Sprawdź się
Przyporządkuj definicje słowa „oświecenie” oraz zdania, w których zostało ono użyte, do odpowiednich kategorii. Do każdej kategorii należy przyporządkować dwie odpowiedzi.
Indeks dolny Cytaty zaczerpnięte z internetowej wersji Wielkiego słownika języka polskiego. Indeks dolny koniecCytaty zaczerpnięte z internetowej wersji Wielkiego słownika języka polskiego.
Zapoznaj się z notkami biograficznymi znanych pisarzy oświecenia, a następnie wykonaj polecenia.
Zapoznaj się z fragmentem Dziennika roku zarazy Daniela Defoe (1660–1731), autor nawiązuje w nim do epidemii dżumy, która nawiedziła Londyn w 1665 r., a następnie wykonaj polecenia.
Dziennik roku zarazy (1722)Chciwość niektórych była tak przemożna, że gotowi byli ponieść najgorsze ryzyko, byle kraść i rabować; a zwłaszcza w domach, gdzie cała rodzina wymarła i została wywieziona na cmentarz; włamywali się i nie zważając na nic, na niebezpieczeństwo zarażenia się, ściągali nawet ubrania z nieboszczyków, nawet pościel z łóżek, na których leżały trupy. […]
Wspominałem już, że ludzi ogarnęła desperacja i całkiem zdali się na wolę losu, ale właśnie taki stan rzeczy silnie na nas podziałał i to trwało przez trzy czy cztery tygodnie; to znaczy, ludzie stali się odważni i śmiali, nie bali się już jedni drugich ani nie zamykali się w czterech ścianach, ale chodzili wszędzie i rozmawiali ze wszystkimi. […] Tak samo jak ludzie nie unikali już spotkań w miejscach publicznych, tak zbierali się tłumnie w kościołach, aż dziw brał. Nie pytali już, przy kim siedzą, czy to z bliska, czy z daleka, jak odrażające wąchają zapachy ani w jakiej kondycji są ci, co ich otaczają. […] Jeszcze jeden rok zarazy wyrównałby wszystkie te różnice. Bliskie obcowanie ze śmiercią lub chorobami grożącymi śmiercią usunęłoby żółć zatruwającą ludzkie dusze, zniweczyło dzielące nas niechęci i nauczyło nas patrzeć na wiele rzeczy innymi oczami, niż to czyniliśmy dotychczas. […] Po tamtej stronie grobu będziemy znowu wszyscy braćmi, jakichkolwiek byliśmy przekonań i do jakichkolwiek należeliśmy wyznań; nie znajdziemy ani uprzedzeń, ani wątpliwości; tam wszyscy wyznawać będziemy jedną zasadę i będziemy mieć jednakie poglądy.
Źródło: Daniel Defoe, Dziennik roku zarazy (1722), [w:] Wypisy z literatury oświecenia, przeł. Jadwiga Dmochowska, wybór i oprac. Alicja Badowska, Tomasz Przedpełski, Wrocław 1998, s. 29–30.
Zapoznaj się ze źródłami, a następnie wykonaj polecenia.
Źródło A
Żelazne berło dzierżąc w dłoni,
Car z czołem uniesionym pychą,
Władczo na dumnym siadłszy tronie,
Nie naród widzi − garstkę lichą.
„Jam panem śmierci i żywota.
Oszczędzę łotra, gdy ochota,
Kogo zapragnę, władzą darzę,
Śmieją się wszyscy, gdy się śmieję,
Gdym groźny − płonną rzuć nadzieję,
Żyć będziesz − gdy ci żyć rozkażę”.Powstaną zbrojne hufce wszędy,
Nadzieja walki wszystkich cieszy,
We krwi despoty wstyd i błędy
Obmyć czym prędzej każdy śpieszy.
Widzę: miecz ostry wszędzie błyska
I śmierć nie schodzi z bojowiska,
Nad dumną głową polatuje.
Skowane cieszcie się narody,
To prawo zemsty − głos przyrody,
To król na szafot już wstępuje.Źródło: Aleksander Radiszczew, Wolność (1781−1783) (strofy 11 i 13), przeł. Seweryn Pollak, za: Bogusław Mucha, Literatura rosyjska, w: Historia literatury światowej w dziesięciu tomach, red. Tadeusz Skoczek, t. 5, Bochnia–Kraków–Warszawa 2006, s. 55.
Źródło B
{} Autorzy źródeł A i B byli negatywnie nastawieni do rządów carycy Katarzyny II.
# Źródło B jest skierowane przeciwko Katarzynie II, natomiast źródło A powstało na jej pochwałę.
{} Autorzy obu źródeł mieli pozytywny stosunek do Katarzyny II.
Ustaw poniższe wydarzenia w kolejności chronologicznej. Następnie wykonaj kolejną część ćwiczenia.
Zapoznaj się z fragmentem Traktatu o tolerancji Woltera i odpowiedz na pytania.
Odpowiadacie, że to wielka różnica, że wszystkie religie są dziełami ludzi, a tylko Kościół katolicki, apostolski i rzymski jest dziełem Boga. Ale czyż, mówiąc szczerze, dlatego że nasza religia jest boska, ma ona panować za pomocą nienawiści, furii, banicji, wydzierania dóbr, więzień, morderstw i przy pomocy aktów dziękczynnych oddawanych Bogu za te morderstwa? Im bardziej religia chrześcijańska jest boska, tym się mniej godzi, aby ją człowiek narzucał. Jeżeli jest dziełem Boga, Bóg utrzyma ją bez was. Wiecie, że nietolerancja tworzy tylko obłudników albo buntowników. Jakaż zgubna alternatywa! Czyżbyście, jednym słowem, chcieli podtrzymywać przy pomocy katów religię Boga, którego kaci zgładzili, a który głosił jedynie łagodność i cierpliwość?
Źródło: Wolter, Traktat o tolerancji, przeł. Zdzisław Ryłko i Adolf Sowiński, za: Wypisy z literatury oświecenia, wybór i opracowanie Alicja Badowska, Tomasz Przedpełski, Wrocław 1998, s. 157–158.
Zapoznaj się z fragmentami komentarza historyka literatury na temat dramatu Gottholda Ephraima Lessinga Natan mędrzec (1779) i wykonaj polecenia.
Fragment A
Natan mędrzec (1779) jest ostatnim dziełem dramatycznym Lessinga i różni się od poprzednich utworów. Plan ukończenia tego poematu […], którego zamysł narodził się wiele lat wcześniej, powstał w konsekwencji uciążliwych polemik i utarczek pisarza z hamburskim pastorem Melchiorem Goezem oraz kilkoma innymi teologami. Chodziło m.in. o to, że pracujący w Wolffenbüttel Lessing‑bibliotekarz opublikował rękopis Samuela Reimarusa (1694−1768), przeciwnika dogmatycznych poglądów i zwolennika tolerancji wobec wszystkich wyznań. Wolfenbütteler Fragmente zawierały krytykę chrześcijaństwa, wskazywały na sprzeczności w nauce Kościoła, atakowały silny wówczas autorytet Kościoła protestanckiego oraz kwestionowały boskość Chrystusa. Lessing nie ukrywał w dołączonym komentarzu, że częściowo podziela poglądy Reimarusa, co wywołało gwałtowne ataki ortodoksyjnych teologów protestanckich, którzy wystąpili do władz świeckich o konfiskatę wydawanych pism oraz zażądali ostrej cenzury.
Fragment B
Akcja dramatu rozgrywa się w okresie wypraw krzyżowych, a podejmuje problematykę związaną z trzema religiami monoteistycznymi: chrześcijaństwem, judaizmem oraz islamem. Bohaterem sztuki jest Żyd Natan, który w czasie pogromu stracił żonę i siedmiu synów. Wychowuje przybraną córkę Rechę, wpajając jej humanistyczne ideały i ucząc jej miłości człowieka. […] O rękę dziewczyny stara się templariusz, któremu sułtan Saladyn daruje życie, ponieważ dostrzega w nim podobieństwo ze swoim zaginionym bratem. Natan nie godzi się na to małżeństwo. W trakcie zawiłej fabuły okazuje się, że templariusz jest bratem dziewczyny, a ich ojcem − nieżyjący brat sułtana Assad, który przeszedł swego czasu na chrześcijaństwo. Sztuka kończy się wielkim pojednaniem. Tolerancyjny i altruistyczny Saladyn docenia mądrość i szlachetność Natana, akceptuje swoich naturalnych przeciwników chrześcijan oraz wyznawców religii żydowskiej. […] Zdecydowanie negatywną postacią jest fanatyczny patriarcha Jerozolimy, uosabiający wszystkie ciemne cechy wojującego chrześcijaństwa jak zaślepienie, podstęp, zdrada i okrucieństwo.
Indeks dolny Norbert Honsza, Literatura niemiecka, w: Historia literatury światowej w dziesięciu tomach, red. Tadeusz Skoczek, t. 5, Bochnia−Kraków−Warszawa 2006, s. 285−286. Indeks dolny koniecNorbert Honsza, Literatura niemiecka, w: Historia literatury światowej w dziesięciu tomach, red. Tadeusz Skoczek, t. 5, Bochnia−Kraków−Warszawa 2006, s. 285−286.
2) W tekście występują postaci historyczne. Fragment AFragment B
Jeśli masz możliwość, zapytaj inne osoby (np. koleżanki i kolegów z klasy) o ich skojarzenia.