Pochwała głupoty

Co do teologów, to może by lepiej było, gdybym ich pominęła milczeniem, […] bo rodzaj to ludzi okrutnie wyniosłych i drażliwych: mogliby uderzyć na mnie tysiącem sylogizmów i zmusić do odszczekania, a gdybym się wzbraniała, okrzyczeć za heretyczkę […]. Wielkich – i jak oni to nazywają – natchnionych teologów godne są, ich zdaniem, dopiero takie sprawy […], jak: czy Bóg potrzebuje jakiegoś czasu na stworzenie czegoś? […] Czy możliwy jest sąd: Bóg Ojciec nienawidzi Syna? Czy Bóg mógłby przyjąć postać kobiety lub diabła albo osła, albo dyni, albo kamienia? Gdyby zaś, to w jaki sposób jako dynia wygłaszałby kazania, czyniłby cuda, zostałby ukrzyżowany? […] I: czy w tym samym czasie można było nazwać Chrystusa człowiekiem? I: czy po zmartwychwstaniu będzie się godziło jeść albo pić? – jako że oni już teraz chcieliby się zabezpieczyć przeciw głodowi i pragnieniu w owej chwili. […] A dodać do tego te ich moralne zasady, tak sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem […]. Na przykład to, że „mniejszym jest grzechem mordować tysiąc ludzi niż raz, w niedzielę, załatać but nędzarza”. Albo, że „lepiej dopuści do tego, aby cały świat przepadł – jak to mówią – z kretesem, aniżeli powiedzieć jedno jedyne, choćby nie wiem jak malusieńkie kłamstewko” […]. Tacy oni wszyscy okrutnie uczeni, tacy trudni, że myślę ja, sami apostołowie innym, niż byli, musieliby być duchem natchnieni, gdyby […] w dysputy o tych sprawach musieli się wdawać. […] Nikt mnie bowiem nie przekona, że Paweł – a jedynie z jego wykształcenia można wnosić o wykształceniu wszystkich apostołów – że Paweł mógłby był tylokrotnie potępiać takie rozdłubywanie włosa na czworo, takie spory, rozwodzenia się nad genealogiami i – jak on sam to nazywa – wojny o słowa, gdyby się był rozumiał na tych teraźniejszych subtelnościach naszych mistrzów teologii […]. Odznaczają się zresztą ci nasi mistrzowie taką niezwykłą skromnością, że w wypadkach, gdy apostołowie napisali coś zbytnio nieudolnie i po prostacku, to oni tego nie odrzucają całkowicie, tylko tłumaczą tak, jak im wygodnie, wyświadczając tym oczywisty zaszczyt zarówno starożytności, jak i pamięci apostołów. Bo, dalibóg, nie byłoby rzeczą słuszną wymagać od apostołów takich rzeczy, o których oni od swego Nauczyciela nie słyszeli nigdy nawet słówka.

A Źródło: Pochwała głupoty, [w:] Erazm z Rotterdamu, Wybór pism, tłum. M. Cytowska, E. Jędrkiewicz, M. Mejor, wybór M. Cytowska, Wrocław 1992, s. 104–110.

François Rabelais Gargantua i Pantagruel

Rozdział dziewiętnasty. Przemowa, jaką mistrz Janotus Berdysz wygłosił do Gargantui, aby go skłonić do oddania dzwonów

— Hem, hem, hem! Mna dies, panowie, mna dies. Et vobis, panowie. Bardzo byłoby ładnie, gdybyście nam oddali nasze dzwony, bardzo bowiem są nam potrzebne. Hem, hem. Thu, thu! Odrzuciliśmy w swoim czasie ładny grosik, który nam ofiarowali Londończycy z Cahors, a takoż i Bordończycy z Brie, którzy chcieli je kupić z przyczyny substantyficznej jakości elementarnej kompleksji zaintrofikowanej w terrestryjność ich przyrody quiddytatywnej, aby ekstraneizować dnie zwiastujące obwódki księżyca i wichry na nasze winnice, to jest właściwie nie nasze, ale tu pobliskie. Jeżeli bowiem stracimy winko, stracimy wszystko: i rozum, i prawo.

Jeśli nam je oddacie na moje przedłożenie, zyskam na tym dziesięć koszów kiełbasy i godną parę nowych pludrów, co bardzo dobrze przygodzi się moim nogom, chyba żeby mi chybili słowa. Hej, na Boga, Domine, para pludrów to niezła rzecz, et vir sapiens non abhorrebit eam. Ho, ho, pary pludrów nie znajduje się na gościńcu. Wiem to dobrze po sobie. Osądźcie, Domine: toć już jest osiemnaście dni, jak dech z siebie wypacam przyrządzając tę piękną orację. Reddite, quae sunt Caesaris, Caesari et quae sunt Dei, Deo. Ibi jacet lepus [łac. „oddajcie Cezarowi, co cesarskie, Bogu zaś, co boskie. Tam leży królik”]. Na mą cześć, Domine, jeśli chcecie wieczerzać ze mną in camera, na rany boskie, charitatis, nos faciemus bonum cherubin[167]. Ego occido unum porcum, et ego habet bon vino [łac. „będziemy pić póty, aż nam gęby sczerwienieją jak cherubinom”]. A dobre wino nie może gadać lichą łaciną. Owo tedy, de parte Dei, date nobis dzwonos notros [łamaną łaciną: „oddajcie nam nasze dzwony”]. Ot, ofiaruję wam, w imieniu Fakultetu, egzemplarz Sermones de Utino, abyście utinam oddali nam nasze dzwony. Vultis etiam odpustos? [łamaną łaciną: „pragniecie może odpustów?”] Per diem vos habebitis et nihil zapłacitis [łac. „w ciągu dnia je otrzymacie i nic zapłacicie”]

[…] Hem, hem, thu, thu! Ot, dowiodłem wam jak na dłoni, żeście powinni je oddać. Ego sic argumentor [łac.: „Ja tak dowodzę”]: Omnis [łac. każdy] dzwonus dzwoniącus in dzwonico dzwoniszczando dzwonians dzwonicativo dzwoniare facit dzwoniabiliter dzwoniantes. Parisius habet dzwonos [łamaną łaciną.: „Paryż ma”] . Ergo gluc [łac. „tak więc nic z tego nie wynika”]!

B Źródło: François Rabelais, Gargantua i Pantagruel, Warszawa 2017.