagien zostało ...................................................... w wyniku działalności człowieka.
Wybierz korzyści, jakie ludzie mają z rzek.
- drogi transportowe
- woda pitna
- wytwarzanie energii elektrycznej
- woda dla przemysłu
- woda dla rolnictwa
- produkcja glonów
- ślizgawki zima
- budowa mostów
- powstawanie meandrów
- powodzie
Zaznacz nazwy spotykanych w Polsce typów jezior.
- polodowcowe
- przybrzeżne
- deltowe
- meteorytowe
- zakolowe (starorzecza)
- krasowe
- osuwiskowe
- wulkaniczne
- tektoniczne
- słone
- oceaniczne
- reliktowe
- pustynne
- śródziemnomorskie
Zaznacz funkcje, jakie pełnią sztuczne zbiorniki wodne.
- ochrona przed powodzią
- energetyka wodna
- dostawy wody pitnej
- dostawy wody dla przemysłu
- dostawy wody dla rolnictwa
- ochrona przyrody
- górnictwo
- ułatwienie dla wędrówek ryb
- dostawy wody dla naturalnych jezior
- ułatwienie transportu kolejowego
Oceń prawdziwość zdań dotyczących kanałów.
| Prawda | Fałsz | |
| Kanały wytwarzają wodę dla energetyki. | □ | □ |
| Kanały mogą ułatwiać żeglugę śródlądową. | □ | □ |
| Kanały nie mogą służyć do melioracji. | □ | □ |
| Woda w kanałach płynie szybciej niż w rzekach. | □ | □ |
| Kanały mogą prowadzić wodę pitną. | □ | □ |