Sprawdź się
Wymień trzy rodzaje narzędzi rolniczych przedstawionych na ilustracji.
Przeanalizuj poniższe wykresy i na ich podstawie wykonaj polecenie.
- gospodarstwo chłopskie; Udział procentowy: 80%
- folwark; Udział procentowy: 20%
- daniny i czynsze z łanów chłopskich; Udział procentowy: 40%
- dochody z produkcji folwarcznej; Udział procentowy: 60%
Indeks górny Diagramy: opracowanie własne. Indeks górny koniecDiagramy: opracowanie własne.
Na podstawie tekstu źródłowego wymień nadużycia, jakich w świetle skargi chłopów dopuszczała się wobec nich szlachta.
Wybór tekstów źródłowych z historii państwa i prawa polskiego epoki feudalizmu. Chłopi, mieszczanieHenryk [Walezy], z bożej łaski król polski […]. Oznajmujemy wszem wobec i każdemu z osobna, komu to wiedzieć należy, iż gdy tu przyszli poddani nasi ze wsi Rogów, Mieyscza i Lubatowcza ku starostwu sanockiemu należący, skarżąc się na urodzonego Jerzego Mnyśka krajczego stołu naszego i starostę naszego sanockiego, […] że je przymuszają na roboty nieznośne i niepowinne, każąc im robić na każdy dzień w tydzień bez przestanku, za czym odpoczynku nigdy nie miewają, […] o powozy także się skarżyli, że je na dalekie przymuszają, chociaż od nich za te powozy owies pewną miarą odbierają, przed się oni muszą i powozy i owies dawać, nie przestając na jednym nad obyczaj starodowny, że im bronią wygonu do rzeki dla napawania bydła i ugoru także bronią, żeby nie pasali, chociaż na robocie folwarkowy robią ją nad starodawny zwyczaj; o strażą tyż skarżyli się, że je przymuszają przyszedłszy z robot po kilkanaście chodzić na nie do dwora; na którą skargę tych poddanych naszych od urodzonego.
Źródło: Wybór tekstów źródłowych z historii państwa i prawa polskiego epoki feudalizmu. Chłopi, mieszczanie, oprac. B. Cybulski, S. Rogowski, Wrocław 1976, s. 131–132.
Przeczytaj tekst źródłowy i wykonaj zamieszczone pod nim polecenia.
Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj zamieszczone pod nim polecenia.
Ustawa sejmu piotrkowskiego przeciwko zbiegłym chłopom z 1532 r.Radząc nad pożytkiem spraw prywatnych ogółu [szlachty] naszego królestwa, które najwięcej szkody ponoszą przez złośliwość zbiegłych chłopów, czyli kmieci, lub ich synów, tak, że wielu z naszych poddanych z braku sług i robotników cierpi na skutek zaniedbania pilnych robót, postanawiamy i uchwalamy:
Starostowie i ich zastępcy, jak również władze miejskie grodów i miast mają chwytać przebywających tam wszystkich chłopów, czyli kmieci, zagrodników, czy jakichkolwiek innych poddanych lub ich synów, którzy uciekając bez wiedzy i woli swego pana przenoszą się do innych okolic. Schwytanych mają używać do prac służebnych tak długo, dopóki pan zatrzymanego lub zatrzymanych odnalazłszy nie zażąda ich. Na żądanie bowiem pana i na mocy dowodu, że to jest jego poddany, starostowie i ich zastępcy oraz władze miejskie grodów i miast będą mieć obowiązek wydać owego [poddanego] bezzwłocznie za pobraniem od tego, kto dochodzi swego poddanego, dwunastu groszy, które według naszego postanowienia będą im się należały za trud i staranność wykazaną przez zatrzymanie poddanego.Źródło: Ustawa sejmu piotrkowskiego przeciwko zbiegłym chłopom z 1532 r., [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 18,: Polska wieś folwarczno-pańszczyźniana w XVI-XVIII wieku, oprac. J. Bartyś, J. Goldberg, Warszawa 1960, s. 11–12.
Przeanalizuj poniższą tabelę i na jej podstawie określ, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.
Własność dóbr w województwie kaliskim w końcu XVI w.
Powiaty | Ogółem | Własność | ||||||
szlachecka | królewska | kościelna | ||||||
wsie | łany | wsie | łany | wsie | łany | wsie | łany | |
W liczbach bezwzględnych | ||||||||
ogółem | 1896 | 11102,9 | 1489,8 | 8381,3 | 124,5 | 943,8 | 281,7 | 1777,8 |
gnieźnieński | 430 | 2124,5 | 302,5 | 1416 | 17,5 | 87,5 | 110 | 621 |
kaliski | 396 | 1921,3 | 331,8 | 1417 | 33 | 337,3 | 31,2 | 167 |
kcyński | 241 | 1780,3 | 190 | 1387,8 | 2 | 14 | 49 | 378,5 |
koniński | 285 | 1150,8 | 221 | 824 | 41 | 205 | 23 | 121,8 |
nakielski | 174 | 2112,5 | 151 | 1792,5 | 8 | 94 | 15 | 226 |
pyzdrski | 370 | 2013,5 | 293,5 | 1544 | 23 | 206 | 53,5 | 263 |
W odsetkach | ||||||||
ogółem | 100 | 100 | 78,6 | 75,5 | 6,5 | 8,5 | 14,9 | 16 |
Źródło: Andrzej Nowak, Początki kryzysu sił wytwórczych na wsi wielkopolskiej w końcu XVI i pierwszej połowie XVII wieku (na przykładzie województwa kaliskiego), Warszawa 1975, s. 232.
Zapoznaj się z treścią tekstu źródłowego i na jego podstawie oraz własnej wiedzy uzupełnij zamieszczone pod nim zdania.
Uniwersał królewski o ustawie sejmu krakowskiego z dnia 3 marca 1518 r.Na żądanie szlachty ziemi wieluńskiej ustanawiamy na obecnym sejmie krakowskim za zgodą powszechną naszej rady [senatu], że wszyscy chłopi [coloni] wszystkich i poszczególnych wsi, tak naszych, jak i szlacheckich, w tejże ziemi wieluńskiej położonych, którzy dotychczas na podstawie przywileju lub zwyczaju albo jakiegokolwiek immunitetu, nie byli zobowiązani do wykonywania jakichkolwiek prac, winni i niech będą zobowiązani pracować teraz i na przyszłość po wieczne czasy przez jeden dzień w każdym tygodniu dla swoich panów; a inne prace, które zwykle wykonywali, winny być zachowane według dawnego zwyczaju. A przeto polecamy tobie, abyś to postanowienie kazał ogłosić na rynkach miast i miasteczek twego starostwa i przed kościołami w dni świąteczne, a także podał do wiadomości wszystkich i poszczególnych chłopów, tak naszych, jako i szlacheckich, a to z uwagi na pełniony przez ciebie urząd, jak i łaskę naszą.
Źródło: Uniwersał królewski o ustawie sejmu krakowskiego z dnia 3 marca 1518 r., [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Polska wieś folwarczno-pańszczyźniana w XVI–XVIII wieku, t. 18, oprac. J. Bartyś, J. Goldberg, Warszawa 1960, s. 7.
Zapoznaj się z poniższymi źródłami, a następnie wyjaśnij, jaki zachodzi związek między treścią tabeli oznaczonej jako źródło C a tekstami źródłowymi A i B.
Źródło A
Statut warcki z 1422 r.Nieużytecznego sołtysa pan w dziedzictwie mając albo krnąbrnego może rozkazać mu sołectwo jego sprzedać, który gdyby nie mógł mieć nabywcy, wtedy ów dziedzic z wymienionym sołtysem powinien i są obowiązani przyjść przed sędziego ziemskiego i przyjąć oraz wybrać dwie osoby roztropne, żadnej ze stron nie podejrzane, które w ten sposób wartość sołectwa na jedną sumę taksując, oznajmią jej wysokość temuż panu lub dziedzicowi do zapłacenia. I tak pan po zapłaceniu owej taksy pieniężnej dla siebie sołectwo otrzyma.
Źródło: Statut warcki z 1422 r., [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Sytuacja wsi feudalnej do XV wieku, t. 7, oprac. W. Korta, Warszawa 1959, s. 26.
Źródło B
Liber beneficiorum dioecesis CracoviensisKalina. Wieś […], której dziedzicami są liczni z domu Potrójny Topór. W której [to wsi] jest 66 łanów kmiecych […]. Liczne zaś pola kmiece, usunąwszy kmieci zajęli rycerze, lecz niemniej oddają wymienionej prebendzie krakowskiej dziesięciną snopową […].
Wiewiórka, wieś położona w parafii Zasów, której dziedzicem dzięki żonie jest Stanisław Tęczyński. W której [to wsi] jest 40 łanów kmiecych, […] podobnie dziedzic złożył trzy łany kmiece i obrócił je na folwarczne […].
Lusławice, wieś położona w parafii Opatkowice, której dziedzicami są Mikołaj Marcinkowski z domu Gryfonów, Andrzej Pierzchała i Stanisław Trzop. W której to wsi są łany kmiece, podobnie zagrody, […] od dawnych czasów był tamże jeden folwark; lecz po zwiększeniu się liczby dziedziców i po wyrzuceniu kmieci pomnożyły się folwarki […].Źródło: Jan Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Sytuacja wsi feudalnej do XV wieku, t. 7, oprac. W. Korta, Warszawa 1959, s. 26–27.
Źródło C
Szacunek przeciętnej powierzchni gruntów uprawnych folwarku szlacheckiego w Wielkopolsce
Lata | Ogółem | Wielkopolska zachodnia | Wielkopolska wschodnia |
|---|---|---|---|
w łanach | |||
1500‑1550 | 3 | 3,3 | 2,4 |
1551‑1580 | 3,5 | 3,5 | 3,6 |
1581‑1605 | 4 | 3,9 | 4,1 |
1606‑1630 | 4,4 | 4,7 | 4,1 |
1631‑1655 | 6,2 | 6,5 | 5,8 |
Źródło: Historia Polski w liczbach. Gospodarka, t. 2, red. F. Kubiczek, Warszawa 2006, s. 73.
Zapoznaj się z tekstem źródłowym, a następnie na podstawie jego treści oraz wiedzy własnej wyjaśnij, w czyim interesie została uchwalona cytowana konstytucja sejmowa i na czym polegało jej znaczenie.
Wybór tekstów źródłowych z historii państwa i prawa polskiego epoki feudalizmu. Chłopi, mieszczanieO synach kmiecych
Zapobiegając […] spustoszeniu dóbr, gdyż przez młodzieńców ze wsi od własnych rodziców odchodzących wsie bywają spustoszone dla niedostatku robotników, którzy na rolach mają być osadzeni, ponadto niektórzy pod pozorem uczenia się rzemiosł od rodziców odchodzą, ku złemu towarzystwu się przyłączając kradną, zabijają i deprawują się. I tak stanowimy, iż tylko jeden syn ze wsi od ojca ma odejść na służbę, a zwłaszcza na naukę szkolną albo do rzemiosła, a inni niech zostaną na dziedzinie z rodzicami. A gdy będzie który miał odejść, ma obowiązek wziąć list od panów miejsca świadczący, że jest wypuszczony, aby szedł do rzemiosła i na służbę. Tenże statut rozciągamy na dobra stołu naszego królewskiego i duchownych i świeckich osób, żadnej nie wyjmując; tak iż starostowie i dzierżawcy dóbr naszych pozwolenia i listy poświadczające mają dawać odchodzącemu, a w innych dobrach panowie miejsc to czynić mają. A jeśliby tylko jedyny syn był, ten na dziedzinie mieszkać ma i robić w domu z rodzicami, albo na tejże dziedzinie gdzie rodzice mieszkają, mieszkania albo służby, albo żywności niech szuka. A jeśliby który młodzieniec ze wsi mimo tego uciekający był znaleziony w miastach albo w miasteczkach, albo gdziekolwiek indziej, wtedy panu tego miejsca, z którego uciekł, ma być zwrócon pod winą czternastu grzywien, a ci którzy go zatrzymali winę tylekroć, ilekroć by inaczej uczynili zapłaciwszy, wrócić go będą powinni.
Źródło: Wybór tekstów źródłowych z historii państwa i prawa polskiego epoki feudalizmu. Chłopi, mieszczanie, oprac. B. Cybulski, S. Rogowski, Wrocław 1976, s. 122.