Maciej Wilamowski Czy „szlachcic na zagrodzie” rzeczywiście był „równy wojewodzie”?

(…) Równość szlachty źródłem upadku?

Część historyków przychyla się do stwierdzenia, że niewykształcenie się w Polsce odrębnego stanu arystokratycznego było jednym ze źródeł degeneracji polskiego systemu politycznego. Magnateria, nie mając prawnych narzędzi ugruntowania swej faktycznie dominującej pozycji w państwie, musiała wywierać wpływ na sprawy państwa w ramach egalitarnej fikcji. Czyniła to, uciekając się do kaptowania sobie klienteli wśród szlachetnie urodzonych i do manipulacji instytucjami demokracji szlacheckiej, to zaś powodowało z kolei demoralizację szlachty i rosnącą niewydolność skonstruowanego na wysoce idealistycznych założeniach aparatu państwowego. Podjęte przez Sejm Czteroletni reformy w duchu antyegalitarnym, polegające na odebraniu prawa głosu na sejmikach nieposesjonatom, czyli szlachcie nie posiadającej ziemi i żyjącej najczęściej na garnuszku u magnatów, były w tej sytuacji spóźnione o wiele dziesięcioleci.

cyt1 Źródło: Maciej Wilamowski, Czy „szlachcic na zagrodzie” rzeczywiście był „równy wojewodzie”?, 6.12.2018 r., dostępny w internecie: twojahistoria.pl [dostęp 8.03.2020 r.].

Przywilej (…)

Następnie przyrzekamy i zaręczamy, iż żadnego ziemianina posiadacza własności gruntowej, nie będziemy za jakieś wykroczenia lub winę więzić, ani nie wydamy nakazu uwięzienia i nie będziemy go wcale karać, jeśli w sądzie w sposób rozumny nie udowodni się jemu winy i jeśli sędziowie tej krainy, w której ten ziemianin mieszka, nie wydadzą go w ręce nasze lub naszych starostów. Wyjątek jednak stanowić będzie człowiek, którego przyłapałoby na kradzieży lub na jakimś publicznym przestępstwie, jak np. na podpaleniu, rozmyślnym zabójstwie, porywaniu panien i niewiast, pustoszeniu i rabowaniu wsi, podobnie tacy, którzy nie chcieliby złożyć należnej kaucji, stosownie do wielkości wykroczenia lub winy. Nikomu zaś nie będziemy zabierać dóbr i posiadłości, chyba że uprawnieni sędziowie lub nasi baronowie przedstawią go nam jako sądownie skazanego.

cyt2 Źródło: Przywilej (…), dostępny w internecie: polishfreedom.pl [dostęp 3.08.2020 r.].

(…)

Ponieważ prawa ogólne i ustawy publiczne dotyczą nie pojedynczego człowieka, ale ogółu narodu, przeto na tym walnym sejmie radomskim wraz ze wszystkimi królestwa naszego prałatami, radami i posłami ziemskimi za słuszne i sprawiedliwe uznaliśmy, jakoż postanowiliśmy, iż odtąd na potomne czasy nic nowego stanowionym być nie ma przez nas i naszych następców bez wspólnego zezwolenia senatorów i posłów ziemskich, co by było z ujmą i ku uciążeniu rzeczypospolitej oraz ze szkodą i krzywdą czyjąśkolwiek tudzież zmierzało ku zmianie prawa ogólnego (pospolitego) i wolności publicznej.

nn Źródło: (…), dostępny w internecie: muzhp.pl [dostęp 25.11.2020 r.].

bm Przywilej koszycki – pierwszy krok ku demokracji szlacheckiej

– Dokument stał się podstawą gospodarczego uprzywilejowania szlachty, ponieważ zmniejszał podatek uiszczany przez nią do kasy państwa – wyjaśniał prof. Grzegorz Myśliwski w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu »Kronika polska«.

Odtąd szlachta miała uiszczać podatek w wysokości 2 groszy z łanu uprawianego przez chłopów. Król zobowiązywał się nie ustanawiać nowych podatków bez zgody przedstawicieli stanu szlacheckiego.

Na mocy przywileju koszyckiego szlachta zostawała zwolniona z obowiązku napraw twierdz i umocnień. Nie była też odtąd zobowiązana do ponoszenia kosztów utrzymania króla i jego dworu podczas jego objazdu po państwie czyli tzw. stacji i podwodów.

Król zobowiązał się też nie powierzać urzędów w danej ziemi osobom spoza tej ziemi.

– Jest to często interpretowane jako chęć przeciwstawienia się rosnącym wpływom urzędników węgierskich – podkreślał prof. Wojciech Fałkowski.

Jedynym zobowiązaniem stanu szlacheckiego pozostawała służba wojskowa i to tylko w granicach państwa. Koszty wyprawy wojennej poza granicę kraju miał ponosić od tej pory władca, który zobowiązywał się także do wykupu szlachcica, który dostał się podczas kampanii do niewoli.

cyt4 Źródło: bm, Przywilej koszycki – pierwszy krok ku demokracji szlacheckiej, 17.09.2019 r., dostępny w internecie: polskieradio.pl [dostęp 3.08.2020 r.].