Maria Gutkowska-Rychlewska Historia ubiorów

Zainteresowanie ubiorem i wyglądem zewnętrznym człowieka renesansu przyczyniło się do nagromadzenia bogatych źródeł pisanych odnoszących się do ówczesnych ubiorów. W opracowaniach literackich [...] poruszających sprawy mody występuje w różnych krajach zachodnich, podobnie jak i w Polsce, utyskiwanie na rozrzutność w wydatkach na ubiory, na zmienność w upodobaniach i ciągłą pogoń za nowością. [...]

Dużo wiadomości o tkaninach używanych na ubiory, o barwach i rodzajach sukna podają inwentarze spisywane wraz z innymi ruchomościami po śmierci właściciela. [...] Materiały ikonograficzne [...] stanowią jednak najważniejsze źródło poznania stylu ubiorów [...]. Wśród licznych zabytków sztuki portrety wysuwają się na plan pierwszy [...]. Są one do pewnego stopnia sprawdzianem słuszności zarzutów stawianych modzie tego okresu przez moralizatorską literaturę XVI w. [...] oraz dają przykład wszelkich odcieni mody renesansowej w różnych jej odmianach [...]. We współczesnych portretach [...] powtarza się powszechnie panujący typ ubioru męskiego i kobiecego, spokojnego w doborze barw w sferze mieszczańskiej. Dla grupy ubiorów dworskich w różnych krajach wspólną cechą jest ozdobność, przeładowanie kosztownymi szczegółami, klejnotami i haftami.  [...]

Na podstawie ikonografii trudno jest określić, jak daleko sięgał włoski styl ubioru, który mógł, panując na dworze królowej Bony, stać się przykładem elegancji i nowego stylu mody dla kobiet polskich. Bona otrzymała od matki bogatą wyprawę z dużą ilością bielizny osobistej, pościelowej i stołowej. [...] Wyprawa królowej obejmowała m.in. przeszło 100 koszul dziennych z flamandzkiego i włoskiego płótna, haftowanych złotem i jedwabiami przy wycięciu i na rękawach. [...] Moda ówczesna wymagała trzymania w ręce ozdobnej chusteczki [...]; tych było w wyprawie królowej 120, ozdobionych haftem kolorowym i ażurowym. Najkosztowniejszą pozycją wyprawy było 21 sukni królowej, uszytych z ciężkiego brokatu włoskiego, aksamitów i atłasów. [...] Wpływ mody włoskiej musiał być widoczny w najbliższym otoczeniu dworskim, ponieważ według przyjętego zwyczaju damy dworskie, Włoszki i Polki, otrzymywały tkaniny jedwabne na suknie i korzystały z usług krawca królowej, Włocha. Tą drogą mogły przenikać z dworu królewskiego wzory włoskiej mody. Natrafiały one jednak na duże przeszkody, jak przyzwyczajenie ogółu kobiet do tradycyjnych ciężkich ubiorów (np. szuba na bobrowym futrze z ciężkim kołnierzem). Nowe modele wyciętych strojnych sukien włoskich, kosztowne, ozdobne berety, złociste siatki na włosy (crinale), czepeczki odkrywające włosy nie spotykały się z przychylną oceną, zwłaszcza w konserwatywnym środowisku szlacheckim, żyjącym z dala od dworu królewskiego. Jeszcze w drugiej połowie XVI w. pisarze polscy wypowiadają ujemne opinie o cudzoziemskim stroju kobiecym i stawiają za przykład do naśladowania dawne kobiece stroje, ciężkie i niewdzięczne dla kobiecej urody. Świadczy to o trwałych poglądach szlacheckiego środowiska na zagadnienia mody kobiecej.

Z materiałów ikonograficznych XVI w. można wyodrębnić [...] grupę strojów kobiecych: poważnych, ciemnych, noszonych przez mężatki, nawet bardzo młode, przy uroczystych okazjach. [...] Z czarnej sukni widać czasem tylko drobne modne dodatki, np. małą krezę wokół szyi i dłoni. Taki strój kobiecy odpowiadał właśnie upodobaniom szlacheckim wyrażanym przez pisarzy, którzy występowali wrogo wobec nowości mody zachodniej.

moda Źródło: Maria Gutkowska-Rychlewska, Historia ubiorów, Wrocław - Warszawa - Kraków 1968, s. 307–432.